Postępy w szczepieniach ochronnych w 2012 roku

Data utworzenia:  15.07.2013
Aktualizacja: 07.07.2014
dr med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Skróty: HPV – ludzki wirus brodawczaka, PCV-13 – 13-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PPSV-23 – 23-walentna szczepionka polisacharydowa przeciwko pneumokokom, WHO – World Health Organization, WZW – wirusowe zapalenie wątroby

Główne punkty
  • Zwiększenie zachorowalności na krztusiec wymusza zmianę dotychczas stosowanej strategii szczepień i prawdopodobnie będzie skutkować częstszym podawaniem dawek przypominających szczepionki bezkomórkowej (dTpa).
  • Konieczne jest zwiększenie odsetka zaszczepionych przeciwko grypie, zwłaszcza wśród pracowników placówek ochrony zdrowia, dzieci i osób należących do grup ryzyka.
  • 13-walentną skoniugowaną szczepionkę przeciwko pneumokokom (PCV-13) dopuszczono do stosowania u osób >50. roku życia oraz u dzieci i młodzieży do 17. roku życia.
  • Opracowano i zarejestrowano do stosowania bezpieczną i immunogenną szczepionkę przeciwko meningokokom grupy B.

Prace naukowe w dziedzinie wakcynologii odzwierciedlają wyzwania związane z nowymi lub powracającymi zagrożeniami epidemicznymi. A jakie istotne zjawiska obserwowaliśmy w chorobach zakaźnych w 2012 roku?

Krztusiec

Ostatnio obserwuje się nawrót krztuśca. Wydaje się, że krztusiec można kontrolować, ale trudno będzie go wyeliminować. Poprawa sytuacji za pomocą obecnie dostępnych szczepionek może wymagać wielokrotnego podawania dawek przypominających szczepionki bezkomórkowej dzieciom, młodzieży i dorosłym.

Jak się okazało, stosowane dotychczas szczepionki i schematy szczepień nie zapewniają wszystkim szczepionym długotrwałej ochrony przed krztuścem. Liczne doniesienia wskazują, że po spektakularnym zmniejszeniu zachorowalności i – przede wszystkim – umieralności z tego powodu u niemowląt i małych dzieci, obserwowanych po wprowadzeniu powszechnych szczepień przeciwko krztuścowi, w minionych latach nastąpiło zwiększenie liczby zgłaszanych przypadków krztuśca, z zachorowaniami w starszych grupach wiekowych (tj. u młodzieży i dorosłych) i to pomimo podawania łącznie 5 dawek szczepionki bezkomórkowej.1-3 Zjawisko to można tłumaczyć zanikaniem odporności poszczepiennej, przy dużej zaraźliwości i utrzymywaniu się w populacji pałeczki Bordetella pertussis.1-5 Swoiste mechanizmy ochrony stopniowo słabną, nawet te nabyte po naturalnym zachorowaniu na krztusiec, i w takich przypadkach możliwe jest ponowne zachorowanie po 5–10 latach.

W Polsce również można zaobserwować wyraźne zwiększenie zapadalności na krztusiec. Do 15 grudnia 2012 roku zgłoszono ponad 4,5 tysiąca zachorowań, 3 razy więcej niż w tym samym okresie ubiegłego roku. Zapadalność sięgnęła 12 przypadków/100 000. Największy wzrost zachorowań zanotowano w grupie wiekowej 10–20 lat, wśród osób szczepionych w dzieciństwie.4 Powszechne szczepienia przeciwko krztuścowi nie doprowadziły do wyeliminowania zakażeń B. pertussis. Skuteczność szczepionek skojarzonych z bezkomórkowym komponentem krztuśca wynosi około 80–90%. Skuteczność szczepionki wśród dzieci, które otrzymały zgodnie z zaleceniami 5 dawek, sięga przynajmniej 90% w pierwszym roku po piątej dawce. Następnie, z każdym kolejnym rokiem, skuteczność umiarkowanie się zmniejsza. Po 5 latach od ostatniej dawki chronionych jest 70% dzieci, u pozostałych 30% ochrona jest niepełna – dzieci mogą zachorować na krztusiec, ale są chronione przed jego ciężkim przebiegiem. Ponieważ szczepionki bezkomórkowe są w powszechnym użyciu dopiero od kilku lat, wciąż nie ma pełnych danych na temat ich długotrwałej skuteczności. Wiadomo, że na krztusiec chorują głównie osoby niekompletnie szczepione oraz że ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z upływem czasu od podania piątej dawki DTPa. Retrospektywna analiza przypadków zachorowań na krztusiec wśród niemowląt w latach 2002–2007 w amerykańskim stanie Waszyngton wykazała, że źródłem zakażenia są przed wszystkim domownicy (ok. 70%), a zachorowania występują głównie w pierwszych miesiącach życia (mediana wieku: 3 miesiące). Jak z tego wynika, należy propagować szczepienia przypominające za pomocą dTpa wśród domowników i innych osób mających kontakt z niemowlętami.6

