Jak cytować: Jahnz-Różyk K., Czarnobilska E., Jutel M., Kucharczyk A., Kuna P., Kupczyk M., Niedoszytko M., Nittner-Marszalska M.: Rekomendacje Zespołu Ekspertów pod kierunkiem Konsultanta Krajowego w dziedzinie alergologii dotyczące szczepienia przeciwko COVID-19 szczepionką mRNA (Comirnaty) dla lekarzy kwalifikujących do szczepienia i dla konsultantów alergologów. Med. Prakt., 2021; 1: 58–62
Skróty: CDC – Centers for Disease Control and Prevention, ChPL – Charakterystyka Produktu Leczniczego, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, PEG (polyethylene glycol) – glikol polietylenowy
Kwalifikacja do szczepienia
Wobec planowanych powszechnych szczepień przeciwko COVID-19, którymi będą objęte osoby po 18. roku życia, oraz informacji o kilku ciężkich reakcjach alergicznych i anafilaksji po podaniu szczepionki przeciwko COVID-19, mając na uwadze przede wszystkim bezpieczeństwo pacjenta, rekomendujemy, aby szczepienie przeciwko COVID-19 poprzedzały 2 etapy kwalifikacyjne.
Etap 1
U wszystkich kandydatów do szczepienia lekarz analizuje wypełniony przez pacjenta „Kwestionariusz wstępnego wywiadu przesiewowego przed szczepieniem osoby dorosłej przeciw COVID-19”. Dokument zawiera m.in. następujące pytania:
- Czy w przeszłości lekarz rozpoznał u Pani/Pana ciężką uogólnioną reakcję alergiczną (wstrząs anafilaktyczny) po podaniu jakiegoś leku, ekspozycji na lateks lub pokarmu, albo po ukąszeniu owada?
- Czy kiedykolwiek wystąpiła u Pani/Pana ciężka niepożądana reakcja po szczepieniu?
- Czy lekarz rozpoznał kiedyś u Pani/Pana uczulenie na glikol polietylenowy (PEG) lub inne substancje?
Odpowiedź TAK lub NIE WIEM na którekolwiek pytanie wymaga dodatkowego wyjaśnienia przez lekarza. W opinii Zespołu Ekspertów w uzasadnionych przypadkach powinna to być konsultacja w poradni alergologicznej z doświadczeniem w stosowaniu szczepionek. Poradnię specjalistyczną może wskazać konsultant wojewódzki w dziedzinie alergologii.
Etap 2
W poradni alergologicznej lekarz konsultant weryfikuje wywiad, przeprowadza właściwą diagnostykę i ocenia ryzyko wystąpienia anafilaksji z uwzględnieniem reakcji na składniki szczepionki, a zwłaszcza PEG. Po weryfikacji danych następuje:
- kwalifikacja do szczepienia przeciwko COVID-19
albo - odstąpienie od szczepienia lub jego odroczenie.
Ze względu na ograniczoną liczbę danych z badania klinicznego uwzględnionych w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL) oraz ograniczone doświadczenia z codziennej praktyki lekarskiej dotyczące częstotliwości występowania reakcji anafilaktycznych występujących po szczepieniu przeciw COVID-19 Zespół sugeruje:
- zachowanie szczególnej ostrożności przy podejmowaniu
decyzji o szczepieniu u pacjentów z wywiadem:
- anafilaksji lub ciężkiej reakcji alergicznej (definiowanej przez Centers for Disease Control and Prevention [CDC] jako reakcja, w trakcie której konieczne było zastosowanie adrenaliny lub hospitalizacja pacjenta), spowodowanych takimi czynnikami, jak: leki, szczepionki, lateks, pokarmy, jady owadów, czynniki fizykalne i inne
- anafilaksji idiopatycznej, przebiegającej z zajęciem układu sercowo-naczyniowego i/lub górnych dróg oddechowych
- szczegółowe omówienie z pacjentem z wywiadem w kierunku anafilaksji kwestii dotyczących kwalifikacji do szczepienia ze szczególnym wskazaniem korzyści i potencjalnego ryzyka związanego z niezaszczepieniem się przeciw COVID-19. W razie podjęcia wspólnej – pacjenta i lekarza – pozytywnej decyzji o szczepieniu konieczne jest zabezpieczenie pacjenta w 2 ampułki adrenaliny do samodzielnego podawania
- nieodstępowanie od szczepienia u osób z innymi niż opisane powyżej postaciami alergii oraz u osób z kontrolowaną astmą oskrzelową
- odstąpienie od szczepienia u osób z wywiadem uogólnionej reakcji alergicznej po pierwszej dawce szczepionki
- odstąpienie od szczepienia u osób z udowodnioną nadwrażliwością na którykolwiek składnik szczepionki Comirnaty (skład szczepionki jest opisany w ChPL).
