Jak przekonać nieprzekonanych?

Data utworzenia:  24.10.2018
Aktualizacja: 18.12.2023
dr n. med. Justyna Tymińska
Wydział Lekarski, Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Od Redakcji: Niniejszy artykuł jest aktualizacją publikacji: Tymińska J.: Jak przekonać nieprzekonanych, czyli zasady prowadzenia rozmów z rodzicami wątpiącymi w szczepienia. Med. Prakt. Szczep. WS 1/2018: 44–47

Wbrew oczekiwaniom pandemia COVID-19 negatywnie wpłynęła na zaufanie wobec wszystkich szczepień ochronnych.1 Wciąż zwiększa się liczba osób uchylających się od szczepień. Jak podaje Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego PZH–PIB, w 2022 roku w Polsce odnotowano aż 72 722 przypadki odmów poddania dzieci obowiązkowym szczepieniom ochronnym – aż o 11 354 przypadki więcej niż rok wcześniej.2 W związku z tym lekarze coraz częściej spotykają w swoich gabinetach rodziców wątpiących w zasadność wykonywania szczepień.

Niełatwo jest zdobyć zaufanie rodziców wątpiących w szczepienia, ale jest to możliwe.3-5 Bardzo dużą rolę w kształtowaniu postaw rodziców wobec szczepień odgrywają lekarze, a największe znaczenie w rozmowach z wątpiącymi rodzicami mają umiejętności komunikacyjne.6-10 O ile właściwa komunikacja lekarza z rodzicami sprzyja akceptacji szczepień,5,11 to błędy w rozmowie mogą się przyczynić do rezygnacji z wykonywania szczepień u dzieci.9,10 O tym, jak trudne są takie rozmowy, świadczy fakt, że sposoby prowadzenia takich dyskusji są przedmiotem intensywnych badań naukowych, a European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) wydało kilka publikacji, które mogą pomóc lekarzom w ich prowadzeniu.12,13

W niniejszym artykule przedstawiono praktyczne wskazówki, w jaki sposób lekarze mogą prowadzić skuteczne i bezpieczne rozmowy z rodzicami wątpiącymi w szczepienia.

Czynniki wpływające na decyzję rodziców o zaszczepieniu dziecka

Podejmowanie każdej decyzji to skomplikowany proces, na który wpływa wiele czynników.14,13 Nie inaczej jest w przypadku decyzji rodziców o wykonaniu szczepienia u dziecka. Czynniki wpływające na taką decyzję wymieniono w tabeli.
Lekarz może mieć wpływ zaledwie na 4 z wymienionych czynników: organizację szczepień, swoją postawę wobec szczepień oraz postawę i poziom wiedzy rodzica na ten temat.

Tabela. Czynniki wpływające na decyzję rodziców o zaszczepieniu dzieckaa
czynniki niepodlegające modyfikacji
socjoekonomiczne (np. płeć, wiek, wykształcenie rodzica)
liczba dzieci w rodzinie
uznanie podatności na chorobę
doświadczenia rodziny dotyczące chorób zakaźnych i szczepień
cena szczepionki
odmienność kulturowa
wpływ kampanii medialnych
czynniki podlegające modyfikacji
organizacja szczepień
poziom wiedzy rodzica na temat chorób zakaźnych i szczepień
postawa rodzica wobec szczepień
postawa lekarza wobec szczepień
a Opracowano na podstawie 15.–26. pozycji piśmiennictwa.

Od czego zacząć?