Grypa

Badanie z randomizacją, zaplanowane w celu oceny immunogenności i tolerancji dwóch pełnych dawek szczepionki przeciwko grypie u dzieci do 2. roku życia, w porównaniu z obecnie zalecanym dawkowaniem (tzn. dwukrotnym podaniem połowy dawki dla dorosłych), którym objęto 252 dzieci w wieku 12–23 miesięcy, wykazało, że zwiększenie dawki szczepionki jest dobrze tolerowane przez małe dzieci i wpływa na zwiększenie stężenia swoistych przeciwciał poszczepiennych.7

Dostępne obecnie szczepionki przeciwko grypie cechuje umiarkowana skuteczność. Inny problem stanowi mała akceptacja społeczna szczepień przeciwko grypie. W Polsce w 2011 roku zaszczepiło się jedynie około 4,5% populacji, co było jednym z najgorszych wyników w Europie. Pod koniec 2012 roku amerykańskie Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ogłosiło, że tegoroczna szczepionka przeciw grypie jest dobrze dopasowana do krążących szczepów wirusa grypy. Pomimo teoretycznie dobrego dopasowania rzeczywistą skuteczność szczepionki w profilaktyce zachorowań potwierdzonych laboratoryjnie oszacowano na około 50%. Podobne wyniki uzyskano w Kanadzie i Wielkiej Brytanii. Prowadzone są badania nad skuteczniejszymi preparatami, w tym nad szczepionką przeciwko grypie, która uodparniałaby na wiele lat bez potrzeby corocznego szczepienia. Wszystko wskazuje na to, że w następnych latach klasyczne szczepionki przeciwko grypie sezonowej będą zawierały antygeny 4 szczepów wirusa grypy, a nie jak obecnie 3 – szczepionka zostanie uzupełniona o drugi szczep wirusa grypy B.

Z badań epidemiologicznych wynika, że od 1985 roku na świecie rozpowszechnione są dwa odrębne antygenowo rodzaje wirusów grypy B, natomiast dostępne trójwalentne szczepionki przeciwko grypie sezonowej zawierają antygeny tylko jednego wirusa grypy B (z linii Victoria lub Yamagata). Przewidywania, który rodzaj wirusa B będzie dominować w nadchodzącym sezonie epidemicznym, w ostatnich latach okazały się nietrafne. W latach 2001–2011 tylko w 5 z 10 sezonów wybrano właściwy typ wirusa B. Skuteczność szczepionek przeciwko grypie sezonowej można więc szybko poprawić poprzez zastosowanie szczepów grypy B z obu linii jednocześnie. Istnieją już techniczne możliwości produkcji nowej, 4-walentnej szczepionki przeciwko grypie, kilku wytwórców przeprowadziło badania kliniczne i 4-walentne szczepionki grypowe uzyskały rejestrację w Stanach Zjednoczonych. W 2012 roku dopuszczono do stosowania 4-walentną, „żywą”, donosową szczepionkę Flumist Quadrivalent u osób w wieku 2–49 lat oraz inaktywowaną szczepionkę Fluarix Quadrivalent do podawania domięśniowego u osób >3. roku życia. W kwietniu 2013 roku producent szczepionki inaktywowanej uzyskał pozwolenie na dopuszczenie jej do obrotu w Niemczech i Wielkiej Brytanii. Podstawą rejestracji „żywej” szczepionki było badanie z randomizacją, przeprowadzone metodą podwójnie ślepej próby, obejmujące 1800 dorosłych osób w wieku 18–49 lat. Potwierdzono w nim, że immunogenność i bezpieczeństwo nowej szczepionki są zbliżone do stosowanej obecnie w Stanach Zjednoczonych „żywej” szczepionki 3-walentnej.8 Nowa szczepionka spełniła immunologiczne kryteria „nie gorszy niż”, wyrażone za pomocą średniej geometrycznej swoistych przeciwciał poszczepiennych hamujących hemaglutynację przy podobnym profilu bezpieczeństwa. W podobnie zaprojektowanych badaniach uzyskano zbliżone wyniki dotyczące immunogenności i bezpieczeństwa stosowania atenuowanej szczepionki donosowej u dzieci w wieku 2–17 lat.9 W badaniach z randomizacją wykazano ponadto, że immunogenność i bezpieczeństwo inaktywowanej szczepionki 4-walentnej nie różniły się od dotychczas stosowanej szczepionki 3-walentnej.8,9

