Komentarz do artykułu: Osocze ozdrowieńców w leczeniu chorych na COVID-19 – przegląd systematyczny
Jak cytować: Tomasiewicz K.: Komentarz. W: Osocze ozdrowieńców w leczeniu chorych na COVID-19 – przegląd systematyczny. Med. Prakt., 2021; 4: 143–145
Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, RCT (randomized controlled trial) – badanie z randomizacją, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej typu 2
Terapia osoczem ozdrowieńców praktycznie od początku pandemii COVID-19 była rozpatrywana jako potencjalnie skuteczna metoda leczenia tej choroby. Historyczne doświadczenia immunoterapii biernej w innych chorobach zakaźnych oraz oczywiste, wydawałoby się, podstawy teoretyczne sprawiły, że liczne ośrodki i kraje wprowadziły ten rodzaj leczenia do standardów lub przynajmniej sugerowanych metod postępowania w COVID-19. W piśmiennictwie początkowo dominowały opisy pojedynczych przypadków lub ich serii, dotyczące pacjentów na różnym etapie zaawansowania choroby, którym oprócz osocza podawano liczne leki. Obserwacje tej heterogennej populacji były bardzo zróżnicowane, a wszyscy oczekiwali na duże badania z randomizacją (RCT).
Do komentowanego przeglądu systematycznego, który ukazał się w „JAMA”, włączono prace opublikowane do 29 stycznia 2021 roku. Analiza objęła 1060 chorych na COVID-19 uczestniczących w 4 RCT opublikowanych w formie zrecenzowanej oraz 10 722 chorych uczestniczących w 6 RCT, których wyniki (ogólnie dostępne) nie zostały dotychczas opublikowane w takiej formie. W jednym przypadku – największego badania RECOVERY – była to informacja prasowa, co trzeba mieć na uwadze, gdyż dane z tego badania miały największą wagę w metaanalizie (90,2%; 88,3% ogółu pacjentów) i w sposób oczywisty zdominowały jej wyniki. Trzeba jednak zauważyć, że również w przypadku analizy ograniczonej do 4 opublikowanych i zrecenzowanych RCT śmiertelność w grupie chorych leczonych osoczem ozdrowieńców była tylko nieco mniejsza (11,6%) niż w grupie kontrolnej (12,7%). Nie wykazano również istotnej różnicy między grupami pod względem czasu hospitalizacji ani konieczności zastosowania mechanicznej wentylacji. Nie przeprowadzono – z uwagi na niejednoznaczność definicji – metaanalizy wyników dotyczących poważnych skutków niepożądanych.
Wyniki metaanalizy wydają się dość jednoznaczne. W każdym punkcie końcowym (zgon z jakiejkolwiek przyczyny, czas hospitalizacji, poprawa lub pogorszenie stanu klinicznego, konieczność zastosowania wentylacji mechanicznej, poważne skutki niepożądane) nie wykazano istotnej statystycznie korzyści ze stosowania osocza ozdrowieńców. Gdyby zatem zakończyć rozważania na etapie tej metaanalizy, to prostym wnioskiem byłaby negatywna rekomendacja dla stosowania osocza ozdrowieńców w terapii COVID-19. Autorzy artykułu zwrócili jednak uwagę na jakość danych oraz liczne ograniczenia, które mogły mieć wpływ na wyniki:
- ryzyko błędu systematycznego (risk of bias) dla większości badań uznano za małe, także w badaniu RECOVERY, choć użyto danych jeszcze nieopublikowanych; w 3 RCT ryzyko to zostało uznane za duże
- nie można porównać poziomu przeciwciał anty-SARS-CoV-2 w poszczególnych badaniach, ponieważ stosowano różne testy, wykrywające inne przeciwciała w osoczu ozdrowieńców, w tym przeciwciała skierowane przeciwko różnym antygenom; ponadto definiując „wysoki poziom przeciwciał”, przyjmowano różne wartości odcięcia, w 3 RCT nie oceniano tego parametru, a w 2 był on niejednoznaczny
- pewność danych dla pierwotnej analizy 4 RCT uznano za niską z uwagi szerokie przedziały ufności
- za istotne ograniczenie uznano niemożność – z powodu niewystarczających danych – przeprowadzenia analiz w podgrupach
- we wszystkich badaniach, poza jednym, konieczność hospitalizacji i stosowania tlenoterapii wskazuje na umiarkowany lub krytyczny stan kliniczny chorych na COVID-19, a zdaniem wielu specjalistów tacy chorzy nie powinni otrzymywać leków przeciwwirusowych.
