mgr Małgorzata Ściubisz, dr n. med. Jacek Mrukowicz
Na internetowej platformie preprintowej „The Lancet” pojawiła się wtórna analiza danych z badań klinicznych III fazy szczepionki wektorowej firmy AstraZeneca dotyczących immunogenności i skuteczności klinicznej, rozszerzona o kolejny miesiąc obserwacji (w sumie >4 mies.). Autorzy wyciągnęli z niej ciekawy wniosek.
Wektorowa szczepionka „oksfordzka” przeciwko COVID-19 firmy AstraZeneca „ChAdOx1 nCoV-19” (inne nazwy preparatu: ChAdOx1-S, AZD1222) pod koniec grudnia 2020 roku otrzymała warunkowe pozwolenie na dopuszczenie do obrotu w Wielkiej Brytanii, następnie pod koniec stycznia 2021 roku także w Unii Europejskiej. Preparat zarejestrowano do stosowania u osób w wieku ≥18 lat, a pełny cykl szczepienia obejmuje podanie 2 standardowych dawek w odstępie 4–12 tygodni (p. Charakterystyka Produktu Leczniczego [ChPL]). Przyjęta w Wielkiej Brytanii strategia szczepień tym preparatem – zakładająca opóźnienie podania drugiej dawki do 12 tygodni po pierwszej, tak aby jak najszybciej zaszczepić pierwszą dawką jak największą liczbę osób – spotkała się z krytyką ze strony opinii publicznej, ale także części środowiska medycznego.
Na internetowej platformie preprintowej „The Lancet” opublikowano nierecenzowany jeszcze manuskrypt podsumowujący wyniki wtórnej analizy danych zebranych w ramach badań z randomizacją (RCT) oceniających skuteczność kliniczną (przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii [p. NCT04400838] i Brazylii [p. NCT04536051]) oraz immunogenność (zrealizowanych w Wielkiej Brytanii [p. NCT04324606] i RPA [p. NCT04444674]) szczepionki „ChAdOx1 nCoV-19”, rozszerzonej o dodatkowe dane z kolejnego miesiąca obserwacji (tzn. do 7 grudnia 2020 r.; w sumie mediana okresu obserwacji 4,4 mies.). Autorzy sprawdzili m.in. jaką ochronę przed zachorowaniem na COVID-19 szczepionka zapewnia w okresie 90 dni podaniem pierwszej i drugiej dawki oraz jak długość odstępu między dawkami wpływa na skuteczność szczepienie po drugiej dawce.
Pierwszą zbiorczą analizę wstępną wyników wspomnianych wyżej 4 RCT opublikowano w grudniu 2020 roku (p. Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki wektorowej "ChAdOx1 nCoV-19" przeciwko COVID-19 – analiza wstępna) w „The Lancet”. Do badań zakwalifikowano osoby w wieku ≥18 lat wyjściowo bez zakażenia SARS-CoV-2. Uczestnicy otrzymali 2 standardowe dawki (SD) szczepionki ChAdOx1 nCoV-19 (po 5×1010 cząstek wirusowych/ml każda) – schemat SD+SD (taki schemat został zarejestrowany w ChPL) lub – w grupie kontrolnej – szczepionkę 4-walentną przeciwko meningokokom (MenACWY [Nimenrix]). W badaniu prowadzonym w Wielkiej Brytanii podgrupa 1367 osób otrzymała pierwsza małą dawkę (2,2×1010 cząstek wirusowych/ml) i drugą standardową dawkę (5×1010 cząstek wirusowych/ml) – schemat LD+SD. Ze względu na trudności logistyczne odstęp między dawkami w tych badaniach wahał się od 3 do 23 tygodni (21–159 dni), a 86,1% uczestników otrzymało drugą dawkę 4–12 tygodni (28–84 dni) po pierwszej.
W omawianej wtórnej analizie skuteczności klinicznej uwzględniono łącznie 17 177 osób, obserwowanych przez przeciętnie ponad 4 miesiące. Po >14 dniach po podaniu drugiej dawki szczepionki na objawową COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie (≥1 z następujących objawów: gorączka ≥37,8°C, kaszel, spłycenie oddechu, utrata węchu lub smaku + dodatni wynik badania molekularnego w kierunku zakażenia SARS-CoV-2) zachorowały 332 osoby (dodatkowe 201 przypadków względem pierwszej zbiorczej analizy). Wykazano, że w porównaniu z grupą kontrolną 2 dawki szczepionki „ChAdOx1 nCoV-19” (w schemacie SD+SD lub LD+SD) zmniejszyły ryzyko zachorowania na objawową COVID-19 potwierdzona laboratoryjnie ogółem o 66,7% (95% CI: 57,4–74,0). Po >21 dniach od podania pierwszej dawki szczepionki lub preparatu kontrolnego zarejestrowano 15 przypadków COVID-19 wymagających hospitalizacji, wszystkie w grupie kontrolnej.
W okresie 90 dni po podaniu pierwszej standardowej dawki (a przed podaniem drugiej dawki) szczepionka zapewniła ochronę przed objawową COVID-19 na poziomie 76% (95% CI: 59–86), co według autorów uzasadnia przyjętą w Wielkiej Brytanii strategię szczepień tym preparatem w odstępnie 12 tygodni między dawkami. Zaobserwowano również, że skuteczność po drugiej dawce szczepionki (w zarejestrowanym schemacie SD+SD) była większa, gdy podano ją po 12 tygodniach (82,4% [95%CI: 62,7–91,7%]) niż przed upływem 6 tygodni (54,9% [95% CI: 32,7–69,7%]). Autorzy uważają, że obserwacja ta nie jest dziełem przypadku, gdyż potwierdzają ją dane dotyczące immunogenności, które wskazują, że współczynnik (iloraz) średnich geometrycznych (GMR) stężenia swoistych przeciwciał anty-S w klasie IgG i neutralizujących wirusa po kompletnym schemacie szczepienia był 2-krotnie większy przy dłuższym odstępie pomiędzy dawkami, niż przy krótszym (GMR: 2,19 [95% CI: 2,12–2,26]). Sugerują ponadto, że to właśnie ten dłuższy odstęp między dawkami, a nie ich wielkość, był głównym czynnikiem odpowiedzialnym za większą skuteczność przypadkowo odkrytego (w wyniku pomyłki dawkowania) schematu LD+SD („mała + standardowa dawka” [p. Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki wektorowej "ChAdOx1 nCoV-19" przeciwko COVID-19 – analiza wstępna]).
Uczestników badania co tydzień poddawano także testom molekularnym w kierunku zakażenia SARS-CoV-2, a wyniki przedstawionej analizy sugerują, że szczepionka ChAdOx1 nCoV-19 może również zmniejszyć ryzyko bezobjawowych infekcji, co miałoby istotne znaczenie w ograniczaniu szczerzenia się zakażeń w populacji. W porównaniu z grupą kontrolną ogólna liczba przypadków z dodatnim wynikiem PCR w kierunku SARS-CoV-2 (objawowych i bezobjawowych) w okresie po 14. dniu od podania drugiej dawki szczepionki była mniejsza o 54,1% (95% CI: 44,7–61,9), a od 22. do 90. dnia po pierwszej dawce (tzn. do chwili podania drugiej dawki) o 67% (95% CI: 49–78%). Także i w tym przypadku skuteczność kompletnego szczepienia była większa w przypadku odstępu 90 dni między dawkami niż gdy podawano je w odstępie krótszym niż 6 tygodni.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że ogólna długofalowa skuteczność szczepienia „oksfordzką” szczepionką wektorową przeciwko COVID-19 jest większa, gdy odstęp między kolejnymi dawkami wynosi około 12 tygodni, niż gdy jest krótszy od 6 tygodni, a już pierwsza dawka tej szczepionki zapewnia wysoki poziom ochrony przed zachorowaniem na COVID-19 przez 90 dni.
