Opracowała: mgr Małgorzata Ściubisz
Skróty: CI (confidence interval) – przedział ufności, DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), Tdap – szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowe komponenty krztuśca
W australijskim populacyjnym badaniu kohortowym z retrospektywnym zbieraniem danych oceniono: (1) skuteczność szczepienia kobiet w ciąży preparatem Tdap w zapobieganiu zachorowaniom na krztusiec u ich dzieci w pierwszych miesiącach życia (w wyniku przezłożyskowego transportu przeciwciał odmatycznych) oraz (2) czy obserwowane w niektórych badaniach zjawisko stłumienia (blunting) odpowiedzi immunologicznej na dawki szczepienia pierwotnego przeciwko krztuścowi u niemowląt (w wyniku obecności przeciwciał odmatycznych) ma znacznie kliniczne (p. Odporność nabywana biernie przez noworodka – matka, mechanizmy i mediatory – przyp. red.). W badaniu wykorzystano indywidualne dane z oficjalnych rejestrów krajowych, a także dokumentacji medycznej pacjentów.
Wyjściową populację badania stanowiły matki oraz ich dzieci urodzone w okresie po rozpoczęciu programu szczepień ciężarnych przeciwko krztuścowi w jednym z 3 stanów Australii. Program szczepień ciężarnych z użyciem Tdap rozpoczęto w latach 2014–2015, a w 2018 r. objęto publicznym finansowaniem (dawkę Tdap zalecano w 28.–32. tyg. każdej ciąży). W celu oszacowania skuteczności szczepienia kobiet w ciąży szczepionką Tdap porównano częstość zachorowań na krztusiec (rozpoznanie na podstawie objawów klinicznych potwierdzone metodą reakcji łańcuchowej polimerazy [PCR; ≥94% przypadków], w hodowli lub badaniem serologicznym) u dzieci urodzonych przez matki szczepione Tdap i nieszczepione.
Ostatecznie do badania zakwalifikowano 279 418 par matka–niemowlę, z czego 144 429 (51,7%) matek otrzymało Tdap w czasie ciąży (≥14 dni przed porodem). Większość ciężarnych zaszczepiono w 28.–31. tygodniu ciąży (28,7%), a pozostałe w ≥32. tygodniu ciąży (17,4%) lub <28. tygodnia ciąży (5%). Ogółem w całej analizowanej kohorcie dzieci do 18. miesiąca życia zgłoszono 331 zachorowań na krztusiec, w tym 119 u niemowląt urodzonych przez matki zaszczepione Tdap w czasie ciąży (zapadalność: 82/100 000) i 212 u niemowląt, których matki nie były szczepione (zapadalność: 157/100 000). Oszacowano, że szczepienie Tdap matki w czasie ciąży, w porównaniu z brakiem szczepienia, zmniejszyło ryzyko krztuśca ogółem u ich dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia o 61,5% (95% CI: 49,5–76), a zachorowań wymagających hospitalizacji o 60,2% (95% CI: od -18,3 do 86,6); wynik nieistotny statystycznie. W analizie uwzględniającej wiek dziecka wykazano, że największy efekt ochrony dotyczył pierwszych 2 miesięcy życia niemowląt – szczepienie Tdap matki zmniejszyło ryzyko zachorowania na krztusiec o 70,4% (95% CI: 50,5–82,3). W kolejnych miesiącach życia skuteczność Tdap stopniowo się zmniejszała i wyniosła 65,7% (95% CI: 41,8–79,8) u niemowląt w wieku 3–4 miesięcy, 61,6% (95% CI: 37,5–76,4) u niemowląt w wieku 5–6 miesięcy i 43,3% (95% CI: 6,8–65,6) u niemowląt w wieku 7–8 miesięcy. U starszych dzieci (>8 mies.) efekt ochronny szczepienia Tdap matki w czasie ciąży był już niewielki lub nie było go wcale.
W ocenie klinicznego znaczenia zjawiska stłumienia odpowiedzi immunologicznej na dawki szczepienia pierwotnego przeciwko krztuścowi (przez przeciwciała odmatyczne) uwzględniono 171 840 niemowląt, w tym 86 166 urodzonych przez matki szczepione Tdap w czasie ciąży i 86 574 urodzone przez matki nieszczepione. Zgodnie z australijskim kalendarzem szczepień dzieci otrzymują szczepienie pierwotne przeciwko krztuścowi z użyciem preparatu wysoce skojarzonego typu „6 w 1”, łącznie 3 dawki w 2., 4. i 6. miesiącu życia. Większość niemowląt z obu grup (odpowiednio 93,4 i 84,8%) otrzymała ≥1 dawkę szczepionki przeciwko krztuścowi zgodnie z obowiązującym kalendarzem. Wykazano, że u niemowląt matek szczepionych Tdap w czasie ciąży, w porównaniu z niemowlętami matek nieszczepionych, skuteczność pierwszych 2 dawek DTaP była podobna i wyniosła 62,5% i 71,2% dla pierwszej dawki DTaP oraz 83,2% i 83,6% dla drugiej dawki DTaP. Nieco mniejszą skuteczność odnotowano dla trzeciej dawki, która wyniosła 76,5% i 92,9%. Mimo tej obserwacji zapadalność na krztusiec w obu grupach w całym okresie obserwacji była podobna i wyniosła 20,7 vs 23,1/100 000 (aHR: 0,70 [95% CI: 0,61–3,39]), co wskazuje, że nieco mniejsza skuteczność trzeciej dawki DTaP nie przekłada się na większe ryzyko krztuśca w pierwszym półroczu życia.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że szczepienie Tdap matki w okresie ciąży znacznie zmniejszało ryzyko krztuśca u ich dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia. Obserwowana nieco mniejsza skuteczność trzeciej dawki DTaP u niemowląt urodzonych przez matki szczepione Tdap w czasie ciąży wydaje się nie mieć znaczenia klinicznego, ponieważ nie zaobserwowano, aby przekładało się to na większe ryzyko krztuśca w całym pierwszym półroczu życia. Wyniki badania potwierdzają, że niemowlęta odnoszą istotne korzyści zdrowotne ze szczepienia Tdap ich matek w okresie ciąży.
