Diagnostyka laboratoryjna krztuśca

Data utworzenia:  12.05.2014
Aktualizacja: 28.07.2014
dr hab. n. med. Anna Lutyńska, prof. nadzw.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Państwowy Zakład Higieny w Warszawie, członek grupy EUpert

Skróty: ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control, PCR – łańcuchowa reakcja polimerazowa, PT – toksyna krztuścowa, UE – Unia Europejska

Europejska grupa ekspertów EUpertgenomics/ EUpertstrain, w skrócie EUpertstrain lub EUpert, skupia badaczy z europejskich ośrodków naukowych w celu prowadzenia wspólnych badań dotyczących etiologii zachorowań na krztusiec.1 Według ekspertów EUpert oraz wielu środowisk naukowych i medycznych, nieustannie pogarszające się wskaźniki zapadalności na krztusiec dowodzą, że jest on jedną z najsłabiej kontrolowanych chorób zakaźnych, dla których istnieje dostępna i powszechnie stosowana immunoprofilaktyka.2

Epidemiologia krztuśca w Europie i Stanach Zjednoczonych

Porównywanie zapadalności na krztusiec w poszczególnych krajach utrudniają różnice w systemach nadzoru epidemiologicznego i diagnostyce, stosowanych szczepionkach oraz schematach szczepień.3 Chcąc jednak podsumować ogólną sytuację epidemiologiczną w krajach Unii Europejskiej (UE), na pierwszy plan wysuwa się kilkukrotne zwiększenie liczby zachorowań wśród dorosłych, ze stosunkowo stałą liczbą zachorowań na krztusiec wśród dzieci <1. roku życia i raczej małą liczbą zgonów.4 Odmienną sytuację odnotowano w Stanach Zjednoczonych, gdzie w latach 2004–2010 aż 90% zarejestrowanych ostrych powikłań lub zgonów z powodu krztuśca dotyczyło niemowląt ≤3. miesiąca życia.5 W wielu stanach zachorowania na krztusiec osiągnęły poziom epidemiczny, a w stanie Washington zapadalność zwiększyła się aż o 1300%.6 Strategie poprawy kontroli zachorowań na krztusiec opracowane w toku konsultacji międzynarodowych ekspertów, zrzeszonych na przykład w grupie Global Pertussis Initiative (GPI), powinny być adaptowane indywidualnie, w zależności od sytuacji epidemiologicznej w danym kraju.7,8 W Stanach Zjednoczonych, gdzie Centers for Disease Control and Prevention (CDC) praktycznie straciło kontrolę nad zachorowaniami na krztusiec, prowadzone są szeroko zakrojone działania edukacyjne i promujące szczepienia w celu zwiększenia odporności zbiorowiskowej wśród młodzieży i dorosłych oraz zabezpieczenia najmłodszych dzieci poprzez szczepienia kobiet w ciąży i osób mających bliski kontakt z noworodkami. Krztusiec charakteryzuje się dużym wskaźnikiem transmisji (Ro [podstawowa liczba odtwarzania] ok. 15, co oznacza, że 1 chory może być źródłem zakażenia dla 15 osób), dlatego należy dążyć do utrzymania poziomu zaszczepienia populacji >90%.9 Biorąc pod uwagę względnie szybkie zanikanie odporności po zaszczepieniu, mniejszą niż pierwotnie oczekiwano (suboptymalną) efektywność szczepionek o zróżnicowanej zawartości bezkomórkowych komponentów krztuśca (aP/ap), skuteczność szczepień w zapobieganiu chorobie, a nie zakażeniu, transmisję zakażeń zależną od wieku oraz rolę dorosłych w przenoszeniu zakażeń, poprawa kontroli zachorowań na krztusiec bez celowanego i regularnego doszczepienia dorosłych wydaje się być bardzo trudnym zadaniem.10-12

