Co wiemy o skuteczności i bezpieczeństwie szczepień przeciwko półpaścowi?

Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Konsultował dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Skróty: CI* – przedział ufności, NNT* – number needed to treat, NNH* – number needed to harm, RR* – ryzyko względne

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).

• o ponad połowę mniejsze ryzyko zachorowania na półpasiec,
• podobne ryzyko ciężkich zdarzeń niepożądanych oraz zdarzeń wymagających hospitalizacji,
• większe ryzyko odczynów miejscowych.

Natomiast u osób szczepionych przeciwko półpaścowi szczepionką podjednostkową, w porównaniu z osobami, które otrzymały placebo, odnotowano:

• o 96% mniejsze ryzyko zachorowania na półpasiec – 0,2 vs 3,4%; RR: 0,04 (95% CI: 0,02–0,1)
• większe ryzyko odczynów miejscowych o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu – 81 vs 11,9%; RR: 6,83 (95% CI: 6,3–7,42)
• podobne ryzyko ciężkich zdarzeń niepożądanych – 9 vs 8,9%; RR: 1,01 (95% CI: 0,91–1,1)
• podobne ryzyko zgonu – 2,2 vs 2,3%; RR: 0,96 (95% CI: 0,78–1,19).

Komentarz

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Półpasiec jest reaktywacją uśpionego, przewlekłego zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV), do którego dochodzi po zmniejszeniu odporności komórkowej, co zwykle ma miejsce wiele lat po przebyciu ospy wietrznej. Z tej przyczyny najczęściej jest to problem osób >50. roku życia oraz osób z obniżoną odpornością.^1-3 Uważa się, że późniejsze kontakty osób, które przechorowały ospę wietrzną, z innymi osobami aktualnie chorymi na ospę wietrzną i półpasiec, mogą działać ochronnie przed półpaścem przez podtrzymywanie naturalnej odporności.^4-6 Czynniki, takie jak: starzenie się społeczeństwa, dłuższy przeciętny czas życia, mniejsza dzietność i intensywność kontaktów z dziećmi, które najczęściej chorują na ospę wietrzną, mniejsza zapadalność na ospę wietrzną z powodu powszechnych szczepień dzieci, rozwój nowoczesnych środków komunikacji (telefonia, internet), które ograniczają bezpośrednie kontakty międzyludzkie, oraz znacznie większa liczba osób w immunosupresji jatrogennej związanej z rozwojem medycyny (np. chemioterapia nowotworów, leczenie biologiczne chorób reumatycznych), sprawiają, że półpasiec w populacji osób dorosłych nieszczepionych przeciwko ospie wietrznej występuje i będzie występował coraz częściej. Aktualnie szacuje się, że na półpasiec zachoruje średnio co trzecia osoba po 60. roku życia. Kluczową informacją jest to, że ze względu na cięższy przebieg kliniczny i towarzyszący chorobie przewlekły nerwoból, półpasiec jest większym problemem zdrowotnym zarówno pod względem liczby hospitalizacji, jak i utraconych lat życia skorygowanych o jego jakość (quality adjusted life years – QUALY), niż ospa wietrzna. W Belgii oceniono, że półpasiec jest przyczyną około 3-krotnie większej liczby hospitalizacji oraz około kilku, kilkunastu razy większej utraty QUALY.⁵ Sprawia to, że pojawiła się silna i pilna potrzeba ochrony przeciwko półpaścowi ludzi starszych, którzy przechorowali ospę wietrzną w dzieciństwie. Szczepionki przeciwko półpaścowi, które zawierają kilkanaście razy więcej „żywego”, atenuowanego wirusa użytego w szczepionkach przeciwko ospie wietrznej, wprowadzono do użytku stosunkowo niedawno (w Stanach Zjednoczonych w 2006 r.). Komentowana metaanaliza jest bardzo staranną oceną skuteczności szczepionek przeciwko półpaścowi, którą przeprowadzono zgodnie z zasadami Cochrane Collaboration.

Powszechne szczepienia przeciwko półpaścowi są realizowane w niewielu krajach. Przeprowadzono jedynie kilka badań oceniających skuteczności i bezpieczeństwo szczepień osób starszych, a przecież im większa grupa badana, tym dokładniejsze są wyniki. Nie wiadomo też, jak długo utrzymuje się ochrona poszczepienna.

Wyniki komentowanej metaanalizy wskazują, że aktualnie dostępna „żywa” szczepionka przeciwko półpaścowi skutecznie chroni przed wystąpieniem choroby przez co najmniej 3 lata, jest dobrze tolerowana i wiąże się z małym ryzkiem odczynów niepożądanych. Wykazano też, że odczyny miejscowe są mało nasilone.

Cechą przeglądów systematycznych Cochrane Collaboration jest bardzo dobra metodyka, która uwzględnia zespołową krytyczną ocenę danych przez współpracujących ze sobą badaczy i praktyków, audyt wewnętrzny oraz ostrożne podejście do interpretacji wyników. Cochrane Collaboration jest niezależną, międzynarodowa organizacją non-for-profit o ugruntowanym autorytecie, która gwarantuje wiarygodność i aktualizację publikowanych wyników. Cochrane promuje podejmowanie decyzji na podstawie wiarygodnych danych naukowych (EBM).

Najważniejszy wniosek, jaki płynie z badania, to przede wszystkim zachęta do szczepień przeciwko półpaścowi. W obliczu starzejącego się społeczeństwa, dłuższym przewidywanym życiu oraz znacznie większej liczbie osób będących w immunosupresji jatrogennej, należy się spodziewać znacznego zwiększenia zarówno liczby zachorowań na półpasiec, jak i obciążenia systemu opieki zdrowotnej przez tę chorobę. Do opanowania problemu półpaśca konieczne są sensowne działania uprzedzające. Ich najważniejszym elementem będzie wprowadzenie powszechnych szczepień przeciwko półpaścowi osób >60. roku życia, a dodatkowo zwiększenie czujności w rozpoznawaniu półpaśca, aby szybciej rozpoczynać leczenie przeciwwirusowe, które skraca i łagodzi objawy choroby. Wskazane jest również upowszechnienie w środowisku medycznym wytycznych dotyczących leczenia półpaśca za pomocą acyklowiru (podsumowanie najważniejszych zaleceń z wytycznych grupy polskich ekspertów ukaże się w dziale „Pytania do eksperta” w numerze 6/2016 i 7/2016 „Medycyny Praktycznej Pediatrii” – przyp. red.).⁶