Pneumokoki

Duże znaczenie ma dopuszczenie do stosowania u osób po 50. roku życia skoniugowanej szczepionki 13-walentnej (PCV-13) na podstawie oceny immunogenności i bezpieczeństwa w tej grupie wiekowej. W 2 dużych badaniach dowiedziono, że PCV-13 stymuluje wytwarzanie swoistych przeciwciał przynajmniej w takim stężeniu, jak 23-walentna szczepionka polisacharydowa (PPSV-23) w stosunku do wszystkich 12 typów serologicznych pneumokoka wspólnych dla obu szczepionek. Rejestracji dokonano w przyspieszonym trybie ze względu na wagę problemu inwazyjnych zakażeń pneumokokowych wśród osób starszych oraz na podstawie wcześniejszych dowodów skuteczności PCV-13 w młodszych grupach wiekowych. Jak wiadomo, PPSV-23 chroni osoby po 65. roku życia przed pneumokokowym zapaleniem płuc, hospitalizacją i zgonem z tego powodu, natomiast wyniki badań z randomizacją są sprzeczne w odniesieniu do profilaktyki inwazyjnej choroby pneumokokowej u dorosłych.12 Warto jednak zauważyć, że jak dotąd nie ustalono, jakie stężenie swoistych przeciwciał po szczepieniu dorosłych osób chroni przed zachorowaniem, w tym przed inwazyjną chorobą pneumokokową czy zapaleniem płuc.

W 2 wieloośrodkowych badaniach z randomizacją, przeprowadzonych metodą podwójnie ślepej próby w Stanach Zjednoczonych i Europie, osoby po 50. roku życia otrzymywały pojedynczą dawkę albo PCV-13, albo PPSV-23.13 W pierwszym badaniu uczestniczyło 835 osób dorosłych w wieku 50–64 lat, które wcześniej nie były szczepione przeciwko pneumokokom. Drugie badanie obejmowało 938 osób w wieku co najmniej 70 lat, które przy najmniej pięć lat wcześniej zostały już zaszczepione PPSV-23. Stężenie swoistych funkcjonalnych przeciwciał oceniano 1 miesiąc po szczepieniu, wykorzystując test opsonofagocytozy (OPA). Wśród osób w wieku 60–64 lat po zaszczepieniu PCV-13 stwierdzono wytworzenie podobnych lub większych średnich geometrycznych mian (GMT) przeciwciał OPA w stosunku do 12 typów serologicznych wspólnych dla obu szczepionek – w porównaniu ze szczepieniem PPSV-23. Dla typu 6A, obecnego tylko w PCV-13, odpowiedź wyrażona za pomocą miana OPA była znacznie silniejsza niż po PPSV-23. W grupie 50–59-latków GMT przeciwciał wytworzonych po podaniu PCV-13, mierzone w teście OPA, były podobne jak po PPSV-23 dla wszystkich 13 typów serologicznych. U osób w wieku ≥70 lat, które co najmniej 5 lat wcześniej zaszczepiono pojedynczą dawką PPSV-23, PCV-13 wzbudziła wytworzenie przeciwciał OPA w mianie podobnym lub większym jak po PPSV-23 dla wszystkich 13 typów serologicznych, w tym znacząco większych dla 10 z 12 serotypów zawartych w obu szczepionkach. Po roku obserwacji stężenia swoistych przeciwciał były mniejsze niż odnotowane po miesiącu zarówno wśród pacjentów szczepionych PCV-13, jak i PPSV-23. Po podaniu kolejnej, drugiej dawki szczepionki PCV-13 uzyskano odpowiedź wyrażoną OPA zbliżoną do odpowiedzi po pierwszej dawce. Natomiast wśród osób uprzednio szczepionych PPSV-23 jako pierwszą dawką podanie PCV-13 wzbudziło znamiennie mniejsze miano swoistych przeciwciał niezależnie od mian, jakie uzyskano po PPSV-23.14 Bezpieczeństwo szczepień PCV-13 oceniono u prawie 6000 osób po 50. roku życia, zarówno dotąd nieszczepionych, jak i uprzednio zaszczepionych PPSV-23. Całkowita częstość występowania poważnych zdarzeń niepożądanych w ciągu pierwszego miesiąca po początkowej dawce PCV-13 lub PPSV-23 wahała się w zakresie od 0,2% do 1,7%, była podobna w grupie dotąd nieszczepionych i uprzednio szczepionych PPSV-23, jak też nie różniła się istotnie w obu grupach. Do najczęściej zgłaszanych niepożądanych odczynów poszczepiennych należały: ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia i/lub ograniczenie zakresu ruchu ramienia, w które wykonano szczepienie. Ponadto zgłaszano utratę apetytu, zmęczenie, dreszcze i uogólnione bóle mięśniowo-stawowe.15