Na początku rozmowy warto się dowiedzieć, jaką postawę wobec szczepień prezentuje rodzic, aby móc skuteczniej dotrzeć do niego z informacją, dostosowując formę komunikatu. Rodzice wątpiący w szczepienia stanowią niejednorodną grupę. Niektórzy z nich całkowicie odmawiają szczepień (tzw. zdecydowani przeciwnicy), szczepią wybiórczo lub opóźniają szczepienia (tzw. umiarkowani przeciwnicy), a niektórzy zgadzają się na szczepienie swojego dziecka, ale mają pewne obawy (tzw. niezdecydowani).5,24,27,28

Badania dotyczące postaw wobec szczepień prowadzą naukowcy na całym świecie, korzystając z różnych narzędzi, najczęściej z kwestionariuszy – ankiet. Powszechnie stosuje się zwłaszcza kwestionariusz Parent Attitudes about Childhood Vaccines (PACV)29 i skalę opracowaną przez Światową Organizację Zdrowia – Vaccine Hesitancy Scale (VHS)30, które służą głównie do badania postaw społecznych, oceny ich częstości oraz zmienności w czasie (p. Niezdecydowana postawa rodziców wobec szczepień: zakres, przyczyny i możliwe rozwiązania – przyp. red.). Można je stosować w różnych grupach wiekowych i różnych krajach, a także w odniesieniu do różnych szczepionek. W gabinecie lekarskim oba te narzędzia mają dużo mniejsze zastosowanie. Znacznie łatwiej jest ustalić postawę rodzica na podstawie dostępnej dokumentacji medycznej dziecka i rozmowy z rodzicami.

Do wstępnego ustalenia postawy rodzica wobec szczepień można wykorzystać informacje zawarte w książeczce zdrowia dziecka,31 gdzie odnotowuje się daty podania konkretnych preparatów, a także sposób realizacji profilaktyki krwawienia z niedoboru witaminy K po urodzeniu (w praktyce rodzice, którzy nie zgodzili się na podanie witaminy K i.m. noworodkowi w pierwszych godzinach życia, często nie zgadzają się także na szczepienia).

Rozmowę z rodzicem warto zacząć od krótkiego pytania otwartego: „Co Pani/Pan sądzi o wykonywaniu szczepień?” i wysłuchać odpowiedzi, obserwując jednocześnie mowę ciała rozmówcy.5 Dzięki temu można zdobyć nie tylko informacje o stosunku rodzica lub pacjenta do szczepień, ale także ocenić, czy towarzyszą temu jakieś emocje i jak są duże. To pozwoli z kolei lekarzowi dostosować przebieg rozmowy do indywidualnych potrzeb rodzica (ryc.).5,32,33


Ryc. Algorytm prowadzenia rozmowy z rodzicem na temat szczepień w zależności od jego postawy

Zdecydowani przeciwnicy szczepień

Rodzice będący zdecydowanymi przeciwnikami szczepień nie wykonują ich u swoich dzieci. Często preferują za to alternatywne metody leczenia. Taka postawa może wynikać z różnych przyczyn, w tym także z negatywnych doświadczeń w kontaktach z systemem opieki zdrowotnej.25 Zdecydowani przeciwnicy to osoby mające określony światopogląd, dlatego przekonanie ich do zmiany zdania w ciągu jednej kilkunastominutowej wizyty jest bardzo trudne.

Na pytanie: „Co Pani/Pan sądzi na temat szczepień?” taki rodzic często odpowiada krótko, na przykład: „Uważam, że są niepotrzebne” lub „Myślę, że są szkodliwe”, tonem głosu i mową ciała dając przy tym do zrozumienia, że nie chce rozmawiać na ten temat, ponieważ wywołuje on silne emocje.5,34 Usilne nakłanianie takich osób do wykonywania szczepień, straszenie ich konsekwencjami prawnymi, karami finansowymi lub odmawianie im udzielania świadczeń lekarskich są z góry skazane na porażkę i mogą być źródłem frustracji dla obu stron.3

