W badaniach z randomizacją wykazano, że – w porównaniu z placebo – szczepionki przeciwko HPV znacznie zmniejszają ryzyko rozwoju zmian dysplastycznych szyjki macicy związanych z typem 16 lub 18 HPV u młodych, dorosłych kobiet (zwłaszcza niezakażonych nimi przed szczepieniem [Jaka jest skuteczność kliniczna szczepienia przeciwko HPV w profilaktyce raka szyjki macicy i jak długo utrzymuje się odporność? Czy trzeba podawać dawki przypominające?]). Tę skuteczność w redukcji ryzyka zmian przedrakowych szyjki macicy potwierdzają wyniki wielu badań obserwacyjnych przeprowadzonych już po wprowadzeniu szczepień do użytku, a także korzystne efekty programów powszechnych szczepień nastolatek.
Ocena rzeczywistego efektu szczepień w populacji, w której podczas ich realizacji zmieniały się także kryteria przesiewowych badań cytologicznych i „czujność diagnostyczna”, jest jednak trudniejsza. Wymaga bowiem odróżnienia efektów modyfikacji programu badań cytologicznych od efektów szczepień. Dodatkowo, szczepienia w praktyce wykonuje się bez wcześniejszego badania w kierunku zakażenia HPV, dlatego część szczepionych starszych nastolatek i dorosłych kobiet – w odróżnieniu od dziewcząt 11–13-letnich przed inicjacją seksualną – może być już zakażona przed szczepieniem. Zmusza to naukowców do sięgnięcia po metody pośrednie, na przykład monitorowanie odsetka zmian dysplastycznych szyjki macicy wywołanych przez HPV typów 16 lub 18 (wobec których skuteczność szczepienia udowodniono w badaniach z randomizacją) tylko w grupie kobiet, u których w ramach badań cytologicznych wykryto zmiany patologiczne co najmniej 2. stopnia – CIN2+ (tzw. metoda kohorty pośredniej). Zmniejszanie się tego odsetka wraz z czasem upływającym od rozpoczęcia szczepień jest miernikiem efektu czynnego uodpornienia.
W amerykańskim badaniu obserwacyjnym, przeprowadzonym metodą kohorty pośredniej, oceniono skuteczność rzeczywistą (efektywność) 4-walentnej szczepionki przeciwko HPV w profilaktyce CIN2+ (CIN2, CIN2/3, CIN3/AIS [rak in situ]) związanych z zakażeniem HPV typów 16 lub 18 w grupie kobiet ≥18. roku życia. Dane do badania otrzymywano w latach 2008–2012 z oficjalnego systemu nadzoru epidemiologicznego (HPV-IMPACT Project), obejmującego 5 amerykańskich stanów (California, Connecticut, New York, Oregon i Tennessee). Spośród wszystkich zarejestrowanych w tym okresie przypadków CIN2+, 7346 dotyczyło kobiet w wieku kwalifikującym do szczepienia przeciwko HPV (do ukończenia 26. roku życia). Badanie w kierunku DNA HPV (test PCR) wykonano u 4693 (63,9%) z nich. Wiarygodny wynik uzyskano w 4678 (99,7%) przypadkach, z czego 4575 (97,8%) było PCR-dodatnich.
Informacje o szczepieniu uzyskano u 2463 kobiet (52,7%) – 1189 otrzymało co najmniej 1 dawkę szczepionki przeciwko HPV (w tym 667 wszystkie 3 dawki), a 1274 kobiety nie były szczepione (grupa kontrolna).
Wyniki badania wskazują, że u dorosłych kobiet co najmniej 1 dawka 4-walentej szczepionki przeciwko HPV wiązała się z istotnym zmniejszeniem częstości występowania zmian CIN2+ związanych z zakażeniem HPV typów 16 lub 18 – z 53,6% w 2008 roku do 28,4% w 2012 roku. Takiego trendu nie zaobserwowano wśród kobiet nieszczepionych (57,1% vs 52,5%) lub o nieznanym stanie zaszczepienia (55% vs 50,5%). Odsetek zaawansowanych zmian dysplastycznych (przedrakowych) CIN3/AIS związanych z HPV typów 16 i 18 zmniejszył się z 76% w 2008 roku do 60,9% w 2012 w grupie kobiet szczepionych, a nie zmienił się znacząco w pozostałych dwóch grupach. Skuteczność rzeczywista szczepienia wobec CIN2+ wywołanych przez HPV typów 16 lub 18 zwiększała się wraz z wydłużaniem czasu od rozpoczęcia szczepienia do wykrycia zmian patologicznych w badaniu cytologicznym i wyniosła odpowiednio: 21% (95% CI: 1–37) dla odstępu 25–36 miesięcy, 49% (95% CI: 28–64) dla odstępu 37–48 miesięcy i 72% (95% CI: 45–86) dla odstępu ≥48 miesięcy. W odniesieniu do zmian CIN3/AIS skuteczność wyniosła 38% (95% CI: 41–93) dla odstępu 37–48 miesięcy i 45% dla odstępu >48 miesięcy.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że uzyskane wyniki potwierdzają korzystny i istotny wpływ szczepień przeciwko HPV na częstość zmian dysplastycznych szyjki macicy związanych z zakażeniem HPV typów 16 i 18, a skuteczność rzeczywista szczepienia zwiększa się z czasem.
