Opracowała Małgorzata Ściubisz
W jednym z ostatnich numerów czasopisma „Morbidity and Mortality Weekly Report” opublikowano raport podsumowujący działania z lat 2000–2020 w ramach „Global Vaccine Action Plan”, przyjętego w 2012 roku przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia (World Health Assembly), którego celem była eliminacja odry w 5 z 6 Regionów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do 2020 roku.
WHO podaje, że w ciągu 20 lat liczba zgonów z powodu odry na świecie zmniejszyła się o 94% – z 1 072 800 w 2000 roku do 60 700 w 2020 roku. Oszacowała także, że wciągu 20 lat dzięki szczepieniu przeciwko odrze udało się zapobiec prawie 32 mln zgonów z jej powodu.
Niestety w 2020 roku, w czasie pandemii COVID-19, miliony dzieci nie otrzymało szczepienia przeciwko odrze. Choć w latach 2000–2019 odsetek dzieci w wieku 13–24 miesięcy zaszczepionych 1 dawką szczepionki zawierającej wirusa odry (MCV1) zwiększył się z 72 do 86%, to w 2020 roku zmniejszył się do 84%. Zmniejszenie odsetka zaszczepionych odnotowano w niemal wszystkich Regionach WHO, w tym również w Regionie Europejskim. W tym samym okresie czasu zwiększyła się również liczba krajów, w których odsetek dzieci zaszczepionych MCV1 osiągnął ≥90% – z 86 (45%) do 119 (61%), jednak w 2020 roku zmniejszyła się do 75 (39%).
W latach 2020–2021 zwiększyła się liczba krajów, które wprowadziły 2. dawkę szczepienia preparatami zawierającymi wirusa odry (MCV2) do powszechnych programów szczepień (PSO) – z 95 (50%) do 179 (92%), z czego 2 kraje wprowadziły MCV2 do PSO w 2020 roku (Madagaskar, Nigeria). Podobnie jak w przypadku MCV1, w latach 2000–2019 odsetek dzieci zaszczepionych MCV2 na świecie zwiększył z 18 do 71%, ale w 2020 roku zmniejszył się do 70%. W Europejskim Regionie WHO odsetek dzieci zaszczepionych MCV2 wyniósł 91% (poniżej progu zapewniającego odporność populacyjną). Dodatkowo w 2020 roku, w 24 krajach na świecie, ok. 36 mln osób zaszczepiono MCV w ramach programów szczepień wychwytujących. Niestety realizację większości tych programów wstrzymano z powodu pandemii COVID-19. Szacuje się, że w wyniku tego niemal 93 mln osób na świecie nie zostało zaszczepionych przeciwko odrze.
W 2020 roku wszystkie 194 kraje członkowskie WHO prowadziły nadzór epidemiologiczny nad odrą, a niemal wszystkie (193) miały dostęp do standaryzowanych metod diagnostyki laboratoryjnej odry w ramach Światowej Sieci Laboratoriów ds. Diagnostyki Odry i Różyczki (Global Measles and Rubella Laboratory Network – GMRLN) nadzorowanej przez WHO (w Polsce Narodowe Laboratorium ds. Diagnostyki Odry i Różyczki znajduje się w Zakładzie Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-Państwowego Instytutu Badawczego – przyp. red.). Mimo tego dostępu w 2020 roku nadzór nad odrą istotnie się pogorszył – do laboratoriów wpłynęło łącznie 122 517 próbek do badania w kierunku zakażenia wirusem odry, najmniej w ciągu ostatnich 10 lat.
W latach 2000–2016 zapadalność na odrę zmniejszyła się o 88% – ze 145 do 18/1 000 000, ale w 2019 roku ponownie się zwiększyła do 120/1 000 000. W 2020 roku odnotowano zmniejszenie zapadalności na odrę do 22/1 000 000, jednak w raporcie zwrócono uwagę, że nie jest do końca jasne, czy wskaźnik ten odpowiada rzeczywistości. Mniejsza zapadalność mogła być wynikiem zmniejszenia transmisji wirusa w wyniku odporności nabytej w czasie ognisk epidemicznych odry w latach 2017–2019, działań przeciwepidemicznych wprowadzonych w związku z COVID-19, lub oby tych czynników. Mogła być również spowodowana niedoszacowaniem liczby przypadków z powodu zmiany zachowań zdrowotnych populacji w czasie pandemii COVID-19 (mniej osób zgłaszało się do placówek opieki zdrowotnej), zmniejszenia dostępności świadczeń zdrowotnych, raportowania zachorowań przez podmioty lecznicze lub ogólnego zakłócenia działania systemów zdrowotnych w czasie pandemii. Zarejestrowane w 2020 roku na świecie duże ogniska epidemiczne odry (łącznie 26, głównie w krajach Regionu Afrykańskiego) sugerują, że zgłoszono liczba przypadków odry była zaniżona.
Na koniec 2020 roku 81 (45%) krajów członkowskich WHO utrzymało status kraju wolnego od rodzimych zachorowań na odrę, ale żaden nowy kraj go nie uzyskał. Co więcej w Regionie Ameryki Północnej i Południowej WHO, który w 2016 roku jako pierwszy na świecie osiągnął całkowitą eliminacje odry, ponownie stwierdzono transmisję zachorowań endemicznych – w Brazylii oraz Wenezueli. Od 2016 roku ponowną transmisję endemicznego wirusa odry stwierdzono także w 9 innych krajach (Albania, Kambodża, Czechy, Niemcy, Litwa, Mongolia, Słowacja, Wielka Brytania, Uzbekistan). Żaden Region WHO nie osiągnął i nie utrzymał statusu wolnego od rodzimych zachorowań na odrę.