W tej grupie rodziców sukcesem będzie samo nawiązanie rozmowy, na przykład za pomocą pytania otwartego: „Czy chciałaby Pani/chciałby Pan porozmawiać na temat szczepień?”3 Jeżeli rodzic będzie otwarty na dialog, to na początku warto spróbować ustalić przyczynę odmowy wykonywania szczepień, a następnie postarać się do niej odnieść. Nie zaleca się prowadzenia długich i szczegółowych rozmów, gdyż wdawanie się z takimi rodzicami w dyskusję jest bezowocne. Co więcej, może to doprowadzić do całkowitej utraty zaufania między stronami, a przecież zaufanie w relacji lekarz–rodzic jest niezbędne do sprawowania właściwej opieki nad chorym dzieckiem. Są większe szanse, że rodzic, który ufa lekarzowi swojego dziecka, w przyszłości uwierzy, że – proponując szczepienia – lekarz chce chronić jego dziecko przed groźnymi chorobami.3,5

Jeżeli nie uda się nawiązać rozmowy z takim rodzicem, to warto dać mu do zrozumienia, że drzwi naszego gabinetu są otwarte: „W razie, gdyby jednak zmieniła Pani/zmienił Pan zdanie i chciałaby/chciałby porozmawiać na temat szczepie, to zapraszam”. Dzięki takiemu postępowaniu rodzic może poczuć się bezpiecznie i w przyszłości powrócić do tematu szczepień.

Umiarkowani przeciwnicy szczepień i niezdecydowani

W przeciwieństwie do zdecydowanych przeciwników szczepień, rodzice z dwóch pozostałych grup zazwyczaj dobrze reagują na propozycję rozmowy ze strony lekarza, ponieważ sami aktywnie szukają informacji na temat szczepień.3,7,32,35 Rodzice niezdecydowani i umiarkowanie sprzeciwiający się wykonywaniu szczepień obawiają się głównie o bezpieczeństwo szczepień, przy czym u tych z pierwszej grupy obawy są na tyle małe, że szczepią swoje dzieci, a z drugiej grupy na tyle duże, że rezygnują z niektórych szczepień lub bezzasadnie opóźnią je w czasie. Spotykając się z takimi rodzicami w gabinecie, lekarz powinien się skoncentrować na zdobyciu ich zaufania, przy czym trudniej to osiągnąć w przypadku umiarkowanych przeciwników.5,28 Ta grupa rodziców, w porównaniu z niezdecydowanymi, ma większą wiedzę na temat szczepień i więcej wątpliwości, a tym samym większe jest ryzyko zmiany ich postawy na bardziej radykalną (przerwanie wykonywania szczepień u dziecka), zwłaszcza jeżeli nie uzyskają od nas rzetelnych odpowiedzi na swoje pytania.3,12 Oczekują oni ponadto, że lekarz ich wysłucha, zrozumie obawy, nie deprecjonując ich, a także rozwieje wątpliwości, pozwalając na zadawanie pytań. W związku z tym taką rozmowę najlepiej zacząć od ustalenia źródła obaw rodziców, dzięki czemu mamy szansę ją ukierunkować na rozwiewanie konkretnych wątpliwości.22,23 Niezdecydowany rodzic często sam powie o swoich obawach i z reguły będzie to jedno, konkretne zagadnienie. Taki rodzic chętnie wysłucha lekarza i często zadeklaruje chęć wykonania szczepienia w przyszłości. Z kolei umiarkowany przeciwnik poczeka na pytania ze strony lekarza, a o obawach powie bardziej ogólnie, sugerując, że może być ich więcej. Odpowiadając na pytania lekarza, będzie zaznaczał swoje stanowisko, używając określeń: „uważam”, „sądzę”, „myślę”. Taki rodzic wysłucha lekarza, ale da mu do zrozumienia, że zmiana decyzji nie będzie łatwa. Należy pamiętać, aby wszystkie obawy rodziców traktować poważnie, a zwłaszcza ich nie bagatelizować, gdyż taka postawa może wywołać skutek przeciwny do zamierzonego i zniechęcić ich do szczepień.8,36 W obu tych grupach łatwiej będzie rozmawiać na temat konkretnych szczepionek, wobec których rodzice mają obawy, niż mówić ogólnie o szczepieniach. W ramce 1 i 2 przedstawiono przykładowe rozmowy lekarza z rodzicami z obu tych grup na temat szczepienia przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV). W związku z rozpoczęciem w 2023 roku programu bezpłatnych, powszechnych szczepień przeciwko HPV, to właśnie one mogą budzić aktualnie najwięcej wątpliwości rodziców.37

Ramka 1. Przykład rozmowy na temat szczepienia z rodzicem niezdecydowanym

Lekarz: Czy słyszała Pani o szczepieniu przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka, tzw. HPV, dla nastolatków?
Matka nastolatki: Tak.
Lekarz: Pytam, bo możemy zaszczepić Kasię u nas w przychodni.
Matka: Słyszałam, ale na razie nie zamierzam szczepić córki, bo się boję. (rodzic sam podaje powód decyzji)
Lekarz: A czego najbardziej się Pani obawia? (lekarz ustala obawę)
Matka: Bo to nowe, jeszcze niesprawdzone szczepionki. (konkretna obawa)
Lekarz: Szczepionki przeciwko HPV są na rynku od wielu lat. Pierwszą szczepionkę wprowadzono do stosowania w 2006 roku. Do tej pory zaszczepiono setki milionów osób na całym świecie. Ta szczepionka jest bezpieczna i bardzo skuteczna w zapobieganiu rakowi szyjki macicy. W Australii dzieci są szczepione przeciwko HPV już od 2007 roku. Dzięki temu jest duża szansa, że za 5 lat nie będzie w tym kraju przypadków raka szyjki macicy. Chcielibyśmy, aby dziewczynki w Polsce również w przyszłości nie chorowały na ten nowotwór. (odniesienie się do obawy, podanie faktów, przedstawienie korzyści, wytłumaczenie, zaprezentowanie swojej postawy wobec szczepień)
Matka: Tego nie wiedziałam. A kiedy powinnyśmy się zapisać na to szczepienie?

Ramka 2. Przykład rozmowy na temat szczepienia z rodzicem będącym umiarkowanym przeciwnikiem

Lekarz: Czy słyszał Pan o szczepieniu przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka, tzw. HPV, dla nastolatków?
Ojciec nastolatki: Tak.
Lekarz: Pytam, bo możemy zaszczepić Kasię u nas w przychodni.
Ojciec: Nie, na razie nie będę szczepić córki. (podaje swoje stanowisko)
Lekarz: Rozumiem, że ma Pan jakieś obawy. Czego najbardziej się Pan obawia? (lekarz ustala obawę)
Ojciec: Uważam, że jest za wcześnie na to szczepienie. Ten problem jej jeszcze nie dotyczy. (mówi ogólnie o obawach)
Lekarz: Rozumiem Pana stanowisko. Rzeczywiście zakażeniu tym wirusem ulegają najczęściej osoby w wieku 15–25 lat, a Kasia ma teraz 12 lat. Jednak w przypadku tego szczepienia im wcześniej je wykonamy, czyli przed zakażeniem, tym będzie skuteczniejsze w przyszłości. Dlatego do 15. roku życia podajemy 2 dawki szczepionki, a jak skończy 15 lat musimy podać 3. Kasia jest teraz w najlepszym wieku na podanie tej szczepionki.
Ojciec: Rozumiem, zastanowię się jeszcze. Ale dzisiaj na pewno się nie zaszczepimy. (rodzic nadal odmawia, ale deklaruje, że przemyśli swoją decyzję)

Rozmawiając z rodzicami na temat szczepień, należy się koncentrować przede wszystkim na korzyściach, które one niosą, i ryzyku medycznym związanym z rezygnacją ze szczepień, a nie na ryzyku niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). Oczywiście nie oznacza to, że mamy unikać rozmowy na temat NOP.17 Wręcz przeciwnie, trzeba omówić zarówno łagodne, często występujące odczyny, jak i te cięższe, występujące rzadko (p. Jakich NOP można się spodziewać po podaniu szczepionki przeciwko HPV? – przyp. red.).38 Warto w tym miejscu posłużyć się liczbami i powiedzieć rodzicowi, że na przykład ciężka reakcja alergiczna (anafilaktyczna) zdarza się bardzo rzadko, z częstością 1–3/mln podanych dawek.39 Rodzicom warto także przekazać zasady postępowania w razie wystąpienia NOP u ich dziecka, aby zapewnić im poczucie bezpieczeństwa w okresie po szczepieniu.40

Zaleca się, aby oprócz przekazywania faktów naukowych, opowiadać historie pacjentów, którzy doświadczyli powikłań w przebiegu chorób zakaźnych, przeciwko którym szczepimy. Warto także podkreślać, że szczepienia są odkryciami na miarę nagrody Nobla. Przecież pierwszą nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny przyznano w 1901 roku Emilowi Behringowi za odkrycie szczepionki przeciwko błonicy i tężcowi.

W rozmowach z rodzicami wątpiącymi w szczepienia ważne jest nie tylko to, co mówi lekarz, ale także sposób prowadzenia rozmowy. Niezależnie od postawy, jaką prezentuje rodzic, lekarz zawsze powinien go wysłuchać, zrozumieć i okazać empatię.3 Trzeba zaakceptować fakt, że rodzic ma wątpliwości, zamiast oceniać jego postawę.

Informacje na temat szczepień należy przekazywać małymi porcjami, upewniając się, że rodzic je rozumie. Udowodniono, że nadmiar informacji utrudnia podejmowanie decyzji.3,41 W razie potrzeby można także odesłać rodziców do wiarygodnych źródeł informacji o szczepieniach, gdzie znajdą bardziej szczegółowe odpowiedzi na swoje pytania (p. ramka 3).3

Ramka 3. Przykłady stron internetowych zawierających wiarygodne informacje o szczepieniach ochronnych w języku polskim

  • portal NIZP PZH–BIP: Szczepienia.Info (www.szczepienia.pzh.gov.pl/)
  • portal Medycyny Praktycznej dla pacjentów (www.mp.pl/pacjent/szczepienia/)
  • portal Medycyny Praktycznej Szczepienia dla lekarzy i pielęgniarek.

Opracowano na podstawie 42.–44. pozycji piśmiennictwa.

W przypadku rodziców odmawiających wykonywania niektórych (lub wszystkich) szczepień należy się starać ocenić ich gotowość do zaszczepienia dziecka. W ostateczności, w razie potrzeby, należy rozważyć opracowanie indywidualnego kalendarza szczepień uwzględniającego obawy rodziców, co w przypadku dobrej tolerancji szczepienia przez dziecko zwiększy ich akceptację. Lekarz powinien docenić rodziców, którzy zaszczepią swoje dzieci, bo to utwierdzi ich w przekonaniu, że postępują słusznie.5

Podsumowanie

Rozmawiając z rodzicami na temat szczepień, lekarz może pozytywnie wpływać na ich poglądy i podstawę wobec tej metody profilaktyki. O ile rozmowa na temat szczepień jest dość prosta w przypadku rodziców akceptujących szczepienia (czasami wystarczy kilka minut6,45), to rodzice nieprzekonani do szczepień wymagają od lekarza więcej czasu i wysiłku. Aby sprostać temu zadaniu, należy uważnie słuchać rodziców i dostosować rozmowę do ich potrzeb. Indywidualizacja rozmowy oraz dobre zdefiniowanie jej celu sprawią, że dyskusje z nimi będą bardziej efektywne i mniej frustrujące dla obu stron.

Piśmiennictwo:

1. Cataldi J.R., O’Leary S.T.: Parental vaccine hesitancy: scope, causes, and potential responses. Curr. Opin. Infect. Dis., 2021; 34 (5): 519–526
2. Jaka jest liczba uchyleń dotyczących szczepień obowiązkowych? https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-jest-liczba-uchylen-szczepien-obowiazkowych/ (dostęp: 23.05.2023)
3. Berry N.J., Henry A., Danchin M. i wsp.: When parents won’t vaccinate their children: a qualitative investigation of Australian primary care providers’ experiences. BMC Pediatr., 2017; 17: 19
4. Kempe A., O’Leary S.T., Kennedy A. i wsp.: Physician response to parental requests to spread out the recommended vaccine schedule. Pediatrics, 2015; 135 (4): 666–677
5. Leask J.: How do general practitioners persuade parents to vaccinate their children? A study using standardised scenarios. NSW Public Health Bull., 2009; 20: 119–124
6. Tymińska J.: Rola lekarza POZ w podejmowaniu przez rodziców decyzji o zaszczepieniu dziecka. PpD, 2018; 22 (1): 50–55
7. Gust D.A., Darling N., Kennedy A. i wsp.: Parents with doubts about vaccines: which vaccines and reasons why. Pediatrics, 2008; 122 (4): 718–725
8. Opel D.J., Robinson J.D., Heritage J. i wsp.: Characterizing providers’ immunization communication practices during health supervision visits with vaccine-hesitant parents: a pilot study. Vaccine, 2012; 30: 1269–1275
9. Opel D.J., Heritage J., Taylor J.A. i wsp.: The architecture of provider-parent vaccine discussions at health supervision visits. Pediatrics, 2013; 132 (6): 1037–1046
10. Opel D.J., Mangione-Smith R., Robinson J.D. i wsp.: The influence of provider communication behaviors on parental vaccine acceptance and visit experience. Am. J. Public Health, 2015; 105 (10): 1998–2004
11. Kennedy A., Lavail K., Nowak G. i wsp.: Confidence about vaccines in the United States: understanding parents’ perceptions. Health Aff. (Millwood), 2011; 30 (6): 1151–1159
12. European Centre for Disease Prevention and Control: Let’s talk about protection – enhancing childhood vaccination uptake. Stockholm, ECDC, 2012
13. European Centre for Disease Prevention and Control: Vaccine hesitancy among healthcare workers and their patients in Europe. Stockholm, ECDC, 2015
14. Gasparski W., Szaniawski K.: Praxiology and decision theory. (W:) Jungermann H., de Zeeuw G. (red.): Decision Making and Change in Human Affairs. D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, 1997: 491–506
15. Bobo J.K., Gale J.L., Thapa P.B. i wsp.: Risk factors for delayed immunization in a random sample of 1163 children from Ore-gon and Washington. Pediatrics, 1993; 91: 308–314
16. Stille Ch.J., Christison-Lagay J., Bernstein B.A. i wsp.: A simple provider-based educational intervention to boost infant im-munization rates: a controlled trial. Clin. Pediatr., 2001; 40: 365–373
17. Samad L., Tate A.R., Dezateux C.: Differences in risk factors for partial and no immunisation in the first year of life: prospec-tive cohort study. BMJ, 2006; 332: 1312–1313
18. Ganczak M., Dmytrzyk-Daniłów G., Karakiewicz B. i wsp.: Determinants influencing self-paid vaccination coverage, in 0–5 years old Polish children. Vaccine, 2013; 31: 5687–5692
19. Lipska E., Lewińska M., Górnicka G.: Realizacja szczepień zalecanych u dzieci i opinie rodziców na temat tych szczepień. Nowa Medycyna, 2013; 2: 64–69
20. Schmitt H.J.: Factors influencing vaccine uptake in Germany. Vaccine, 2001; 20: S2–S4
21. Navarro Alonso J.A., Bernal González P.J., Niguez Carbonell J.C.: Analysis of factors influencing vaccine uptake: perspective from Spain. Vaccine, 2001; 20: S13–S15
22. Bishop G.D.: Psychologia zdrowia. Wrocław, Wydawnictwo ASTRUM, 2000: 153
23. Cataldi J.R., Kerns M.E., O’Leary S.T.: Evidence-based strategies to increase vaccination uptake: a review. Curr. Opin. Pediatr., 2020; 32 (1): 151–159
24. Gust D.A., Kennedy A., Shui I. i wsp.: Parent attitudes torward immunizations and health providers. The role of information. Am. J. Prev. Med., 2005; 29: 105–112
25. Leask J., Kinnersley P., Jackson C. i wsp.: Communicating with parents about vac-cination: a framework for health professionals. BMC Pediatrics, 2012; 12: 154
26. Taylor J.A., Darden P.M., Slora E. i wsp.: The influence of provider beahavior, parental characteristics, and a public policy inititive on the immunization status of children followed by provate pediatricians: a study from pediatric research in office settings. Pediatrics, 1997; 99: 209–215
27. Downs J.S., de Bruin W.B., Fischhoff B.: Parents’ vaccination comprehension and decisions. Vaccine, 2008; 26 (12): 1595–1607
28. Benin A.L., Wisler-Scher D.J., Colson E. i wsp.: Qualitative analysis of mothers’ decision-making about vaccines for infants: the importance of trust. Pediatrics, 2006; 117: 1532–1541
29. Opel D.J., Mangione-Smith R., Taylor J.A. i wsp.: Development of a survey to identify vaccine-hesitant parents: the parent attitudes about childhood vaccines survey. Hum. Vaccine, 2011; 7: 419–425
30. Shapiro G.K., Tatar O., Dube E. i wsp.: The vaccine hesitancy scale: psychometric properties and validation. Vaccine, 2018; 36: 660–667
31. Cheffins T., Spillman M., Larkins S. i wsp.: Recommending vaccination – general practice intervention with new parents. Aust. Fam. Physician, 2011; 40 (6): 437–439
32. Berry N.J., Danchin M., Trevena L. i wsp.: Sharing knowledge about immunisation (SKAI): an exploration of parents’ communication needs to inform development of a clinical communication support intervention. Vaccine, 2018; 36 (44): 6480–6490
33. Diekema D.S., American Academy of Pediatrics Committee on Bioethics: Responding to parental refusals of immunization of children. Pediatrics, 2005; 115 (5): 1428–1431
34. Austin H., Campion-Smith Ch., Thomas S. i wsp.: Parents’ difficulties with decisions about childhood immunization. Community Pract., 2008; 81: 32–35
35. Evans M., Stoddart H., Condon L. i wsp.: Parents’ perspectives on the MMR immunisation: a focus group study. Br. J. Gen. Pract., 2001; 51: 904–910
36. Bryant K.A., Wesley G.C., Wood J.A. i wsp.: Use of standardized patients to examine physicians’ communication strategies when addressing vaccine refusal: a pilot study. Vaccine, 2009; 27: 3616–3619
37. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 23 lutego 2023 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych, dla których zakup szczepionek został objęty finansowaniem.
38. National Health Medical Research Council: General guidelines for medical practitioners on providing information to patients. Canberra, Commonwealth of Australia, 1994
39. Shoots-Reinhard B., Lawrence E.R., Schulkin J., Peters E.: Excluding numeric side-effect information produces lower vaccine intentions. Vaccine, 2022; 40 (31): 4262–4269
40. Ali H., Seale H., Ward K. i wsp.: A picture speaks a thousand words: evaluation of a pictorial post-vaccination care resource in Australia. Aust. J. Prim. Health, 2010; 16 (3): 246–251
41. Szapiro T.: Co decyduje o decyzji? Warszawa, PWN, 1993: 137–149
42. http://szczepienia.pzh.gov.pl/ (dostęp: 23.05.2023)
43. www.mp.pl/szczepienia/ (dostęp: 23.05.2023)
44. https://pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne (dostęp: 23.05.2023)
45. Tymińska J., Wysocki J.: Czy jedna minuta wystarczy, aby przekonać rodziców do zaszczepienia dziecka? Przegl. Epidemiol., 2017; 71 (3): 439–455
Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienia przed wyjazdem na Karaiby (Wyspy Karaibskie)
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań