Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionki BNT162b2 (Comirnaty) przeciwko COVID-19 u nastolatków i dorosłych – analiza po 6 miesiącach

Opracowała Małgorzata Ściubisz

Skróty: analiza mITT – zmodyfikowana analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, analiza per protocol – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z protokołem badania, BNT162b2 – szczepionka mRNA przeciwko COVID-19 firmy Pfizer/BioNTech (nazwa handlowa Comirnaty), COVID-19 – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECMO – pozaustrojowa oksygenacja przezbłonowa, GKS – glikokortykosteroidy, HBV – wirus zapalenia wątroby typu B, HCV – wirus zapalenia wątroby typu C, HIV – ludzki wirus nabytego niedoboru odporności, i.m. – domięśniowo, NAAT – test amplifikacji kwasów nukleinowych, OIT – oddział intensywnej terapii, RCT – badanie z randomizacją, RPA – Republika Południowej Afryki, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, SpO₂ – wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej mierzone pulsoksymetrem

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).

Metodyka: 2 wieloośrodkowe RCT przeprowadzone w Argentynie, Brazylii, RPA, Niemczech, Turcji i/lub Stanach Zjednoczonych, podwójnie ślepa próba (następnie próba otwarta), analiza mITT i analiza per protocol, okres obserwacji wynosił do 6 miesięcy u osób w wieku ≥16 lat lub ≥2 miesiące u nastolatków w wieku 12–15 lat; uwzględniono dane zbierane do 13 marca 2021 r. (tzn. jeszcze przed dominacją wariantu Delta w analizowanej populacji – przyp. red.)

Populacja I: 44 060 dorosłych i nastolatków w wieku ≥16 lat, ogólnie zdrowych lub z chorobami współistniejącymi w stabilnym stanie (w tym m.in. osoby zakażone HIV, HBV lub HCV), które nie wymagały istotnej zmiany leczenia lub hospitalizacji z powodu pogorszenia w ciągu ostatnich 6 tygodni przed rekrutacją (50,9% mężczyźni, 82% rasa biała, 59,4% w wieku 16–55 lat, mediana wieku w momencie szczepienia – 51 lat [zakres: 16–91 lat]), BMI ≥30 kg/m² (34,4%), ≥1 choroba współistniejąca – 21%; kryteria wykluczające: zachorowanie na COVID-19 w przeszłości (uwzględniono 3,2% uczestników wyjściowo zakażonych SARS-CoV-2 [dodatni wynik testu antygenowego lub NAAT]), przyjmowanie leków immunosupresyjnych lub rozpoznanie choroby powodującej immunosupresję

Populacja II: 2260 nastolatków (51% chłopców) w wieku 12–15 lat (śr. 13,6 lat), ogólnie zdrowych lub z dobrze kontrolowanymi przewlekłymi chorobami współistniejącymi (m.in. WZW typu B lub C, zakażenie HIV) bez objawów zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości (uwzględniono ok. 5% uczestników wyjściowo zakażonych SARS-CoV-2 [dodatni wynik testu antygenowego lub NAAT], prawdopodobnie z powodu bezobjawowego zakażenia); kryteria wykluczające m.in.: rozpoznany niedobór odporności, immunosupresja lub leczenie immunosupresyjne, w tym przyjmowanie leków cytostatycznych lub GKS ogólnoustrojowo

Interwencja: 2 dawki (każda po 0,3 ml) szczepionki BNT162b2 podawane i.m. w schemacie 0, 21 dni – 23 040 osób (grupa eksperymentalna)

Kontrola: placebo – 23 037 osób (grupa kontrolna)

Wyniki: W okresie od 27 lipca do 29 października 2020 r. do badania zakwalifikowano 44 165 osób w wieku ≥16 lat. Co najmniej 1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo otrzymało 44 060 osób (p. wyżej), a 2 dawki – 98%. W okresie utajnienia kwalifikacji do grup („zaślepienia”) 51% uczestników obserwowano przez okres od 4 do <6 miesięcy po podaniu drugiej dawki (przez ≥6 mies. obserwowano 8% osób z grupy eksperymentalnej i 6% osób z grupy kontrolnej). W okresie obejmującym fazę utajnienia i otwartą 55% uczestników obserwowano przez ≥6 miesięcy po podaniu drugiej dawki. W okresie od 15 października 2020 r. do 12 stycznia 2021 r. do badania zakwalifikowano 2264 nastolatków w wieku 12–15 lat. Co najmniej 1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo otrzymało 2260 nastolatków, a 99% otrzymało 2 dawki. Ponad połowę (58%) uczestników obserwowano przez ≥2 miesiące po podaniu drugiej dawki.
Skuteczność kliniczną szczepionki BNT162b2 w zapobieganiu zachorowaniom na objawową COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie (dodatni wynik badania metodą NAAT w kierunku zakażenia SARS-CoV-2 w próbce pobranej z dróg oddechowych w objawowym okresie choroby lub w ciągu 4 dni przed wystąpieniem objawów, lub do 4 dni po ich ustąpieniu + ≥1 z następujących objawów: gorączka, pojawienie się lub nasilenie już występującego kaszlu, bądź duszności, ból mięśni, dreszcze, utrata węchu lub smaku o nagłym początku, ból gardła, biegunka lub wymioty) lub COVID-19 o ciężkim przebiegu (definicja jw. + ≥1 z następujących kryteriów: objawy ciężkiej, ogólnoustrojowej choroby [częstotliwość oddechów >30/min, częstotliwość rytmu serca >125/min, SpO₂ ≤93% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym lub PaO₂/FiO₂ <300 mm Hg], niewydolność oddechowa [konieczność zastosowania tlenoterapii wysokoprzepływowej, nieinwazyjnego wspomagania oddychania, mechanicznego wspomagania oddychania lub ECMO], wstrząs, zaburzenia czynności nerek, wątroby lub neurologiczne, hospitalizacja na OIT lub zgon) oceniono w 3 głównych podgrupach:

1. 42 094 osoby w wieku ≥12 lat bez zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości, które otrzymały 2 dawki szczepionki BNT162b2 lub placebo (analiza per protocol)
2. 44 486 osób w wieku ≥12 lat niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości, które otrzymały 2 dawki szczepionki BNT162b2 lub placebo (analiza per protocol)
3. 46 077 osób w wieku ≥12 lat niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo (analiza ITT).

Wykazano, że u nastolatków w wieku ≥12 lat 2 dawki szczepionki BNT162b2, w porównaniu z placebo, znacznie zmniejszyły ryzyko zachorowania na objawową COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie. Obserwowano stopniowe, nieznaczne zmniejszanie się skuteczności szczepionki wobec objawowej COVID-19 wraz z upływem czasu (p. tab.). Skuteczność kliniczna szczepionki była podobna niezależnie od wieku, płci, rasy, grupy etnicznej i obecności przewlekłych chorób współistniejących. Mimo dużego rozpowszechnienia wariantu Beta (B.1.351) w RPA, wobec którego zaobserwowano zmniejszoną aktywność neutralizacyjną surowicy pobranej od osób szczepionych niż wobec innych wariantów SARS-CoV-2, skuteczność szczepionki w zapobieganiu zachorowaniom na objawową COVID-19 wywołaną tym wariantem wyniosła 100% (95% CI: 53,3–100).

Tolerancję szczepionki oceniono w grupie 9839 osób w wieku ≥16 lat. Zdefiniowane wcześniej miejscowe i ogólnoustrojowe NOP obserwowano częściej w grupie szczepionej BNT162b2 niż w grupie placebo zarówno po podaniu pierwszej, jak i drugiej dawki. W ciągu 7 dni po podaniu pierwszej lub drugiej dawki szczepionki najczęściej obserwowano ból w miejscu wstrzyknięcia, zaczerwienienie, obrzęk, zmęczenie, ból głowy, ból mięśni, dreszcze, ból stawów, gorączkę, biegunkę i wymioty. Ogólnoustrojowe NOP częściej obserwowano po podaniu drugiej dawki szczepionki niż po pierwszej (natomiast u osób zakażonych SARS-CoV-2 w przeszłości częściej występowały one po pierwszej dawce). Miejscowe i ogólnoustrojowe NOP obserwowano z podobną częstością u osób zakażonych SARS-CoV-2 w przeszłości i u osób bez wykładników tego zakażenia, miały one podobne nasilenie (łagodne lub umiarkowane). W grupie szczepionej zgłoszono 1 NOP wymagający konsultacji lekarskiej na SOR lub hospitalizacji (gorączka >40°C w 2. dobie po podaniu drugiej dawki szczepionki). Miejscowe i ogólnoustrojowe NOP u nastolatków w wieku 12–15 lat podsumowano w osobnym artykule (p. Med. Prakt. Szczepienia 2/2021, s. 95 [tab. 2.] – przyp. red.).

Bezpieczeństwo szczepionki oceniono w grupie 43 847 osób w wieku ≥16 lat w fazie utajnienia przynależności do grup. Zdarzenia niepożądane spontanicznie zgłaszane przez uczestników badania oceniano od podania pierwszej dawki szczepionki lub placebo do miesiąca po podaniu drugiej dawki lub placebo. Ciężkie zdarzenia niepożądane oceniano w okresie do miesiąca po podaniu pierwszej dawki szczepionki lub placebo oraz do 6 miesięcy po podaniu drugiej dawki szczepionki lub placebo. W grupie szczepionej nieco częściej zgłaszano jakiekolwiek zdarzenia niepożądane (30 vs 14%) mogące mieć związek ze stosowaną interwencją (24 vs 6%) oraz zdarzenia ciężkie (1,2 vs 0,7%). W porównaniu z poprzednim podsumowaniem wyników tego badania w okresie 1–2 miesięcy po szczepieniu (p. Med. Prakt. Szczepienia 4/2020, s. 69 – przyp. red.) zgłoszono kilka nowych zdarzeń niepożądanych mogących mieć związek ze szczepionką BNT162b2, takich jak zmniejszone łaknienie, nadmierna senność, astenia (przewlekłe zmęczenie), gorsze samopoczucie, nadmierne pocenie się w nocy i nadmierna potliwość. Nie zgłoszono żadnych nowych ciężkich zdarzeń niepożądanych. W okresie do 6 miesięcy pod podaniu drugiej dawki szczepionki lub placebo (faza utajnienia i otwarta) nie odnotowano żadnych nowych niepokojących sygnałów dotyczących bezpieczeństwa.