Mimo że dzisiaj potrafimy skutecznie zidentyfikować prawdopodobne przyczyny zwiększenia liczby zachorowań na krztusiec,13 opierając się tylko na danych z nadzoru lub wynikach badań epidemiologicznych, często nie jesteśmy w stanie określić rzeczywistej skali krążenia pałeczek z rodzaju Bordetella, szczególnie wśród młodzieży i dorosłych. Starsze grupy wiekowe stanowią obecnie podstawowy i niedostatecznie rozpoznany rezerwuar tej bakterii.14 Zakażenia pałeczką krztuśca, bezobjawowe lub przypominające typowe przeziębienia w starszych grupach wiekowych, przenoszą się bardzo łatwo, stanowiąc śmiertelne niebezpieczeństwo dla najbardziej wrażliwych niezaszczepionych lub nie w pełni zaszczepionych noworodków i niemowląt. Chcąc dzisiaj lepiej zapobiegać zachorowaniom na krztusiec poprzez zablokowanie transmisji zakażeń, musimy w sposób celowany modyfikować strategię szczepień przez wybór odpowiedniego czasu podawania kolejnych dawek przypominających. Modyfikacja schematu szczepień powinna z kolei wynikać z rzetelnej oceny częstości krążenia drobnoustroju we wszystkich grupach wiekowych na podstawie wiarygodnych metod diagnostycznych.

Zalecenia EUpert i ECDC

W odpowiedzi na problemy związane z brakiem jednolitych zaleceń metodycznych, w tym materiałów referencyjnych, oraz konieczność harmonizacji prowadzonej diagnostyki krztuśca w UE, grupa EUpert opracowała wytyczne, które w 2013 roku zostały uznane przez European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) jako obowiązujące. Celem wytycznych jest zapewnienie odpowiedniej jakości diagnostyki, nadzoru epidemiologicznego, wykrywania oraz monitorowania ognisk epidemiologicznych.15,16 Szczególnego znaczenia nabrały zalecenia dotyczące diagnostyki serologicznej,15 którą do tej pory prowadzono w różnych krajach, ośrodkach oraz laboratoriach z wykorzystaniem różnych metod – pozornie identycznych, ale diametralnie różnych pod względem czułości i swoistości, z zastosowaniem różnych antygenów pałeczek krztuśca, różnych wartości granicznych oznaczeń (cut-off) oraz parametrów walidacji.3 Opracowanie jednolitych zaleceń diagnostycznych umożliwiło ocenę wiarygodności uprzednio i aktualnie wykonywanych badań w ramach rutynowej diagnostyki, nadzoru oraz badań epidemiologicznych, również w kontekście oceny skali krążenia pałeczki krztuśca w odniesieniu do stosowanego Programu Szczepień Ochronnych (PSO). W Europie tylko nieliczne kraje posiadają referencyjne laboratoria diagnostyczne ds. krztuśca, które centralnie sterują jakością stosowanych metod diagnostycznych.

Zalecenia ECDC opracowane przez grupę EUpert pozwoliły uporządkować chaos w dotychczasowej serologicznej diagnostyce krztuśca, określając, co powinniśmy „robić”, a tym samym czego w żadnym przypadku „robić” nie powinniśmy. Znalazło to wyraz w tytule jednej z publikacji tej grupy: „What to do and what not to do in serological diagnosis of pertussis?”.17 Wytyczne EUpert, a obecnie ECDC, wymagają od każdego laboratorium zajmującego się diagnostyką krztuśca krytycznej oceny dotychczas stosowanych metod lub ich adaptacji, wycofania albo wprowadzenia nowych.

Badania serologiczne

Metoda serologiczna stosowana rutynowo w diagnostyce krztuśca powinna mieć akredytację z normą EN/ISO 15 189 lub EN 17 025, lub równoważną, co dotyczy zarówno metod wykorzystujących komercyjne zastawy, jak i opracowanych w warunkach laboratoryjnych (in-house). W przypadku metod in-house walidację należy udokumentować na wszystkich etapach postępowania, a wyniki ocenić zgodnie z wymaganiami Dyrektywy EU/98/79/EC lub European Medicines Agency. Nie akceptuje się stosowania:

  • zestawów komercyjnych nieoznakowanych symbolem CE, czyli niespełniających wymagań dyrektyw tzw. nowego podejścia UE,
  • zestawów komercyjnych oznaczonych CE, ale o nieprzydatnym, niezalecanym składzie antygenu(ów) do opłaszczania płytek, niezawierających technicznej specyfikacji oraz ścisłych kryteriów jego wykonania,
  • zestawów komercyjnych oznaczonych CE, dla których mimo przeprowadzenia walidacji laboratoryjnej nie wykonano tzw. walidacji klinicznej.

Tabela. Zalecenia EUpert dotyczące diagnostyki laboratoryjnej krztuścaa
noworodki, młode niemowlęta PCR i/lub hodowlab
dzieci szczepione przeciwko krztuścowi, młodzież i dorośli z kaszlem trwającym <2 tygodni hodowla i PCR
młodzież i dorośli z kaszlem trwającym <3 tygodni PCR i IgG przeciwko PT
młodzież i dorośli z kaszlem trwającym ≥2–3 tygodni IgG przeciwko PT
a na podstawie 17. pozycji piśmiennictwa
b próbkę z nosogardła należy pobrać jak najszybciej po wystąpieniu objawów
PCR – łańcuchowa reakcja polimerazowa, PT – toksyna krztuścowa

Niestety należy przyznać, że większości wyników badań serologicznych przeprowadzonych dotąd w Polsce (jeśli nie wszystkie) nie można aktualnie uznać za wiarygodne, ponieważ stosowane zestawy/testy in-house nie posiadały walidacji laboratoryjnej oraz klinicznej. ECDC zaleca, aby diagnostyka krztuśca metodą ELISA dotyczyła oznaczenia stężenia przeciwciał klasy IgG wyłącznie przeciwko toksynie krztuścowej (PT), a w przypadku uzyskania niepewnego lub niemiarodajnego wyniku w klasie IgG oraz braku możliwości uzyskania drugiej próbki surowicy, pomocniczo można wykonać oznaczenie stężenia swoistych immunoglobulin klasy IgA. Należy pamiętać, że pomiar stężenia przeciwciał klasy IgG przeciwko PT nie ma znaczenia diagnostycznego u noworodków i niemowląt – nie dysponujemy danymi o rozkładzie wartości stężeń przeciwciał w tej grupie (najmłodsze dzieci mogą wytwarzać słabą odpowiedź immunologiczną lub nie wytwarzać jej w ogóle lub mogą posiadać przeciwciała odmatczyne). Ponadto u młodzieży i dorosłych, u których kaszel utrzymuje się od mniej niż 3 tygodni, zaleca się wykonanie badania metodą łańcuchowej reakcji polimerazowej (PCR), obok oznaczenia stężenia przeciwciał klasy IgG przeciwko PT metodą ELISA. Jeżeli natomiast kaszel trwa co najmniej 2–3 tygodnie, wystarczy oznaczyć miano przeciwciał IgG przeciwko PT. Z kolei w ogniskach epidemicznych oznaczenie stężenia przeciwciał klasy IgG przeciwko PT należy wykonać u wszystkich osób, niezależnie od czasu utrzymywania się objawów (p. tab.).

