Opieka duchowa i psychologiczna na szpitalnych oddziałach covidowych

O Autorach: Tomasz Stefaniak jest Dyrektorem ds. Lecznictwa, a Jakub Kraszewski Dyrektorem Naczelnym Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego w Gdańsku.

Jak cytować: Stefaniak T., Kraszewski J.: Opieka duchowa i psychologiczna na oddziałach covidowych. Med. Prakt., 2021; 5: 152–153, 156

Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej typu 2, UCK – Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Pandemia spowodowana przez SARS-CoV-2 nadała myśleniu o potrzebach psychicznych i społecznych pacjenta zupełnie nowy wymiar. Odosobnienie w ramach izolacji na oddziałach covidowych, lęk przed śmiercią, niepewność i utrata nadziei zwróciły uwagę pacjentów i personelu medycznego na potrzeby duchowe.¹ Pozbawienie bezpośredniego kontaktu z rodziną, a dla osób starszych dodatkowo trudności związane z komunikacją z wykorzystaniem nowoczesnych środków audiowizualnych postawiły pod znakiem zapytania sens ludzkiego życia – tak, jak się okazało, kruchego w zmaganiach z wirusem.
W Uniwersyteckim Centrum Klinicznym (UCK) w Gdańsku, uczestniczącym w ogólnopolskim programie „Bądź przy mnie – wsparcie społeczne i duchowe dla pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19”, personel oddziałów covidowych dba o to, aby umożliwić kontakt pacjenta z rodziną nawet w najtrudniejszych sytuacjach. Kiedy istnieje realne zagrożenie życia chorego, może się on zobaczyć z najbliższymi. Jeżeli rodzina tego chce albo pacjent jest w bardzo złym stanie, to przewozi się go na wózku do drzwi, żeby najbliżsi mogli się z nim zobaczyć przez szybę.

Zrozumienie potrzeb psychologicznych pacjenta, a także – co jest szczególnie ważne właśnie dziś, w trakcie pandemii COVID-19 – jego potrzeb duchowych wydaje się nie mniej ważne niż dbałość o najlepsze metody leczenia.

Na wczesnym etapie pandemii, gdy możliwości leczenia COVID-19 były ograniczone, a jego wyniki bardzo niekorzystne, wsparcie duchowe miało dla wielu pacjentów fundamentalne znaczenie, gdyż podtrzymywało ich w walce o przeżycie. Dla personelu medycznego – lekarzy, pielęgniarek, psychologów, fizjoterapeutów, ale również kapelanów szpitalnych – pierwsze dni pandemii, kiedy nie do końca było wiadomo, czy praca z pacjentami nie będzie ich kosztowała własnego zdrowia, a nawet życia, stały się okresem próby powołania do opieki nad chorymi. Tak było na całym świecie, nie tylko w Polsce.²
Wtedy właśnie, dzięki ofiarnej pracy zespołu psychologów klinicznych wspieranych przez kapelanów szpitalnych, rozpoczęliśmy w naszym szpitalu intensywne działania mające na celu niesienie psychologicznego i duchowego wsparcia pacjentom hospitalizowanym z powodu COVID-19. W tym okresie, oprócz wspierania pacjentów, ważne okazało się także wsparcie dla personelu medycznego zaangażowanego w wysoce stresujące działania na oddziałach covidowych. Szczególnie dotkliwie odczuwana była niemoc wobec cierpienia i śmierci pacjentów. Personel korzystał z pomocy psychologicznej, na bieżąco organizowano spotkania i sesje wsparcia. Ponadto odbywały się warsztaty online z komunikacji z pacjentem oraz z radzenia sobie ze stresem.
Podobnie trudna była sytuacja personelu medycznego w innych krajach.^3,4 W odróżnieniu jednak od doświadczeń portugalskich, gdzie w personel medyczny czerpał ze wsparcia duchowego, w naszym szpitalu personel korzystał głównie z pomocy psychologicznej. W UCK na oddziałach covidowych pracuje grupa psychologów, którzy są do dyspozycji pacjentów w każdej chwili. Na miejscu jest 4 psychologów, a 2 dodatkowych pozostaje w gotowości. Wspomagają ich również studenci V roku kierunku psychologia zdrowia. Na każdego psychologa przypadają średnio 4 dyżury w tygodniu, ale bywa też, że potrzebny jest przyjazd na wezwanie lekarza.

Bez wątpienia zadania, które stają przed personelem medycznym, w tym przed kapelanami szpitalnymi, w tak ekstremalnych warunkach, są próbą determinacji i poświęcenia dla innych. W wielu krajach problem ten stał się tematem analiz oraz prób zaadresowania kryzysu powołania zarówno wśród medyków, jak i kapelanów.⁵ Dla wielu autorów stało się jasne, że wybór drogi życiowej kapelana szpitalnego, podobnie jak wybory związane z pracą w szpitalu, a szczególnie w specjalnościach obciążonych dużą śmiertelnością pacjentów, jest wyborem trudnym i powinien być niezwykle starannie przemyślany. Decyzja ta powinna być decyzją samodzielną. W przypadku kapelanów szpitalnych wiąże się nie tylko z obciążeniem emocjonalnym, związanym z posługą duszpasterską realizowaną w bardzo trudnych warunkach, ale także z wymogiem posiadania predyspozycji psychologicznych oraz z potrzebą stałego szkolenia, pozwalającego na zrozumienie specyfiki poszczególnych grup pacjentów. Posługę kapelańską w UCK zapewniają księża z Parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Gdańsku-Wrzeszczu. Są oni w każdej chwili do dyspozycji, pracując w trybie stałego dyżuru pod telefonem. Wizyta duchownego zależy od woli pacjenta, który może o nią poprosić personel, ale często też od decyzji rodziny, ponieważ część chorych jest nieprzytomna.
Wśród różnych form wspierania chorych w naszym szpitalu znalazło się także oddziaływanie w oparciu o duchowość, czyli – jak ją definiuje Polskie Towarzystwo Opieki Duchowej w Medycynie – wymiar ludzkiego życia stanowiący odniesienie do transcendencji i innych wartości egzystencjalnie ważnych (ramka). Podobne podejście stosowano także w innych krajach, m.in. w Stanach Zjednoczonych.⁶ W celu umożliwienia komunikacji pacjenta z rodziną stosujemy nowoczesne techniki audiowizualne (np. smartfony), co w pewnym stopniu odzwierciedla podejście wielodyscyplinarne proponowane przez zespół z Uniwersytetu Monachijskiego.⁷