Jak cytować: Kubiak R.: Obostrzenie karnej odpowiedzialności lekarza w wyniku tzw. Tarczy 4.0 i ograniczenie jego ochrony karnoprawnej. Med. Prakt., 2020; 7-8: 175–182
Wprowadzenie
Ostatnio można odnotować dużą dynamikę zmian w przepisach, związaną głównie z przeciwdziałaniem pandemii COVID-19. Jednakże regulacje te niekiedy dotyczą również innych kwestii o istotnym znaczeniu społecznym i modyfikują dotychczasowy system prawny. Dwie nowele mogą mieć doniosły wpływ na pozycję prawną lekarzy i lekarzy dentystów. Wskutek pierwszej z nich nastąpiły zmiany w Kodeksie karnym (dalej: K.k.), które mogą skutkować obostrzeniem odpowiedzialności karnej, druga natomiast zawiera fundamentalną modyfikację w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (dalej: UZL),1 której następstwem będzie ograniczenie karnoprawnej ochrony lekarza, należnej funkcjonariuszowi publicznemu.
Dotychczasowe zasady wymiaru kary na podstawie art. 37a K.k.
Zmiany w K.k. dotyczące potencjalnie surowszej odpowiedzialności lekarzy nastąpiły w wyniku ustawy z dnia 19 czerwca 2020 roku o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (tzw. Tarcza 4.0), która weszła w życie 24 czerwca br.2
W celu wyjaśnienia istoty omawianej nowelizacji trzeba najpierw ukazać dotychczasowy stan prawny. Analizowany art. 37a został wprowadzony do K.k. w wyniku nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,3 która weszła w życie 1 lipca 2015 roku. Przepis ten stanowił, że „jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1, 2 lub 4”. W uzasadnieniu do tej noweli wyjaśniano, że jedynym z jej celów było skłonienie sądów do orzekania „zamiast kary pozbawienia wolności kar wolnościowych”.4 Tak też postrzegano ten przepis w doktrynie. Wskazywano w niej, że regulacja była ukierunkowana na ograniczenie „stosowania kary pozbawienia wolności, zarówno bezwzględnej, jak i z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na rzecz kar wolnościowych”.5 Przepis ten wprowadzał bowiem konstrukcję tzw. kary zamiennej. Polegała ona na tym, że jeśli za dany czyn groziła kara pozbawienia wolności do lat 8, a nie były przewidziane za to przestępstwo alternatywnie inne kary (grzywna albo ograniczenie wolności), sąd mógł orzec kary wolnościowe.6 W judykaturze wskazywano, że poszerzał on tzw. luz decyzyjny sądu, który mógł sięgnąć po kary wolnościowe nawet wówczas, gdy za dany czyn nie były one przewidziane.7
Konstrukcja ta znajdowała zastosowanie w odniesieniu do wszystkich czynów zabronionych, określonych w K.k. i w tzw. ustawach pozakodeksowych, w których zostały opisane przestępstwa. Kodeks nie zawierał żadnych dyrektyw, którymi miał się kierować sąd, powołując się na omawianą regulację. Jednakże z ogólnych założeń systemowych prawa karnego oraz zasady ultima ratio kary pozbawienia wolności (art. 58 § 1 K.k.) wynikało, że można ją orzekać jedynie wyjątkowo. Sąd powinien był więc w pierwszej kolejności rozważyć orzeczenie grzywny albo kary ograniczenia wolności, a dopiero gdy uznał, że nie będą one wystarczające dla osiągnięcia celów kary (np. prewencji, resocjalizacji itd.), mógł sięgnąć po karę pozbawienia wolności. Z praktycznego punktu widzenia za czyny zagrożone wyłącznie karą pozbawienia wolności we wspomnianym wymiarze zawsze można było orzec karę wolnościową (a przynajmniej sąd powinien priorytetowo ją rozważyć). Celem tej nowelizacji (w tym omawianego przepisu) było „zmniejszenie rozmiarów prizonizacji przez zastąpienie reakcji prawnokarnej o charakterze izolacyjnym szerzej stosowaną reakcją wolnościową o porównywalnym stopniu dolegliwości”.8 Innymi słowy, ustawodawca uznał, że w przypadku czynów o stosunkowo niskim stopniu społecznej szkodliwości korzystniejsze jest stosowanie kar wolnościowych niż umieszczanie skazanego w zakładzie karnym, w którym odbywałby krótkoterminową karę pozbawienia wolności.
Jeśli sąd decydował się na skorzystanie z art. 37a K.k. zamiast kary pozbawienia wolności, mógł orzec grzywnę w granicach przewidzianych w art. 33 K.k. (tj. tzw. grzywnę w stawkach dziennych: od 10 do 540 stawek, przy czym wartość jednej stawki może wynosić od 10 zł do 2000 zł9) bądź karę ograniczenia wolności w granicach określonych w art. 34 § 1 K.k. (tj. od 1 mies. do lat 2).
Przypisy:
1 Dz.U. z 2020 r., poz. 514, z późn. zm.
2 Dz.U. poz. 1086.
3 Dz.U. poz. 396.
4 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, druk Nr 2393, Sejm VII kadencji, s. 13.
5 J. Kosonoga-Zygmunt. W: R.A. Stefański, red.: Kodeks karny. Komentarz. Warszawa, 2017: 335.
6 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2016 r., sygn. akt: II KK 361/15, LEX nr 2 053 317.
7 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 października 2019 r., sygn. akt: II AKa 260/19, LEX nr 2749797.
8 M. Małecki: Ustawowe zagrożenie karą i sądowy wymiar kary. W: W. Wróbel, red.: Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz. Kraków, 2015: 283.
9 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2018 r., sygn. akt: IV KK 134/18, LEX nr 2498038.
10 Środek ten sąd może orzec na podstawie art. 41 § 1 K.k. Stosuje się go, gdy sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Orzeka się go w granicach od 1 roku do 15 lat.
11 Zgodnie z art. 46 § 1 K.k. w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty się nie stosuje.
12 Przestępstwo to polega na przerwaniu ciąży za zgodą kobiety ciężarnej, ale z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. nr 17 poz. 78, z późn. zm.). Występek ten jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3. Jeśli więc kara wymierzona w danym przypadku byłaby surowsza od 1 roku, sąd nie mógłby zastosować kar wolnościowych.
13 Występek ten polega na poświadczeniu w dokumencie, przez osobę uprawnioną do jego wystawienia, nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne. Jest on zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
14 W orzecznictwie wyjaśnia się, że ciężkie kalectwo polega np. na zniesieniu czynności jednego z narządów parzystych (jąder, oczu, nerek, płuc, uszu). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lutego 2013 r., sygn. akt: III KK 196/12, Prok.i Pr.-wkł. 2013/5/4.
15 Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Krakowie: „długotrwałość może być rozumiana nawet jako okres kilkudniowy, w którym występowało realne zagrożenie dla życia, tzn. miało miejsce poważne zaburzenie podstawowych czynności narządów istotnych dla utrzymania życia, z powodu jakich w każdej chwili może nastąpić zgon”. Sąd wyjaśnił ponadto, że długotrwałość oznacza, że stan zagrożenia dla życia musi się utrzymywać przez dłuższy czas, a nie być przelotny. Wyrok z dnia 16 września 2003 r., sygn. akt: II AKa 151/03 OSA 2004/11/81.
16 W ocenie Sądu Apelacyjnego w Łodzi „zeszpecenie jest spowodowaniem zewnętrznych, poważnych zmian na ciele, prowadzących do znacznego obniżenia estetyki jego wyglądu. Mogą to być zarówno zmiany na skórze (np. narośl, guz, blizny lub przebarwienia po doznanym urazie), jak i utrata części ciała (np. małżowiny usznej, nosa, przednich zębów)”. Wyrok z dnia 25 lutego 2016 r., sygn. akt: II AKa 267/15, LEX nr 2041783.
17 Zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r., sygn. akt III KK 234/07, Biul.PK 10/2008, poz. 33.
18 Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2010 r., sygn. akt: II KK 145/10, LEX nr 619 619.
19 Napaść taka obejmuje nie tylko zamach na integralność cielesną, ale również spowodowanie obrażeń ciała, rzucenie przedmiotem w kierunku pokrzywdzonego itd. Sprawca może jednak odpowiadać za ten czyn, jeśli działa wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (co najmniej jedną) lub używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego np. siekiery, łomu żelaznego, pałki baseballowej.
20 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2016 r., sygn. akt: I KZP 24/15, OSNKW 2016/7/42.
21 Nowela dokonana ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U., poz. 1532, z późn. zm.).
22 W chwili oddawania tekstu artykułu do druku prace nad tą nowelą nie zostały jeszcze ukończone. Ustawa po poprawkach zgłoszonych przez Senat RP powróciła do Sejmu RP, gdzie jest nadal procedowana.
23 T. Dukiet-Nagórska: O potrzebie nowelizacji prawa medycznego. Prawo Med., 2002; 1: 11.
24 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw, Druk sejmowy nr 172: 38–39.
25 K. Sakowski. W: E. Zielińska, red.: Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz. Warszawa, 2014: 789.
26 Dz. U. z 2020 r., poz. 882.
