Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor „Medycyny Praktycznej – Szczepienia”
Reakcja Arthusa jest rzadkim, ale znanym zdarzeniem niepożądanym po podaniu szczepionek zawierających toksoid tężcowy. Jest to miejscowa reakcja nadwrażliwości typu III wywołana odkładaniem się kompleksów immunologicznych. Rozwija się zwykle w ciągu 6–12 godzin po szczepieniu i objawia się rozlanym, bolesnym obrzękiem ramienia, mogącym sięgać od barku do łokcia, jednak ma charakter samoograniczający i ustępuje w ciągu kilku dni. Ryzyko wystąpienia tego odczynu jest większe u osób z wysokim poziomem przeciwciał IgG przeciwko toksynie tężcowej, np. u osób, które w przeszłości otrzymały kilka dawek szczepionki zawierającej toksoid tężcowy w ramach profilaktyki poekspozycyjnej tężca po zranieniu lub które otrzymały poprzednią dawkę szczepionki w krótkim odstępie czasu.
Pool i wsp. ocenili częstość występowania reakcji Arthusa. W tym celu przeanalizowali zgłoszenia wpływające do systemu biernego zgłaszania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) w Stanach Zjednoczonych (Vaccine Adverse Event Reporting System –VAERS) i dodatkowo przeprowadzili przegląd systematyczny piśmiennictwa pod kątem badań oceniających bezpieczeństwo dawki przypominającej szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (Tdap) podanej w ciągu ≤5 lat od poprzedniej dawki.
W latach 1990–2018 do systemu VAERS wpłynęło ogółem 192 zgłoszenia dotyczące wstąpienia reakcji Arthusa (określonej jako „reakcja III typu nadwrażliwości wywołana odkładaniem się kompleksów immunologicznych”), co stanowiło 0,03% wszystkich zgłoszonych NOP. Raporty dotyczyły szczepienia różnymi preparatami, w tym Tdap.
Ogółem zarejestrowano 36 przypadków reakcji Arthusa po podaniu Tdap, w tym 22 dotyczące podania samej Tdap. Reakcję zgłaszano głównie u osób w wieku >20 lat (zakres (11–69 lat), żaden z raportów nie dotyczył szczepienia w okresie ciąży. Objawy najczęściej występowały w dniu szczepienia (11 przypadków) lub w kolejnej dobie po szczepieniu (12 przypadków). Dane na temat przebiegu klinicznego były bardzo ograniczone, ale nie zgłoszono ciężkich następstw, takich jak martwica skóry. W latach 2011–2018 (okres ten wybrano z uwagi na wprowadzenie w 2012 r. zalecenia szczepienia Tdap kobiet w każdej ciąży) w Stanach Zjednoczonych rozdystrybuowano łącznie 169 000 00 dawek Tdap, w tym czasie do systemu VAERS wpłynęły 24 zgłoszenia reakcji Arthusa związanej z podaniem tej szczepionki. Tym samym częstość tego NOP oszacowano na 0,1/1000 000 dawek.
W ramach przeglądu systematycznego piśmiennictwa autorzy przeszukali bazę publikacji medycznych MEDLINE/PubMed za lata 2000–2020 pod kątem badań oceniających bezpieczeństwo Tdap. Ostatecznie do analizy zakwalifikowano 8 badań obserwacyjnych oceniających bezpieczeństwo dawki przypominającej Tdap u młodzieży i dorosłych podanej w ciągu ?5 lat od poprzedniej dawki. Badania objęły łącznie 105 902 osób szczepionych Tdap i w żadnym z nich nie zgłoszono przypadku reakcji Arthusa.
Autorzy publikacji wyciągnęli wniosek, że reakcja Arthusa jest bardzo rzadkim miejscowym NOP, co potwierdza korzystny profil bezpieczeństwa szczepionki Tdap, również u kobiet w ciąży. W dyskusji zwracają jednak uwagę, że ocena częstości występowania reakcji Arthusa jest trudna, ponieważ jest to bardzo rzadkie zdarzenie niepożądane i jak dotąd nie określono standardowej definicji przypadku.
