Czy skład antygenowy bezkomórkowych szczepionek przeciwko krztuścowi wpływa na ich skuteczność?

10.06.2019
National outbreak of pertussis in england, 2011-2012: a case-control study comparing 3-component and 5-component acellular vaccines with whole-cell pertussis vaccines
Carvalho C.F.A. i wsp.
Clin. Infect. Dis. 2019; pii: ciz199. doi: 10.1093/cid/ciz199

Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor serwisu „Szczepienia”

W Wielkiej Brytanii bezkomórkową szczepionkę przeciwko krztuścowi (aP) po raz pierwszy wprowadzono do programu powszechnych szczepień w 2001 roku, jako dawkę przypominającą w wieku 3–5 lat. W 2004 roku całkowicie zrezygnowano ze stosowania szczepionki z całokomórkowym komponentem krztuśca (wP) i w ramach szczepienia podstawowego dzieciom podawano 3 dawki bezkomórkowej szczepionki zawierającej 5 antygenów krztuśca (aP5).

Po dłuższym okresie dobrej kontroli zachorowań, pomimo dużej wyszczepialności przeciwko krztuścowi, w latach 2011–2012 w brytyjskiej populacji odnotowano epidemię krztuśca, a większość zachorowań, które wówczas zarejestrowano, dotyczyła nastolatków i osób dorosłych (75%).

Raporty o zwiększonej zapadalności na krztusiec w krajach, które zastąpiły wP preparatami bezkomórkowymi, skłoniły Światową Organizację Zdrowia (WHO) do opublikowania w 2015 roku stanowiska, w którym wskazano, że przejście z wP na aP w programach powszechnych szczepień przyczyniło się do tych zmian w epidemiologii krztuśca i zalecono, aby kraje, które nadal stosują wP w ramach szczepienia pierwotnego, pozostały przy tej strategii szczepienia.

Co ciekawe, wyniki niektórych badań klinicznych sugerowały istnienie różnic w skuteczności różnych aP, ale jak dotąd skuteczność dostępnych aP, szczególnie tych stosowanych w Wielkiej Brytanii, nie była porównywana. Bazując na dostępnych danych naukowych brytyjski Joint Committee on Vaccination and Immunisation wydał zalecenie, aby w ramach powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi stosować preparaty zawierające ≥3 antygeny krztuśca, ponieważ te zawierające tylko 1 lub 2 antygeny mogą być mniej skuteczne.

W latach 2004–2012 program powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi dzieci przewidywał podanie 3 dawek szczepionki wysoce skojarzonej (DTPa-IPV-Hib) zawierającej 5 antygenów krztuśca (aP5) w ramach szczepienia pierwotnego oraz 1 dawki przypominającej DTPa-IPV zawierającej 3 antygeny krztuśca (aP3) lub dTpa-IPV ze zmniejszona dawką toksoidu krztuścowego zawierającej 5 antygenów krztuśca.

Zmiany dokonywane na przestrzeni lat w programie powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi w Wielkiej Brytanii pozwoliły naukowcom przeprowadzić badanie kliniczno-kontrolne z retrospektywnym zbieraniem danych, w którym porównano skuteczność rzeczywistą aktualnie stosowanych bezkomórkowych szczepionek przeciwko krztuścowi, tj. aP3 oraz aP5, z poprzednio stosowaną wP, oraz skuteczność różnych preparatów bezkomórkowych (aP3 oraz aP5) podawanych w ramach szczepienia przypominającego w zapobieganiu zachorowaniom na krztusiec.

Do badania zakwalifikowano 582 374 dzieci i nastolatków w wieku 5–15 lat z udokumentowanym pełnym szczepieniem przeciwko krztuścowi. Grupę przypadków utworzyło 403 osób, które w latach 2011–2012 zachorowały na krztusiec potwierdzony laboratoryjnie. Grupę kontrolną utworzyło 581 971 zdrowych dzieci i nastolatków odpowiednio dobranych z populacji ogólnej.

Dzieci, które w ramach szczepienia pierwotnego otrzymały 3 dawki aP3, były narażone na większe ryzyko zachorowanie na krztusiec niż te, które w ramach szczepienia pierwotnego otrzymały 3 dawki wP (iloraz szans – OR: 3,86 [95% CI: 2,56–5,82]). Mniejszą skutecznością w zapobieganiu krztuścowi charakteryzował się również mieszany schemat szczepienia pierwotnego realizowany preparatami wP i aP3 niż szczepienie pierwotne w całości realizowane wP (OR: 2,47 [95% CI: 1,71–3,56]). Zaobserwowano natomiast, że szczepienie pierwotne realizowane w całości preparatem aP5 charakteryzowało się podobną skutecznością w zapobieganiu zachorowaniom na krztusiec jak szczepienie pierwotne realizowane tylko preparatem wP (OR: 0,89 [95% CI: 0,29–2,73]). Również mieszany schemat szczepienia z użyciem aP5 (tj. wP/aP5) był równie skuteczny jak szczepienie w pełni realizowane wP (OR: 1,82 [95% CI: 0,52–6,37]).

Szczepienia przypominające realizowane preparatem aP3, aP5 lub aP5 ze zmniejszoną dawką komponentu krztuścowego charakteryzowały się podobną skutecznością, jeżeli w ramach szczepienie pierwotnego dzieci otrzymały 3 dawki wP.

Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że pierwotne szczepienie przeciwko krztuścowi preparatem bezkomórkowym zawierającym 3 antygeny krztuśca (aP3) w mniejszym stopniu chroniło przed zachorowaniem na krztusiec potwierdzony laboratoryjnie niż pierwotne szczepienie realizowane preparatem całokomórkowym (wP). Nie zaobserwowano natomiast różnicy w zakresie skuteczności szczepienia pierwotnego pomiędzy preparatem zawierającym 5 antygenów krztuśca a preparatem całokomórkowym. Wyniki te są zgodne z wynikami opublikowanych wcześniej badań, w których wykazano, że fimbrie (FIM) obecne w preparatach aP5, a których nie ma w preparatach aP3, mogą wzmacniać odpowiedź na toksoid krztuśca i tym samym zwiększać ochronę przed zachorowaniem.

W komentarzu redakcyjnym do badania, dr Kathleen Harriman z Departamentu Zdrowia Publicznego w Richmond w Stanach Zjednoczonych oraz dr C. Mary Healy z Uniwersytetu Medycznego w Houston przypomniały wyniki badania, opublikowanego już w latach 80. XX wieku i finansowanego przez National Institutes of Health, w którym wykazano, że bezkomórkowe szczepionki zawierające 5 antygenów pałeczki krztuśca i szczepionki całokomórkowe indukują podobne miana przeciwciał przeciwko FIM. Jeżeli obserwacje Carvalho i wsp. zostaną potwierdzone w kolejnych badaniach, to będzie to argument za wyborem aP5 do realizacji szczepienia pierwotnego, a także ważna informacja dla naukowców pracujących nad nowymi, bezkomórkowymi szczepionkami przeciwko krztuścowi.

Autorki komentarza zwróciły jednak uwagę na kilka ograniczeń badania. Główne zastrzeżenie dotyczy czasu obserwacji, który był krótszy w przypadku kohorty szczepionej aP5 niż kohorty szczepionej aP3. Dzieci szczepione aP5, w czasie epidemii krztuśca w latach 2011–2012 były w wieku ≤8 lat, a te szczepione aP3 były w wieku 9–12 lat, tj. wieku, w którym w wielu krajach dzieci otrzymują dawkę przypominającą szczepienia przeciwko krztuścowi (dTpa). Dlatego większe ryzyko zachorowania na krztusiec u dzieci szczepionych aP3 było do przewidzenia. Ponieważ zanikanie poszczepiennej odporności na krztusiec zależy od czasu, jaki upłynął od szczepienia, długość obserwacji mogła nie być wystarczająca na ujawnienie się różnic pomiędzy wP a aP5. Mogłoby się również okazać, że skuteczność aP3 i aP5 byłoby zbliżona, gdyby okres obserwacji w kohortach szczepionych tymi preparatami był podobny.

Wyniki badania na pewno dostarczają kolejnych dowodów na większą skuteczność wP niż aP w zapobieganiu zachorowaniom na krztusiec i stanowią potwierdzenie dla zaleceń WHO z 2015 roku. Z kolei w krajach, które już stosują wyłącznie aP, należy wdrożyć inne strategie zmniejszające ryzyko związane z krztuścem. Jednak w dobie tak częstych wątpliwości wobec szczepień nie można oczekiwać, aby zdecydowano o przywróceniu wP, nawet jeżeli dla zwiększenia trwałości odpowiedzi immunologicznej wystarczyłoby wprowadzić jedną dawkę wP w ramach szczepienia pierwotnego.

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań