| dr med. Ewa Duszczyk Klinice Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego |
Ospa wietrzna jest chorobą nieprzewidywalną, która daje powikłania wymagające hospitalizacji, nieprzyjemnych badań i leczenia. Powikłania te czasami prowadzą nawet do zgonu.
Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez wirus ospy wietrznej i półpaśca. Po przechorowaniu ospy wirus pozostaje w organizmie w postaci utajonej. W sytuacji osłabienia lub spadku odporności dochodzi do rozwoju półpaśca. Jeden wirus wywołuje więc dwie choroby.
Ospa wietrzna jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Podatność na zakażenie jest powszechna. Na ospę wietrzną może zachorować każdy, kto wcześniej nie chorował lub nie był zaszczepiony dwiema dawkami szczepionki. Jednak najwięcej zachorowań występuje u dzieci do 15. roku życia (szczyt między 2. i 6. rokiem życia). Najczęściej są to tzw. epidemie żłobkowe, przedszkolne i szkolne.
W Polsce jest to choroba bardzo częsta. Rocznie rejestruje się około 160-190 tys. zachorowań (choć liczba tych oficjalnych zgłoszeń jest zaniżona). Nie jest znana natomiast liczba zachorowań niezgłoszonych lub nierozpoznanych z powodu skąpo objawowego przebiegu.
W Polsce ospa wietrzna jest postrzegana jako choroba niezbyt groźna, niedająca powikłań i niewymagająca hospitalizacji, prawie „obowiązkowa”. Niektórzy rodzice (czasem za namową dziadków dziecka) ulegają modzie na „ospa party”. Odwiedzają z dziećmi domy, w których jest chory na ospę wietrzną, aby celowo zarazić je chorobą. Liczą na łagodne przechorowanie ospy wietrznej. Chcą w ten sposób zabezpieczyć dziecko przed zachorowaniem w późniejszym wieku. Zapominają, że ospa wietrzna jest chorobą nieprzewidywalną, która daje powikłania wymagające hospitalizacji, nieprzyjemnych badań i leczenia. Powikłania te czasami prowadzą nawet do zgonu.
Ospa wietrzna – choć zazwyczaj łagodna - nie zawsze przebiega lekko. Nie możemy przewidzieć z pewnością, u którego dziecka dojdzie do powikłań. Powikłania mogą wystąpić nawet u dotychczas zdrowych dzieci. Kolejne zachorowanie w rodzinie zwykle ma cięższy przebieg z racji dłuższego i bardziej intensywnego kontaktu z wirusem. Liczba hospitalizacji z powodu ciężkiego przebiegu i powikłań ospy wietrznej w Polsce waha się i wynosi około 1000 każdego roku. Bezwzględnie wymagają hospitalizacji osoby z grup zwiększonego ryzyka ciężkiego przebiegu choroby: młodzież i osoby dorosłe, kobiety w ciąży, noworodki, pacjenci z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności, pacjenci z nowotworami złośliwymi, chorzy przewlekle leczeni lekami upośledzającymi odporność (np. glikokortykosteroidami w dużej dawce), dzieci chore na atopowe zapalenie skóry. Badania prowadzone w Niemczech wykazały, że powikłania ospy wietrznej występują u około 5,7% osób o prawidłowej odporności.
Udział w „ospa party” daje wątpliwe korzyści i łączy się z nieprzewidywalnym ryzykiem. Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi najczęściej 11-21 dni. Dziecko świadomie narażone na zakażenie wirusem ospy wietrznej może ulec zakażeniu innymi drobnoustrojami (np. bakteryjne zakażenia wykwitów ospowych, prowadzące do ciężkiego zakażenia krwi [sepsy] lub rozległych ropnych zakażeń skóry wymagających leczenia chirurgicznego).
Mam w pamięci rodziców, którzy bardzo żałowali, że świadomie narazili swoje dzieci na zakażenie wirusem ospy wietrznej. Nie przewidzieli, że zdarzenia potoczą się nie tak, jak zakładał ich scenariusz dziecko znalazło się w szpitalu. Wymagało leczenia dożylnego, interwencji chirurgicznej. Czują się winni tej sytuacji. Nie można zapominać, że świadomym zakażeniem dziecka można spowodować tzw. łańcuch kolejnych zakażeń.
Corocznie z powodu ospy wietrznej i jej powikłań leczymy w naszej Klinice Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego około 100-130 dzieci. Stan pacjentów przy przyjęciu zależy od rodzaju powikłań. Bywa, że dzieci wymagają przewiezienia na oddział intensywnej terapii. Najczęściej występują zakażenia bakteryjne skóry (uszkodzonej przez wykwity ospowe) pod postacią ropni, ropowicy, płonicy, pęcherzycy gronkowcowej, rzadko może dojść do zakażeń uogólnionych (sepsa). Powikłania ze strony mózgu obejmują zapalenie móżdżku (nagłe zaburzenia równowagi, trudności w chodzeniu, niezborność ruchowa), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz drgawki. Zapalenie mózgu może prowadzić do powstania zaburzeń zachowania i padaczki. Mogą wystąpić również powikłania ze strony serca (zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wsierdzia), powikłania dotyczące układu oddechowego (zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie opłucnej). Inne powikłania to małopłytkowość (zmniejszenie liczby płytek krwi – elementów odpowiedzialnych za prawidłowe krzepnięcie – co może prowadzić do krwawień), zapalenie wątroby, stawów, nerek. Małe dzieci trafiają do szpitala także z powodu odwodnienia, spowodowanego niechęcią do przyjmowania płynów w wyniku bolesnego wysiewu wykwitów ospowych na błonach śluzowych jamy ustnej.
Powikłania ospy wietrznej są często dużym zaskoczeniem dla rodziców, ponieważ są uciążliwe, mogą być groźne dla zdrowia, a nawet życia. Rocznie w Polsce z powodu ospy wietrznej umiera 1-4 osób. Powikłaniom bakteryjnym sprzyjają zaniedbania higieniczne, świąd skóry, zadrapania. Często zaniedbania higieniczne wynikają z niezrozumiałego przesądu o zakazie kąpieli dziecka i konieczności smarowania skóry różnymi papkami i maściami (mającymi zmniejszyć świąd).
Warto podkreślić, że nie da się przewidzieć, u którego chorego na ospę wietrzną wystąpią powikłania ze strony mózgu (nie ma wyraźnych grup ryzyka). Zastosowanie acyklowiru (leku przeciwwirusowego blokującego wirusa ospy wietrznej) nie chroni przed powikłaniami bakteryjnymi i neurologicznymi tej choroby.
Z obserwacji prowadzonej w naszym szpitalu wynika, że ponad 90% hospitalizowanych z powodu powikłań ospowych nie należało do grup podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej. Dlatego jestem przeciwniczką świadomego narażania dzieci na zachorowanie na ospę wietrzną, jestem przeciwniczką „ospa party”. W codziennej pracy widzę skutki takich nie zawsze przemyślanych decyzji.
Właściwą, bo bezpieczną i skuteczną profilaktykę stanowią szczepienia ochronne (2 dawki szczepionki). Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych na 2012 rok bezpłatnymi szczepieniami przeciwko ospie wietrznej objęto nie tylko dzieci z grup zwiększonego ryzyka (niektóre przewlekle chore do 12. roku życia), ale także wszystkie dzieci uczęszczające do żłobków lub podobnych instytucji opiekuńczych zapewniających opiekę dla dzieci do lat 3, takich jak np. kluby małego dziecka (ale nie do przedszkoli) oraz przebywające w domach dziecka. Nie ma innego skutecznego i bezpiecznego sposobu profilaktyki ospy wietrznej i jej powikłań.
Zobacz także: Kampania „Bądź zapobiegawczy, zaszczep siebie i swoje dziecko.”
Piśmiennictwo:1. Meldunki epidemiologiczne lata 2000-2011. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, PZH Warszawa; http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld
2. Liese J.G., Grote V., Rosenfeld E. i wsp.: The burden of varicella complications before the introduction of routine varicella vaccination in Germany. Pediatr. Infect. Dis. J., 2008; 27: 119-124
3. Duszczyk E., Marczyńska M., Talarek E.: Ospa wietrzna – czy jest groźną chorobą? Zakażenia, 2009; 9 (1): 63-67
4. Grote V., von Kries R., Springer W. i wsp.: Varicella-related deaths in children and adolescents – Germany 2003-2004. Acta Paediatrica 2008; 97 (2): 187-192
5. Gershon A.: Varicella Zoster Virus. [W:] Feigin F. i wsp. (red.): Textbook of Pediatric Infectious Diseases. 2009, 6th ed.: 2077-2088
6. Pahud B.A., Glaser C.A., Dekker C.L. i wsp.: Varicella Zoster Disease of the Central Nervous System: Epidemiological, Clinical, and Laboratory Features 10 Years after the Introduction of the Varicella Vaccine. J. Infect. Dis., 2011; 203: 316-323
7. Duszczyk E., Talarek E., Marczyńska M.: Ospa wietrzna, powikłania, profilaktyka. Zakażenia, 2011; 11 (2): 136–140
