Jak cytować: Wroczyńska A., Kuna A., Rymer W.: Podróże zagraniczne podczas pandemii COVID-19. Med. Prakt., 2020; 7-8: 147–156, 164
Skróty: CDC – Centers for Disease Control and Prevention, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, EASA –
European Union Aviation Safety Agency, ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control, IATA (
Jak zapobiegać zakażeniom SARS-CoV-2 w podróży?
Niefarmakologiczne środki ochrony przed zakażeniem SARS-CoV-2 stanowią główne narzędzie kontroli rozprzestrzeniania się COVID-19 w każdych okolicznościach, także w podróży.
W przeglądzie systematycznym badań z lat 2003–2020 dotyczących skuteczności metod zapobiegania zakażeniom koronawirusami (SARS-CoV-1, SARS-CoV-2 i MERS-CoV) wykazano, że zachowanie dystansu fizycznego ≥1 m, w porównaniu z dystansem <1 m, zmniejsza około 5-krotnie prawdopodobieństwo zakażenia, a efekt ochronny wzrasta 2-krotnie z każdym dodatkowym metrem dystansu między zakażonym a osobą zdrową (szczegółowe omówienie – p. Med. Prakt. 6/2020, s. 129). Potwierdzono także skuteczność stosowania masek medycznych, które kilkakrotnie zmniejszało prawdopodobieństwo zakażenia zarówno w placówkach opieki zdrowotnej, jak i poza nimi.
ECDC opublikowało zalecenia dotyczące stosowania środków ochrony przed zakażeniem SARS-CoV-2 dla organizatorów publicznego transportu lądowego, wodnego i lotniczego, przedstawiając m.in. rozwiązania ułatwiające zachowanie dystansu wśród pasażerów i pracowników jako zasadniczy środek zapobiegawczy. Zgodnie z wytycznymi ECDC/EASA dla przewoźników lotniczych zmiany organizacyjne mają służyć utrzymywaniu odległości 1,5 m między osobami przebywającymi na lotnisku, o ile tylko jest to możliwe.
WHO zaleca obecnie stosowanie masek niemedycznych
(z tkaniny) w przestrzeni publicznej,
jeśli warunki nie pozwalają na efektywne
utrzymywanie dystansu fizycznego. Dotyczy to
zarówno wszystkich środków transportu publicznego,
jak i innych zamkniętych pomieszczeń publicznych
(np. sklepów lub kościołów), zwłaszcza w regionach, w których występuje powszechna
transmisja COVID-19, a pozostałe sposoby kontroli
zakażeń nie są dostatecznie wykorzystywane. U osób należących do grup zwiększonego ryzyka
zachorowania na COVID-19 ze względu na wiek
lub występowanie chorób przewlekłych bądź zaburzeń
odporności WHO zaleca stosowanie masek
medycznych w każdych okolicznościach, w których
zachowanie dystansu jest utrudnione, a ryzyko
zakażenia może być zwiększone. Zgodnie z wytycznymi
ECDC/EASA masek medycznych (trójwarstwowych
masek chirurgicznych, zgodnych z normą EN 14 683) powinny używać wszystkie
osoby – zarówno pasażerowie, jak i pracownicy –
na lotniskach i w samolotach: od wejścia do budynku
terminala przed odlotem do czasu opuszczenia
lotniska docelowego, z wyjątkiem punktów
kontroli bezpieczeństwa lub kontroli granicznej
oraz z wyłączeniem osób, które nie mogą nosić
masek z przyczyn medycznych i dzieci do lat 6. W podróży lotniczej maskę należy zmieniać co 4 godziny, o ile producent nie zaleca inaczej. Maska
wymaga natychmiastowej zmiany również w przypadku
jej zanieczyszczenia materiałem zakaźnym
(np. przez osobę kaszlącą), przemoczenia lub
uszkodzenia (p. Wskazówki WHO dotyczące racjonalnego używania środków ochrony indywidualnej przed COVID-19). Podróżny
powinien zabrać zapas masek odpowiedni do czasu
trwania planowanego lotu i pobytu na lotnisku
lub korzystania z innych środków transportu publicznego
oraz zamkniętych przestrzeni, takich
jak porty, dworce itp. Stosowanie masek należy
traktować jako środek uzupełniający w odniesieniu
do pozostałych metod profilaktyki zakażeń
SARS-CoV-2 w podróży. Zasady bezpieczeństwa
pasażerów w podróży lotniczej podsumowują zalecenia
IATA, zgodnie z którymi należy:
1) zachować odpowiedni dystans od innych pasażerów
2) unikać skupisk ludzi, kolejek, sklepów, restauracji,
korzystać z automatów sprzedających
3) unikać dotykania powierzchni (np. odprawić się
online, nadawać bagaż w punktach drop-off)
4) stosować maski medyczne zgodnie z zasadami
podanymi powyżej
5) jak najczęściej myć ręce wodą z mydłem i używać
środków dezynfekujących do rąk na bazie
alkoholu
6) w przypadku kaszlu lub kichania zasłaniać usta i nos zgiętym łokciem lub chusteczką jednorazową,
którą następnie trzeba wyrzucić do odpowiednich
pojemników
7) po odbiorze bagażu w miejscu docelowym jak
najszybciej opuścić port lotniczy.
Podczas konsultacji medycznej przed podróżą w trakcie pandemii COVID-19 należy poinformować pacjenta o zaleceniach dotyczących profilaktyki zakażenia SARS-CoV-2, w tym o prawidłowym używaniu masek. Podróżnego warto zachęcić do weryfikacji sposobów dystansowania fizycznego wdrożonych przez biuro podróży lub linie lotnicze jeszcze na etapie planowania wyjazdu. W składzie apteczki podróżnej należy uwzględnić środek do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu oraz zapas masek, przewidując czas transportu, a także ryzyko ekspozycji, planowane aktywności oraz zalecenia instytucji zdrowia publicznego w miejscu docelowym. Pacjenta należy poinformować o tym, że opisane sposoby zapobiegania COVID-19 w podróży skutecznie zmniejszają prawdopodobieństwo zakażenia SARS-CoV-2 w podróży, lecz nie eliminują całkowicie takiego ryzyka. Trzeba także zalecić bezwzględne unikanie podróżowania w razie wystąpienia objawów, które mogą wskazywać na COVID-19, a jeżeli taka sytuacja wydarzy się podczas wyjazdu zagranicznego – zalecić podróżnemu izolację oraz postępowanie zgodnie ze wskazówkami miejscowych służb sanitarnych.
Wszystkie opisywane środki ochrony przed zakażeniem SARS-CoV-2 nie są ani skomplikowane, ani obciążone ryzykiem skutków niepożądanych, wymagają jednak od podróżnego modyfikacji zachowań. Dane dotyczące zapobiegania innym chorobom infekcyjnym w podróżach międzynarodowych wskazują, że zasady nieswoistej profilaktyki infekcji bywają lekceważone przez podróżnych. Przykładowo: w badaniu, którym objęto dorosłych Polaków po powrocie z tropiku w latach 2012–2013, 21–63% ankietowanych potwierdziło stosowanie zalecanych środków ochrony przed komarami w krajach zagrożonych malarią. Skuteczna edukacja pacjenta planującego podróż podczas obecnej pandemii wydaje się zatem szczególnie istotnym aspektem minimalizacji ryzyka COVID-19.