Dodatkowe uwagi
- Kluczowe jest, żeby szczepienia odbywały się w warunkach umożliwiających natychmiastową specjalistyczną pomoc i leczenie anafilaksji zgodnie z algorytmem przedstawionym na rycinie. Pacjenta z wywiadem anafilaksji lub ciężkiej reakcji alergicznej (zgodnie z definicją CDC) należy obserwować przez 30 minut po szczepieniu. U pozostałych pacjentów obserwacja nie powinna być krótsza niż 15 minut.
- Konieczne jest stałe monitorowanie działań niepożądanych występujących po szczepieniu przeciw COVID-19 w ośrodkach wykonujących szczepienia.
- Pacjenta, u którego wstrząs wystąpił pierwszy raz w życiu w związku z szczepieniem, należy po ustąpieniu objawów przekierować do dalszej diagnostyki alergologicznej w ośrodku specjalistycznym.
- U pacjentów w trakcie immunoterapii i/lub leczenia biologicznego, w tym terapii biologicznej astmy lub atopowego zapalenia skóry, proponuje się utrzymanie 14-dniowego odstępu między dawkami szczepionki przeciwko COVID-19 a szczepionką alergenową i/lub lekiem biologicznym.
- Zespół rekomenduje wykonanie szczepienia przeciw COVID-19 z zachowaniem 2-tygodniowego odstępu od innych szczepień, aby uniknąć ewentualnego nałożenia się niepożądanych odczynów poszczepiennych. Odstęp ten stanowi odzwierciedlenie protokołów badań klinicznych szczepionek przeciwko COVID-19.
- Jednocześnie zespół wskazuje, że dostęp do szczepionki przeciw COVID-19 jest znaczącym osiągnięciem współczesnej medycyny, a szczepienie jak największej polskiej populacji jest postępowaniem ratującym życie wielu osobom i należy je traktować priorytetowo. Pacjenci chorujący na alergie nie powinni być wykluczani ze szczepień.
- Powyższe ustalenia mogą ulec zmianom zależnie od pozyskania wiedzy o innych czynnikach ryzyka działań ubocznych szczepionki/innych szczepionek przeciwko COVID-19.
- Podczas opracowania rekomendacji uwzględniono opinie ekspertów, stanowisko Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI)1 oraz wytyczne CDC2.
Ryc. Postępowanie w anafilaksji (na podstawie 3. poz. piśmiennictwa, zmodyfikowane)
p. Komentarz do rekomendacji alergologów w sprawie szczepień przeciwko COVID-19
Piśmiennictwo:
1. Klimek L., Jutel M., Akdis C.A. i wsp.: ARIA-EAACI statement on severe allergic reactions to COVID-19 vaccines – an EAACI-ARIA position paper. Allergy, 2020; https://doi.org/10.1111/all.147262. Centers of Disaese Control and Prevention: Vaccine safety monitoring and reporting in your facility. 23.12.2020. https://www.cdc.gov/vaccines/covid-19/toolkits/long-term-care/safety-monitoring-reporting.html (dostęp: 03.01.2021) 3. Błażowski Ł., Rogala B., Cichocka-Jarosz E. i wsp.: Anafilaksja. Sytuacje szczególne. Alerg. Pol., 2014; S1–S10