Podczas spotkań amerykańskiego Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) oceniono zarówno opublikowane, jak i nieopublikowane dane dotyczące epidemiologii zakażeń pneumokokowych oraz immunogenności i bezpieczeństwa PCV-13 u dorosłych.14 Zidentyfikowano dwie krytyczne luki w dowodach wymaganych do wydania zalecenia powszechnego szczepienia osób po 50. roku życia przeciwko pneumokokom szczepionką PCV-13: (1) brakuje danych potwierdzających skuteczność kliniczną PCV-13 w zapobieganiu pneumokokowemu zapaleniu płuc u osób dorosłych (obecnie prowadzone są duże badania w Holandii); (2) brakuje danych, w jaki sposób powszechne szczepienie dzieci wpłynie na epidemiologię zakażeń tymi typami pneumokoków, które uwzględniono w PCV-13. Być może pośredni wpływ szczepień dzieci będzie tak duży, że zapewni ochronę populacyjną także osobom starszym? Oczekuje się, że te brakujące dane będą wkrótce dostępne. W efekcie ACIP zaleca stosowanie szczepionki skoniugowanej tylko u dorosłych ≥19. roku życia z zaburzeniami odporności, czynnościowym lub anatomicznym brakiem śledziony, wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego lub w związku ze wszczepieniem implantu ślimakowego (p. Szczepionki przeciwko pneumokokom u dorosłych z niedoborami odporności).16 Zalecenie wprowadzenia powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom po 50. roku życia poparła natomiast World Health Organization (WHO) w lipcu 2012 roku. W Polsce i innych krajach Unii Europejskiej zarejestrowane wskazanie do stosowania szczepionki Prevenar 13 stanowi czynne uodpornienie przeciwko inwazyjnej chorobie pneumokokowej osób po 50. roku życia (od 2013 r. również u dzieci w wieku 6–17 lat – przyp. red.).17

Wirusowe zapalenie wątroby typu A

W lipcu 2012 roku WHO opublikowała stanowisko dotyczące szczepień przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW) typu A (p. www.mp.pl/ szczepienia). WHO potwierdza, że szczepionki przeciwko WZW typu A są skuteczne i bezpieczne.18 W krajach o małej i bardzo małej endemiczności – takich jak Polska – należy rozważyć szczepienie celowane wybranych grup zwiększonego ryzyka WZW typu A, do którch należą: podróżujący na obszary o pośredniej lub wysokiej endemiczności, osoby chore na przewlekłe choroby wątroby, osoby otrzymujące regularnie produkty krwi, mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami, pracownicy mający styczność z ssakami naczelnymi oraz narkomani uzależnieni od narkotyków dożylnych. W Polsce, gdzie zachorowań na WZW typu A jest niewiele i dominują przypadki przywleczone, szczepienia przeciwko WZW typu A pozostaną domeną medycyny podróży i wymienionych grup o dużym ryzyku, o ile nie zmieni się sytuacja epidemiologiczna. Zgodnie ze stanowiskiem WHO w profilaktyce przed- i poekspozycyjnej należy raczej stosować szczepionkę przeciwko WZW typu A, a nie profilaktykę bierną (immunoglobulinę). W razie wybuchu ognisk zachorowań na WZW typu A WHO zaleca możliwie szybkie wdrożenie powszechnych szczepień. WHO potwierdziła także możliwość zamiennego stosowania preparatów różnych producentów. Co istotne, niedawno opublikowany przegląd systematyczny wskazuje na długotrwałą, przynajmniej 15-letnią ochronę utrzymującą się po szczepieniu przeciwko WZW typu A.19