Zalecenia te wyraźnie wskazują, że badania serologiczne posiadają wartość diagnostyczną jedynie w starszych grupach wiekowych – u młodzieży i dorosłych. Minimalny wiek, od którego można wiarygodnie stosować badania serologiczne, oraz czas wykonania wiarygodnego badania serologicznego po szczepieniu, zależą od wyników badań przeprowadzonych w danej populacji. Czas ten oczywiście zależy od typu stosowanej szczepionki, schematu szczepień oraz poziomu krążenia drobnoustroju. Stężenie przeciwciał uznawane za dodatnie, czyli wartość graniczną oznaczenia (cut-off), należy ustalić na podstawie ukierunkowanych badań w danej populacji. W tym celu badaniom należy poddać odpowiednio dużą grupę osób z wynikiem dodatnim (do wyznaczenia czułości metody) porównywaną z identycznie reprezentatywną pod względem liczebności grupą osób z wynikiem ujemnym (do wyznaczenia swoistości metody). Pierwszą grupę powinni stanowić pacjenci z objawami klinicznymi krztuśca, a drugą – osoby zdrowe. Na podstawie otrzymanych wyników oznaczeń serologicznych w obu grupach należy ocenić, na ile grupa z wynikiem dodatnim wykazuje kliniczne objawy krztuśca, a grupa z wynikiem ujemnych ich nie wykazuje. Szczególnie istotne jest przeprowadzenie takiej analizy z podziałem na grupy wiekowe. Jeżeli przyjęta wartość cut-off jest za duża, wiele osób chorych na krztusiec nie zostanie zdiagnozowanych jako chore. Z kolei jeżeli wartość cut-off jest za mała, wiele zdrowych osób zostanie uznanych za chore na krztusiec. Należy także pamiętać, że w rozkładzie otrzymanych danych zawsze mogą się pojawiać chorzy z małym stężeniem przeciwciał IgG przeciwko PT, a także osoby zdrowe z dużym stężeniem tych przeciwciał. Ze względu na brak pełnej korelacji stężenia przeciwciał wytworzonych po zachorowaniu lub zaszczepieniu z ochroną przed zachorowaniem na krztusiec oraz brak korelacji między zaszczepieniem a indukcją odpowiedzi humoralnej u wszystkich zaszczepionych osób, bardzo rzadko udaje się osiągnąć cel, którym jest 100% czułość i 100% swoistość zastosowanej metody ELISA. Należy pamiętać, że wartości cut-off oraz czasu podawania dawek przypominających szczepionek nie można przyjmować bezkrytycznie na podstawie wyników badań wykonanych w innych krajach. Istotne jest także wykonanie rewalidacji klinicznej metody badawczej po każdej zmianie schematu szczepień w danej populacji. Walidację czułości oraz swoistości stosowanych metod serologicznych na podstawie badań populacyjnych wykonano w amerykańskim stanie Massachusetts, w Holandii oraz Danii, a na podstawie walidacji klinicznej – w Australii.17 Różnice w otrzymanych wartościach cut-off również potwierdzają konieczność laboratoryjnej i klinicznej walidacji metody na poziomie danego kraju. Po przeanalizowaniu wyników badań w Danii zaniechano wykonywania badań serologicznych w ciągu 2 lat po szczepieniu przeciwko krztuścowi. Ponadto w Danii nie wykonuje się oznaczeń serologicznych u dzieci. Ponieważ nie można uzyskać wystarczających danych na temat rozkładu wartości przeciwciał w odpowiednio dużej grupie osób niezaszczepionych, niemożliwe jest także prawidłowe wyznaczenie wartości granicznej oznaczeń.18 Ciekawe rozwiązanie zastosowano w Niemczech, gdzie po doświadczalnym potwierdzeniu niewiarygodności wyników komercyjnych testów ELISA nie zezwolono na ich stosowanie i dystrybucję. Na potrzeby badań diagnostycznych i epidemiologicznych oraz prowadzenia nadzoru w Niemczech wprowadzono metodę ELISA opracowaną in-house po jej wcześniejszej laboratoryjnej i klinicznej walidacji. Przeprowadzone w Niemczech badania epidemiologiczne z zastosowaniem w pełni zwalidowanego testu ELISA pozwoliły oszacować rzeczywistą zapadalność na krztusiec wśród młodzieży i były bezpośrednią przyczyną celowanej modyfikacji PSO.19

