Opracowała Małgorzata Ściubisz
W izraelskim badaniu kohortowym z prospektywnym zbieraniem danych oceniono wpływ podania przypominającej (trzeciej) dawki szczepionki Comirnaty (Pfizer/BioNTech) na wskaźniki zakażeń SARS-CoV-2 lub zachorowań na COVID-19 o ciężkim przebiegu u osób w wieku ≥60 lat.
Analizą objęto okres od 30 lipca, tj. od wprowadzenia w Izraelu zalecenia podawania dawki przypominającej osobom w wieku ≥60 lat, do 31 sierpnia 2021 roku (lub do 26 sierpnia dla oceny częstości COVID-19 o ciężkim przebiegu). Wyjściową populację badania stanowiły osoby w wieku ≥60 lat, które ≥5 miesięcy wcześniej (tj. przed 1 marca 2021 r.) otrzymały 2 dawki szczepienia podstawowego Comirnaty. W badaniu porównano wskaźniki zakażeń SARS-CoV-2 lub zachorowań na COVID-19 wymagającą hospitalizacji potwierdzonych laboratoryjnie (metodą RT-PCR) u osób, które otrzymały dawkę przypominającą (tzn. trzecią), i osób, którym jej nie podano. Uwzględniono zakażenia i zachorowania, które wystąpiły ≥12 dni po podaniu trzeciej dawki. Dane uzyskano z oficjalnych krajowych rejestrów.
Ostatecznie do badania włączono 1 137 804 osoby, które nie chorowały wcześniej na COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie. W okresie miesiąca wśród osób, które otrzymały trzecią dawkę szczepionki, odnotowano 934 zakażenia SARS-CoV-2 na 10 603 410 osobodni obserwacji oraz 29 zachorowań na COVID-19 wymagającą hospitalizacji na 6 265 361 osobodni, a wśród osób zaszczepionych tylko w schemacie podstawowym odpowiednio 4439/5 193 825 osobodni oraz 294/4 574 439 osobodni narażenia. Na tej podstawie oszacowano, że u osób w wieku ≥60 lat zaszczepionych dawką przypominającą Comirnaty, w porównaniu z osobami szczepionymi tylko w schemacie podstawowym (2 dawki), ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 było >11-krotnie mniejsze (aRR: 11,3 [95% CI: 10,4–12,3]), a ryzyko zachorowania na COVID-19 wymagającą hospitalizacji >19-krotnie mniejsze (aRR: 19,5 [95% CI: 12,9–29,5]). Bezwzględna różnica wskaźników zakażeń SARS-CoV-2 i hospitalizacji z powodu COVID-19 w grupie, która otrzymała dawkę przypominającą i grupie zaszczepionej tylko w schemacie podstawowym, wyniosła odpowiednio 86,6 przypadków/100 000 osobodni i 7,5 przypadków/100 000 osobodni. W dodatkowej analizie wykazano, że w okresie 12–25 dni po podaniu trzeciej dawki szczepionki zapadalność na COVID-19 (objawową lub bezobjawową) była 7–20-krotnie mniejsza niż u osób, które nie otrzymały dawki przypominającej.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że u osób w wieku ≥60 lat, które otrzymały dawkę przypominającą (trzecią) Comirnaty ≥5 miesięcy po szczepieniu podstawowym, w porównaniu z osobami zaszczepionymi tylko w schemacie podstawowym, obserwowano mniejsze wskaźniki zakażeń SARS-CoV-2 i hospitalizacji z powodu COVID-19.
Komentarz
dr n. med. Jacek Mrukowicz
Polski Instytut EvidenceBased Medicine w Krakowie, Redaktor Naczelny "Medycyny Praktycznej – Szczepienia”
Wyniki tego badania kohortowego należy intepretować ostrożnie, jako wstępne (p. także s. To nie jest ranking szczepionek i Szczepionka Comirnaty przez ≥6 miesięcy zapewniała skuteczną ochronę przed zachorowaniem na COVID-19 wymagającą hospitalizacji, w tym wywołaną wariantem Delta – przyp. red.). Wymagają one potwierdzenia w badaniach z grupą kontrolną przeprowadzonych także w innych krajach, aby można było wyeliminować wpływ czynników swoistych dla populacji Izraela lub realizacji szczepień przeciwko COVID-19 w tym kraju, a także ograniczyć efekt możliwych błędów systematycznych związanych z obserwacyjnym charakterem badania. Aktualnie nie wiadomo bowiem, jaką część zaobserwowanego efektu można rzeczywiście przypisać działaniu dawki przypominającej, a w jakim stopniu partycypują w nim inne czynniki, niezależne do szczepień. Istotną wadą omówionej analizy jest zwłaszcza bardzo krótki czas obserwacji (maks. ok. 3 tyg., a duży odsetek osób obserwowano zaledwie przez tydzień po podaniu dawki przypominającej). W takim przypadku bardzo trudno ograniczyć istotny wpływ błędu selekcji w doborze grup, wynikający na przykład z bardziej rygorystycznego przestrzegania reżimu sanitarnego przez szczególnie zaniepokojone ryzykiem zakażenia osoby, które zgłosiły się na podanie dawki przypominającej niezwłocznie po jej zaoferowaniu, niż w przypadku osób, które jej nie otrzymały. Prowadzi to do istotnego zawyżenia oszacowania skuteczności dawki przypominającej szczepionki.
W interpretacji wyników komentowanego badania i próbach ich wykorzystania do podejmowania decyzji w praktyce trzeba także wziąć pod uwagę kilka ważnych danych wymienionych przez Autorów. Częstość ciężkich zachorowań na COVID-19 (zdefiniowanych jako przypadki spełniające ≥1 z następujących kryteriów: częstotliwość oddechów >30/min, SpO2 <94% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym lub PaO2/FiO2 <300 mm Hg) mimo podania 2 dawek szczepionki była w analizowanym okresie mała (ok. 0,03%). Różnica bezwzględna wskaźników zapadalności na COVID-19 o ciężkim przebiegu pomiędzy obiema grupami także była mała, zwłaszcza z perspektywy indywidualnego zaszczepionego. Zdecydowana większość zakażeń odnotowanych w grupie osób, które nie otrzymały dawki przypominającej miała lżejszy przebieg (co jest zgodne także z wynikami innych badań obserwacyjnych lub z randomizacją [p. także s. Skuteczność i bezpieczeństwo szczepionki BNT162b2 (Comirnaty) przeciwko COVID-19 u nastolatków i dorosłych – analiza po 6 miesiącach oraz Szczepionka Comirnaty przez ≥6 miesięcy zapewniała skuteczną ochronę przed zachorowaniem na COVID-19 wymagającą hospitalizacji, w tym wywołaną wariantem Delta – przyp. red.]). Cięższe zachorowania najczęściej dotyczyły osób >70. roku życia, a Autorzy poza wiekiem nie analizowali innych cech klinicznych osób, które zachorowały na COVID-19 pomimo zaszczepienia 2 dawkami (np. immunosupresja, choroby współistniejące, pensjonariusze domów pomocy społecznej itp. [p. także To nie jest ranking szczepionek i Stosowanie szczepionek przeciwko COVID-19. Tymczasowe zalecenia Centers for Disease Control and Prevention – przyp. red.]). Z pewnością dawka przypominająca szczepionek przeciwko COVID-19 będzie potrzebna większości populacji do podtrzymania wysokiego poziomu ochrony, ale aktualnie na świecie toczy się żywa dyskusja ekspertów, komu i kiedy należy ją teraz podawać (p. Stosowanie szczepionek przeciwko COVID-19. Tymczasowe zalecenia Centers for Disease Control and Prevention – przyp. red.) oraz co powinno być głównym celem szczepień (czy zapobieganie wszystkim zakażeniom SARS-CoV-2, czy głównie przypadkom wymagającym hospitalizacji lub prowadzącym do zgonu).