Bezpieczeństwo szczepień

Powszechnie znany jest związek małopłytkowości immunizacyjnej ze szczepieniem skojarzoną szczepionką przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) – powikłanie to notuje się z częstością około 1 przypadek na 40 000 dawek. W badaniu O’Leary’ego i wsp. przeanalizowano dane 1,8 miliona dzieci w wieku od 6 miesięcy do 17 lat uodparnianych za pomocą różnych szczepionek. Ryzyko małopłytkowości oceniano, porównując okres narażenia (do 42 dni po szczepieniu) z okresem kontrolnym. Wykryto łącznie 197 potwierdzonych przypadków małopłytkowości (0,01%) po szczepieniu. W grupie wiekowej 12–19 miesięcy nie stwierdzono zwiększonego ryzyka małopłytkowości po szczepieniach, z wyjątkiem MMR. W grupie 7–17 lat stwierdzono zwiększone ryzyko plamicy małopłytkowej po szczepieniu przeciwko WZW typu A, a w grupie wiekowej 11–17 lat po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej i bezkomórkowej szczepionce przeciwko krztuścowi (dTpa) – jednak ryzyko oceniono na podstawie bardzo małej liczby badanych. Przypadki małopłytkowości były łagodne, ustępowały samoistnie i nie prowadziły do odległych, trwałych następstw.20

Szczepionki lecznicze

Po wprowadzeniu skutecznych szczepień przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) w 2012 roku trwały prace nad szczepionką leczniczą, która zapobiegałaby rozwojowi raka szyjki macicy u kobiet już zakażonych onkogennymi szczepami HPV. Opracowano bardzo obiecującą szczepionkę doświadczalną VGX-3100, zawierającą plazmidowe DNA, która wzbudza odpowiedź immunologiczną przeciwko onkogenom E6 i E7 HPV odpowiedzialnym za transformację nowotworową zakażonych komórek.21

W II fazie badań klinicznych znajduje się rekombinowana, opracowana na bazie wirusa krowianki, lecznicza szczepionka przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu C (HCV) – TG4040. Wstępne wyniki wskazują, że u chorych przewlekle zakażonych HCV, leczonych interferonem z rybawiryną, TG4040 powoduje znacznie szybszy spadek wiremii. Warto podkreślić udział w tych pracach polskich badaczy ze Śląska.22

Szczepienia przeciwko meningokokom grupy B

W najbliższej przyszłości planuje się szczepienia przeciwko meningokokom grupy B. Polisacharyd otoczkowy typu B jest słabo immunogenny u ludzi, dlatego w badaniach nad rozwojem szczepionek przeciwko tej grupie serologicznej skupiono się na wspólnych białkach otoczki, w tym pęcherzykach zewnętrznej błony komórkowej szczepów epidemicznych (outer membrane vessicles – OMV). Skuteczność immunologiczną tego rodzaju szczepionek wykazano kilka lat temu u starszych dzieci i u dorosłych, natomiast nie dowiedziono ich skuteczności u niemowląt i małych dzieci, które to grupy wiekowe cechują się największą zapadalnością na inwazyjną chorobę meningokokową (IChM), wywołaną przez grupę B.23 Prace nad dwiema nowatorskimi szczepionkami są najbardziej zaawansowane: (1) wieloskładnikową szczepionką (4CMenB), w której z antygenami pęcherzyków zewnętrznej błony komórkowej epidemicznego szczepu meningokoka pochodzącego z Nowej Zelandii (NZ98/254) połączono 4 nowe antygeny: NHBA (Neisseria heparin binding antygen – antygen meningokokowy wiążący heparynę), NadA (Neisserial adhesion A), fHbp (factor-H binding protein – białko wiążące czynnik H) i PorA P1.4; (2) 2-walentną rekombinowaną szczepionką lipoproteinową zawierającą zbliżone antygeny do wchodzących w skład szczepionki 4CMenB. Szczepionki oparte na antygenach białkowych, a nie na polisacharydach otoczkowych, są czymś zupełnie nowym, konieczne jest więc przeprowadzenie dużych badań klinicznych oceniających ich skuteczność i bezpieczeństwo. W 2012 roku ukazały się prace potwierdzające immunogenność i bezpieczeństwo szczepionki 4CMenB (Bexero, firmy Novartis).

W Europie przeprowadzono wieloośrodkowe badanie z randomizacją, metodą otwartej próby, na grupie 1885 niemowląt zakwalifikowanych do badania w 2. miesiącu życia, którym podawano rutynowe szczepienia lub rutynowe szczepienia oraz 3 dawki 4CMenB. Wykazano, że co najmniej u 99% szczepionych niemowląt wytworzyły się miana przeciwciał ≥1:5 (ocenione w teście aktywności bakteriobójczej surowicy z ludzkim dopełniaczem [hSBA]) przeciwko trzem referencyjnym szczepom meningokoków grupy B, których antygeny zawierała szczepionka.24 Autorzy wyciągnęli wniosek, że szczepionka 4CMenB jest immunogenna w stosunku do badanych szczepów, przy minimalnym wpływie na odpowiedź na rutynowo stosowane szczepionki. W konsekwencji 15 listopada 2012 roku Komitet ds. Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi (CHMP) wydał pozytywną opinię, zalecając przyznanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego Bexsero firmy Novartis, szczepionki przeznaczonej do profilaktyki inwazyjnej choroby meningokokowej wywołanej przez szczepy meningokoków grupy B u osób >2. miesiąca życia. European Medicines Agency (EMA) zaakceptowała wniosek i w styczniu 2013 roku szczepionkę Bexsero zarejestrowano na terenie Unii Europejskiej, w tym w Polsce.25

Do wieloośrodkowego badania z randomizacją, prowadzonego metodą pojedynczej ślepej próby w Australii, Polsce i Hiszpanii, zakwalifikowano 539 zdrowych nastolatków (w tym 116 do grupy placebo), którzy nie przebyli inwazyjnej choroby meningokokowej. Uczestników losowo przydzielono do grup otrzymujących wzrastające dawki badanej 2-walentnej szczepionki liposacharydowej lub placebo w schemacie 0, 2, i 6 miesięcy. Na podstawie testów hSBA oceniono immunogenność w stosunku do ośmiu różnych szczepów meningokoków grupy B. Autorzy wyciągnęli wniosek, że nowa, 2-walentna szczepionka lipoproteinowa jest immunogenna i wzbudza silną aktywność bakteriobójczą osocza w stosunku do różnych szczepów meningokoków należących do grupy serologicznej typu B oraz jest dobrze tolerowana. Szczepionka ta jest obiecującym kandydatem do powszechnego stosowania w przyszłości.26

Piśmiennictwo:
1. Klein N., Bartlett J., Rowhani-Rahbar A. i wsp.: Waning protection after fifth dose of acellular pertussis vaccine in children. N. Engl. J. Med., 2012; 367 (11): 1012–1019
2. Misegades L., Winter K., Harriman K. i wsp.: Association of childhood pertussis with receipt of 5 doses of pertussis vaccine by time since last vaccine dose, California, 2010. JAMA, 2012; 308: 2126–2132
3. Misegades L., Martin S., Messonnier N. i wsp.: Estimating the effectiveness of acellular pertussis vaccines. Clin. Infect. Dis., 2012; 55 (10): 1432–1433
4. Paradowska-Stankiewicz I., Rudowska J.: Krztusiec w Polsce w 2010 roku. Przegl. Epidemiol., 2012; 2: 211
5. Cherry J.: Why do pertussis vaccines fail? Pediatrics, 2012; 129: 968–997
6. Hanson M., Kwan-Gett T., Baer A. i wsp.: Infant pertussis epidemiology and implications for tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid, and acellular pertussis (Tdap) vaccination: King County, Washington, 2002 through 2007. Arch. Pediatr. Adolesc. Med., 2011; 165: 647–652
7. Skowronski D., Hottes T., Chong M. i wsp.: Randomized controlled trial of dose response to influenza vaccine in children aged 6 to 23 months. Pediatrics, 2011; 128: 276
8. Block S., Yi T, Sheldon E. i wsp.: A randomized, double-blind noninferiority study of quadrivalent live attenuated influenza vaccine in adults. Vaccine, 2011; 29: 9391–9397
9. Block S., Falloon J., Hirschfield J. i wsp.: Immunogenicity and safety of a quadrivalent live attenuated influenza vaccine in children. Pediatr. Infect. Dis. J., 2012; 31: 745–751
10. Greenberg D., Robertson C., Noss M. i wsp.: Safety and immunogenicity of a quadrivalent inactivated influenza vaccine compared to licensed trivalent inactivated influenza vaccines in adults. Vaccine, 2013; 31: 770–776
11. Ambrose Ch., Levin M.: The rationale for quadrivalent influenza vaccines. Hum. Vaccin. Immunother., 2012; 8: 81–88
12. Maruyama T., Taguchi O., Niederman M.S. i wsp.: Efficacy of 23-valent pneumococcal vaccine in preventing pneumonia and improving survival in nursing home residents: double blind, randomised and placebo controlled trial. BMJ, 2010; 340: c1004
13. Food and Drug Administration. Vaccines and Related Biological Products Advisory Committee (VRBPAC) adult indication briefing document: Prevnar 13. Silver Spring, MD: US Department of Health and Human Services, Food and Drug Administration; 2011. http://www.fda.gov/downloads/advisorycommittees/committeesmeetingmaterials/ bloodvaccinesandotherbiologics/vaccinesandrelatedbiologicalproductsadvisorycommittee/ ucm279 680.pdf
14. CDC. ACIP meetings: ACIP meeting agendas, minutes, registration, presentation slides, meeting dates. Atlanta, GA: US Department of Health and Human Services, CDC; 2012. http://www.cdc.gov/vaccines/recs/acip/meetings.htm
15. Licensure of 13-valent pneumococcal conjugate vaccine for adults aged 50 years and older. MMWR, 2012; 61: 394–395
16. CDC: Use of 13-valent pneumococcal conjugate vaccine and 23-valent pneumococcal polysaccharide vaccine for adults with immunocompromising conditions: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR, 2012; 61: 816–819
17. Charakterystyka Produktu Leczniczego Prevenar 13
18. WHO position paper on hepatitis A vaccines: June 2012 – Recommendations. Vaccine, 2013; 31: 285–286
19. Ott J., Irving G., Wiersma S.: Long-term protective effects of hepatitis A vaccines. A systematic review. Vaccine, 2012; 31: 3–11
20. O’Leary S., Glanz J., McClure D. i wsp.: The risk of immune thrombocytopenic purpura after vaccination in children and adolescents. Pediatrics, 2012; 129: 248–255
21. Bagarazzi M., Yan J., Morrow M.P. i wsp.: Immunotherapy against HPV16/18 generates potent TH1 and cytotoxic cellular immune responses. Sci. Transl. Med., 2012; 4 (155): 155ra138
22. Wedemeyer H., Janczewska E., Wlodzimierz M. i wsp.: Significant improvement of complete EVR in HCVac phase II clinical trial when adding TG4040 therapeutic vaccine to PegIFNa2a and ribavirin. 47th International Liver Congress (EASL 2012), Barcelona, streszcz. 1403
23. Division of Bacterial Diseases, National Center for Immunization and Respiratory Diseases, CDC. Prevention and control of meningococcal disease. MMWR, 2013; 62 (RR-2): 1–22
24. Gossger N., Snape M., Yu L.M. i wsp.: Immunogenicity and tolerability of recombinant serogroup B meningococcal vaccine administered with or without routine infant vaccinations according to different immunization schedules: a randomized controlled trial. JAMA, 2012; 307: 573–82
25. European Medicines Agency (EMEA). Bexsero. (http://www.ema.europa.eu/ema/index. jsp?curl=pages/medicines/human/medicines/002 333/smops European Medicines Agency (EMEA). Bexsero. /Positive/human_smop_000 447.jsp&mid=WC0b01ac058001d127)
26. Richmond P., Marshall H., Nissen M. i wsp.: Safety, immunogenicity, and tolerability of meningococcal serogroup B bivalent recombinant lipoprotein 2086 vaccine in healthy adolescents: a randomised, single-blind, placebo-controlled, phase 2 trial. Lancet Infect. Dis., 2012; 12: 597–607

Wybrane treści dla pacjenta
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienie przeciwko grypie – niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)
  • Grypa - zapobieganie. Co oprócz szczepień chroni przed grypą?
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienie przeciwko grypie u dzieci
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
  • Szczepienie przeciwko pneumokokom
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przeciwko grypie dla pacjentów 50+. Dlaczego należy się szczepić?

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań