Jakie zespoły bólowe występują u pacjentów wyleczonych z nowotworu?

Jakie zespoły bólowe występują u pacjentów wyleczonych z nowotworu?

Dzięki postępom współczesnej medycyny, coraz lepszej dostępności czułych testów i metod diagnostycznych, które pozwalają na wykrycie nowotworu na wczesnym etapie zaawansowania, oraz stosowaniu nowoczesnych metod leczenia l iczba osób, które przeżyły i zostały wyleczone z choroby nowotworowej, stale rośnie. Niestety, pomimo tego, że chorzy ci pokonali nowotwór, w wielu przypadkach jakość ich życia pozostawia wiele do życzenia, ponieważ doświadczają oni następstw często bardzo agresywnego leczenia choroby nowotworowej. Do tych następstw, które mogą trwać wiele miesięcy i lat, a nawet do końca życia, należy ból. Szacuje się, że ból może towarzyszyć nawet 40–60% pacjentów, którzy zostali wyleczeni z choroby nowotworowej.
Przyczyn bólu w tej grupie chorych jest wiele. Chirurgiczne leczenie choroby nowotworowej może być przyczyną przetrwałego bólu pooperacyjnego (PBP). Ten rodzaj bólu występuje najczęściej po torakotomiach i rozległych zabiegach z zakresu gruczołu piersiowego – odsetek PBP w tej grupie chorych może sięgać nawet 50%. Jeszcze wyższy – 60–80% – odsetek przewlekłego bólu głównie o charakterze neuropatycznym dotyczy chorych po amputacji kończyn.
Do czynników ryzyka rozwoju PBP należą m.in.: nieskutecznie uśmierzany ból pooperacyjny, równoczesne stosowanie radio- i chemioterapii, czynniki psychologiczne (lęk, depresja czy katastrofizacja) oraz uwarunkowania genetyczne. Prawdopodobieństwo wystąpienia bólu fantomowego jest wyższe u chorych, którzy doświadczali bólu przed amputacją, zwłaszcza jeśli ból miał znaczne nasilenie i trwał długo przed amputacją. Przyczyną przewlekłego bólu u chorych wyleczonych z choroby nowotworowej może być także radioterapia. Późne powikłania indukowane przez radioterapię pojawiają się nawet u 10–20% pacjentów – zazwyczaj po kilku miesiącach od napromieniana. Są one w głównej mierze następstwem włóknienia, atrofii unaczynienia obwodowego (zwłaszcza mikrokrążenia) oraz uszkodzenia struktur układu nerwowego (głównie demielinizacji i/lub niedokrwienia). W zależności od naświetlanej okolicy powikłania indukowane przez radioterapię mogą przybierać różną postać, m.in.: pleksopatii, mielopatii, neuropatii, zapalenia błony śluzowej różnych odcinków przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego. Następstwem zwłóknień w obrębie struktur jelitowych lub ich niedokrwienia mogą być: zrosty, zaburzenia perystaltyki jelit, objawy niedrożności przewodu pokarmowego i ból – głównie o charakterze trzewnym. Chemioterapia stosowana w leczeniu choroby nowotworowej może być przyczyną przewlekłego bólu, który często w dramatycznym stopniu pogarsza jakość życia chorych wyleczonych z nowotworu. Najczęściej obserwowaną postacią indukowanego przez chemioterapię zespołu bólowego jest obwodowa polineuropatia (chemotherapy-induced peripheral neuropathy – CIPN), głównie o charakterze czuciowym. Chorzy opisują jej objawy jako palący, piekący lub strzelający ból zlokalizowany typowo w dystalnych częściach kończyn (postać „skarpetek i rękawiczek”). Szacuje się, że w zależności od stosowanego leku występuje z częstością 19–85% i jest najbardziej prawdopodobna w przypadku terapii z zastosowaniem pochodnych platiny (70–100%), taksanów (11–87%), talidomidu i jego analogów (20–60%) i iksabepilonu (60–65%). Inne zespoły indukowanego chemioterapią przewlekłego bólu to bóle stawów, mięśni czy też dolegliwości będące następstwem osteoporozy lub osteonekrozy.
Długotrwałe leczenie hormonalne kobiet chorych na raka piersi antyestrogenami (tamoksyfen) i inhibitorami aromatazy (anastrozol, letrozol, eksemestan) z większa ryzyko osteoporozy, bólu kostnego i stawów, który lokalizuje się z wykle w obrębie stawów dłoni, skokowych, kolanowych, biodrowych i łokciowych. Ból występuje także u około 20% pacjentów leczonych czynnikami stymulującymi kolonie granulocytów (G-CSF). Najczęściej ma on charakter bólu kostnego w następstwie ekspansji macierzy hematopoetycznej i sensytyzacji zakończeń nerwowych zlokalizowanych w szpiku kostnym. W przypadku bisfosfonianów u 3–11% pacjentów leczonych tą grupą leków występuje osteonekroza w obrębie żuchwy. Jest ona bardziej prawdopodobna w przypadku długotrwałego stosowania pamidronianu lub zolendronianu oraz u pacjentów >65. rż. z niewyleczonym uprzednio stanem zapalnym zębów.