Problemy związane z wiarygodnym stosowaniem metod serologicznych bardzo dobrze obrazuje podejście do zalecanych metod rozpoznawania krztuśca w Europie i Stanach Zjednoczonych. W Stanach Zjednoczonych nie stosuje się metod serologicznych do laboratoryjnego potwierdzania zachorowań.20 Eksperci amerykańscy uważają, że problemy w standaryzacji metod serologicznych, brak 100% wskaźników serokonwersji po szczepieniu oraz brak bezwzględnego związku stężenia przeciwciał z ochroną przed zachorowaniem nie pozwalają na rutynowe stosowanie takich metod. Argumentacja ta jest uzasadniona, ponieważ stężenie indukowanych przeciwciał przeciwko poszczególnym antygenom występującym w składzie poszczególnych bezkomórkowych szczepionek jest zróżnicowane (także po podaniu kolejnych dawek).2 Ze względu na to amerykański Food and Drug Administration (FDA) jak dotąd nie zezwolił na stosowanie komercyjnych testów ELISA. Nie mniej jednak po ustaleniu międzynarodowego standardu surowicy o określonym stężeniu przeciwciał klasy IgG przeciwko PT przeprowadzono walidację laboratoryjną testu ELISA docelowo przeznaczonego do powszechnego stosowania w diagnostyce krztuśca u młodzieży i dorosłych w Stanach Zjednoczonych.21 Obecnie pod nadzorem CDC prowadzone są badania fazy II, których celem jest kliniczna walidacja testu ELISA zwalidowanego laboratoryjnie. Do czasu ich zakończenia CDC akceptuje badania serologiczne jedynie jako pomocne w przeprowadzaniu dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach krztuśca, natomiast każdy przypadek krztuśca potwierdzony metodą serologiczną u dzieci >11 lat, poza stanem Massachusetts, nie jest uznawany za potwierdzony.20 Akceptacja CDC przypadków krztuśca potwierdzonych w stanie Massachusetts wynika z udowodnionej walidacji laboratoryjnej i klinicznej oraz rzetelnej, wieloletniej kontroli jakości diagnostyki serologicznej prowadzonej w tym stanie.20

Hodowla i metody molekularne

Musimy jednak pamiętać, że nawet w pełni zwalidowane laboratoryjnie i klinicznie badanie serologiczne posiada określony poziom czułości i swoistości. Objawy krztuśca mogą wywoływać także inne gatunki Bordetella, takie jak B. parapertussis, B. holmesiiB. bronchiseptica oraz szczepy B. pertussis, które nie wytwarzają PT. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że aż 16% zachorowań na krztusiec wywoływanych jest przez B. parapertussis, 22 które udało się rozpoznać tylko dzięki zastosowaniu rozszerzonych badań diagnostycznych, obejmujących metody molekularne. W celu wykrycia takich zachorowań należy wykonać badanie metodą hodowli lub PCR. Metody molekularne należy stosować zgodnie z obowiązującymi w UE wytycznymi ECDC.16 Badanie PCR zgodnie z zaleceniami ECDC16 aktualnie można wykonać w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny (NIZP-PZH), który uczestniczył w europejskich badaniach kompetencji laboratoriów w zakresie takiej diagnostyki.23,24 Zarówno metoda hodowli, jak i PCR są szczególnie przydatne w badaniach materiału klinicznego pobranego z nosowej części gardła noworodków lub niemowląt z podejrzeniem krztuśca. Materiał do badań należy pobrać jak najszybciej po wystąpieniu objawów i przesłać do laboratoriom diagnostycznego. Badanie PCR jest najczulsze we wczesnym okresie choroby i kaszlu napadowego, a w porównaniu z hodowlą – mniej uzależnione od antybiotykoterapii. Choć hodowlę nadal uważa się za najbardziej wiarygodną metodę potwierdzenia zachorowania, wykonuje się ją rzadko ze względu na stosunkowo małą czułość. Czułość hodowli może być jednak zadowalająca w bardzo wczesnym okresie choroby, kiedy objawy są mało swoiste, lub w przypadku ostrych objawów u niepoddanych uprzednio antybiotykoterapii niezaszczepionych osób, szczególnie noworodków i niemowląt.

Diagnostyka metodą hodowli posiada także dodatkowe niebagatelne znaczenie w ocenie epidemiologii krztuśca. Pełna charakterystyka genetyczna wyizolowanych od chorych szczepów B. pertussis pozwala śledzić zmiany zachodzące w krążących szczepach. Badania takie pozwalają monitorować zmiany w częstości występowania szczepów potencjalnie epidemicznych oraz prognozować możliwe kierunki ewolucji populacji drobnoustrojów w aspekcie prowadzonej immunoprofilaktyki. Monitorując podstawowe wskaźniki genetycznej zmienności szczepów, należy stosować metody opisane w raporcie ECDC.25 W analizach molekularnych izolowanych szczepów B. pertussis, w porównaniu ze szczepami szczepionkowymi lub izolowanymi od chorych kilka dekad wcześniej, wykazano (niezależnie od typu stosowanej szczepionki oraz kraju) odmienność obecnie krążących szczepów na poziomie genomu oraz wielu genów kodujących istotne czynniki zjadliwości.26 Szczególnie niepokojące są zmiany w genach kodujących antygeny powszechnie stosowane jako substancje czynne szczepionek bezkomórkowych, takie jak toksyna krztuścowa i jej promotor, pertaktyna (PRN) czy fimbrie. Choć koncepcja powstania tzw. escape mutants (zmutowanych szczepów o mniejszej wrażliwości na odpowiedź immunologiczną wyindukowaną poprzez szczepienia) posiada tyle samo zwolenników co przeciwników, wszystkie opracowane zoptymalizowane strategie zwalczania krztuśca (w tym GPI) uwzględniają konieczność monitorowania zmienności tej bakterii. Wyniki najnowszych badań wskazują, że ewolucja B. pertussis spolaryzowała się w kierunku wytwarzania zwiększonej ilości toksyny krztuścowej (szczepy o typie promotora toksyny krztuścowej ptxP3) lub braku ekspresji antygenów, takich jak PT i PRN. Pierwszą zmianę, prowadzącą do zwiększenia toksyczności szczepów, powiązano z cięższym przebiegiem choroby – można ją wykorzystać jako wskaźnik ryzyka zachorowań epidemicznych.27 Z kolei brak ekspresji antygenów będących składnikami szczepionek bezkomórkowych może z jednej strony zmniejszać efektywność immunoprofilaktyki, a w przypadku prowadzenia diagnostyki serologicznej polegającej na oznaczaniu stężeń przeciwciał przeciwko PT może prowadzić do uzyskania wyników fałszywie ujemnych.28-34

Realizacja zaleceń EUpert i ECDC w Polsce

Analizując wytyczne ECDC w odniesieniu do stosowanej w Polsce diagnostyki serologicznej krztuśca, istotny jest krytyczny przegląd metod serologicznych dotychczas stosowanych przez lekarzy praktyków, diagnostów, mikrobiologów, a także epidemiologów odpowiedzialnych za gromadzenie danych w nadzorze epidemiologicznym. W NIZP-PZH podjęto prace mające na celu walidację oznaczeń serologicznych zgodnie z aktualnymi zaleceniami ECDC.35 Istotne jest także podjęcie szerszych działań w celu wiarygodnego wyznaczenia wartości cut-off, która mogłaby jednoznacznie obowiązywać w Polsce, oraz walidacji badań we wszystkich laboratoriach prowadzących diagnostykę krztuśca. Takie działania pozwoliłyby odpowiedzieć na pytanie, po jakim czasie dochodzi do statystycznie znamiennego zmniejszenia stężenia przeciwciał u osób szczepionych cało- lub bezkomórkowymi szczepionkami przeciwko krztuścowi (poszczególnych producentów). Krytyczna analiza dotychczas wykonywanych badań serologicznych może również pozwolić na retrospektywną ocenę wiarygodności danych wykorzystywanych w nadzorze, a także wiarygodności badań epidemiologicznych oraz podjętych do tej pory działań w celu wydłużenia ochronnej odpowiedzi poszczepiennej.

Wyniki Ogólnopolskiego Badania Epidemiologii Krztuśca (OBEK) prowadzonego w latach 2009– 2011,36 które wskazują na nieproporcjonalnie duże, w stosunku do danych pochodzących z nadzoru, krążenie pałeczek krztuśca, w kontekście wytycznych ECDC również mogą być obarczone nadmierną czułością wykrywania. Udostępniony w 2014 roku raport ECDC37 dotyczący standaryzacji diagnostyki serologicznej krztuśca w UE może być wskazówką, w jaki sposób należy rzetelnie sterować jakością wykonywanych badań serologicznych.38 W celu wdrożenia obecnie obowiązujących zaleceń ECDC zasadne byłoby zaplanowanie badań zmierzających do przeprowadzenia pełnej laboratoryjnej i klinicznej walidacji serodiagnostyki krztuśca w Polsce.

Piśmiennictwo:

1. www.eupert.org (cyt. 14.03.2014)
2. Cherry J.D.: Why do pertussis vaccines fail? Pediatrics, 2012; 129: 968
3. He Q., Barkoff A.M., Mertsola J. i wsp.: High heterogeneity in methods used for the laboratory confirmation of pertussis diagnosis among European countries, 2010: integration of epidemiological and laboratory surveillance must include standarisation of methodologies and quality assurance. Eurosurveillance, 2012; 17: article 3: pii=20 239 (http:// www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=20239)
4. Pertussis surveillance report 2010. http://www.euvac.net (cyt. 14.03.2014)
5. Cherry J.D.: Epidemic pertussis in 2012 – the resurgence of a vaccine-preventable Disease. NEJM, 2012; 367: 785–787
6. DeBolt Ch., Tasslimi A., Bardi J. i wsp.: Pertussis Epidemic-Washington. MMWR, 2012; 61: 517–522
7. Cherry J. D., Tan T., Wirsing von Konig C-H. i wsp.: Clinical definitions of pertussis: summary of a Global Pertussis Initiative Roundtable Meeting, February 2011. CID, 2012; 54: 1756–1764
8. Guiso N., Liese J., Plotkin S.: The Global Pertussis Initiative: meeting report from the fourth regional roundtable meeting, France, April 14–15, 2010. Hum. Vaccin, 2011; 7: 481–488
9. Fine P.E.: Community immunity. Herd immunity: history, theory, practice. Epidemiol. Rev., 1993; 15: 265–302
10. Poland G.A.: Pertussis outbreaks and pertussis vaccines: new insights, new concerns, new recommendations? Vaccine, 2012; 30: 6957–6959
11. Libster R.I., Edwards K.M.: Re-emergence of pertussis: what are the solutions? Expert Rev. Vaccines, 2012; 11: 1–16
12. Klein P., Bartlett J., Rowhani-Rahbar A.: Waning protection after fifth dose of acellular pertussis vaccine in children. N. Engl. J. Med., 2012; 367: 1012–1019
13. Lutyńska A.: Badania genetycznej zmienności szczepów Bordetella pertussis w aspekcie wzrostu zachorowań na krztusiec. Probl. Hig. Epidemiol., 2012; 93: 599–604
14. Wiley K. E., Zuo Y., Macartney K.K.: Sources of pertussis infection in young infants: a review of key evidence informing targeting of the cocoon strategy. Vaccine, 2013; 31: 618–626
15. European Centre for Disease Prevention and Control: Guidance and protocol for the serological diagnosis of human infection with Bordetella pertussis as part of the EUpert-Labnet surveillance network, Technical Document, ver1.0, October 2012: www.ecdc.europa.eu (cyt. 14.03.2014)
16. European Centre for Disease Prevention and Control: Guidance and protocol for the use of real-time PCR in laboratory diagnosis of human infection with Bordetella pertussis or Bordetella parapertussis as part of the EUpert-Labnet surveillance network, Technical Document, ver1.0, October 2012: www.ecdc.europa.eu (cyt. 14.03.2014)
17. Guiso N., Berbers G., Fry N.K. i wsp.: What to do and what not to do in serological diagnosis of pertussis: recommendations from EU reference laboratories. Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis., 2011, 30: 307–312
18. Ronn P.F., Dalby T., Simonsen J.: Seroepidemiology of pertussis in a cross-sectional study of an adult general population in Denmark. Epidemiol. Infect., 2014; 142: 729–737
19. Riffelmann M., Thiel K., Wirsing von Koenig C.H.: Performance of commercial Enzyme-Linked Immunosorbent Assays for detection of antibodies to Bordetella pertussis. J. Clin. Microbiol., 2010; 48: 4459–4463
20. http://www.cdc.gov/vaccines/pubs/surv-manual/chpt10-pertussis.html (cyt. 14.03.2014)
21. Menzies S.L., Kadwad V., Pawloski L.C. i wsp.: Development and analytical validation of an immunoassay for quantifying serum anti-pertussis toxin antibodies resulting from Bordetella pertussis infection. Clin. Vaccine Immunol., 2009; 16: 1781–1788
22. Cherry J.D., Seaton B.L.: Patterns of Bordetella parapertussis respiratory illness: 2008–2010. CID, 2012; 54: 534–537
23. European Centre for Disease Prevention and Control: External quality assurance scheme on PCR for B. pertussis, 2012, as part of the EUpert-Labnet surveillance network, Technical Document, ver1,0, October 2012. www.ecdc.europa.eu (cyt. 14.03.2014)
24. Dalby T, Fry N.K, Krogfelt K.A. i wsp.: Evaluation of PCR methods for the diagnosis of pertussis by the European surveillance network for vaccine-preventable diseases (EUVAC. NET). Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis., 2013; 32: 1285–1289
25. European Centre for Disease Prevention and Control: External quality assurance scheme for Bordetella identification and B. pertussis typing as part of the EUpert-Labnet surveillance network, Technical Document, ver1,0, February 2014, www.ecdc.europa.eu (cyt. 14.03.2014)
26. Mosiej E., Augustynowicz E., Zawadka M. i wsp.: Strain variation among Bordetella pertussis isolates circulating in Poland after 50 years of whole-cell pertussis vaccine use. J. Clin. Microbiol., 2011; 49: 1452–1457
27. Mooi F.R., van der Maas N.A., de Melker H.E.: Pertussis resurgence: waning immunity and pathogen adaptation – two sides of the same coin. Epidemiol. Infect., 2013; 13: 1–10
28. Bouchez V., Brun D., Cantinelli T. i wsp.: First report and detailed characterization of B. pertussis isolates not expressing pertussis toxin or pertactin. Vaccine, 2009; 27: 6034–6041
29. Barkoff A.M., Mertsola J., Guillot S. i wsp.: Appearance of Bordetella pertussis strains not expressing the vaccine antigen pertactin in Finland. Clin. Vaccine Immunol., 2012; 19: 1703–1704
30. Bouchez V., Brun D., Dore G. i wsp.: Bordetella parapertussis isolates not expressing pertactin circulating in France. Clin. Microbiol. Infect., 2011; 17: 675–682
31. Hegerle N., Paris A.S., Brun D. i wsp.: Evolution of French Bordetella pertussis and Bordetella parapertussis isolates: increase of Bordetellae not expressing pertactin. Clin. Microbiol. Infect., 2012; 18: E340–346
32. Otsuka N., Han H.J., Toyoizumi-Ajisaka H. i wsp.: Prevalence and genetic characterization of pertactin-deficient Bordetella pertussis in Japan. PLoS One, 2012; 7: e31 985
33. Queenan A.M., Cassiday P.K., Evangelista A.: Pertactin-negative variants of Bordetella pertussis in the United States. N. Engl. J. Med., 2013; 368: 583–584
34. Rastawicki W., Parandowska Stankiewicz I., Stefanoff P. i wsp.: Ocena wiarygodności poziomu przeciwciał przyjmowanego za diagnostycznie znamienny w serodiagnostyce krztuśca wykonywanej odczynem ELISA. Med. Dośw. Mikrobiol., 2011; 63: 73–80
35. Stefanelli P., Fazio C., Fedele G. i wsp.: A natural pertactin deficient strain of Bordetella pertussis shows improved entry in human monocyte-derived dendritic cells. New Microbiol., 2009; 32:159–166
36. Stefanoff P., Paradowska-Stankiewicz I.A., Lipke M. i wsp.: Incidence of pertussis in patients of general practitioners in Poland. Epidemiol. Infect., 2014; 142: 714–723
37. European Centre for Disease Prevention and Control: External quality assurance scheme for Bordetella pertussis serology as part of the EUpert-Labnet surveillance network 2013, Technical Document, ver1,0, February 2014: www.ecdc.europa.eu (cyt. 14.03.2014)
38. Xing D., Markey K., Newland P.: EUVAC.NET collaborative study: evaluation and standarisation ofserology for diagnosis of pertussis. J. Immunol. Methods, 2011; 372: 137–145
Wybrane treści dla pacjenta
  • Badania wykonywane u chorych na astmę: morfologia krwi
  • Inne badania wykonywane u chorych na astmę
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Krztusiec (koklusz) u dziecka
  • Badania w kierunku niedoboru alfa1-antytrypsyny u chorych na POChP
  • Krztusiec

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań