Opracowała Iwona Rywczak, redaktor serwisu „Szczepienia”
W dniu 30 marca 2020 roku European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) opublikowało dokument dotyczący prowadzenia szczepień przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) w krajach Unii Europejskiej. Odniesiono się w nim do następujących zagadnień: skuteczności/skuteczności rzeczywistej 9-walentnej szczepionki przeciwko HPV (HPV-9), skuteczności/skuteczności rzeczywistej szczepionek przeciwko HPV u osób zakażonych HIV, skuteczności/skuteczności rzeczywistej szczepionek przeciwko HPV u mężczyzn oraz efektywności kosztowej programów szczepień obejmujących również mężczyzn. Zespół ekspertów dokonał analizy dostępnych danych zgodnie z systemem GRADE, przeprowadzono 3 nowe przeglądy systematyczne. Dokument częściowo uzupełnia stanowisko ECDC z 2012 roku (p. Programy szczepień przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka. Aktualne (2012) stanowisko European Centre for Disease Prevention and Control [ECDC]) oraz zawiera nowe informacje na temat HPV-9.
Wnioski
1. U kobiet w wieku 16–26 lat HPV-9 jest skuteczna w zapobieganiu przetrwałemu zakażeniu HPV oraz zmianom w obrębie szyjki macicy co najmniej wysokiego stopnia wywołanym przez typy wirusa uwzględnione wyłącznie w składzie HPV-9 (typ 31, 33, 45, 52, 58 [jakość danych wysoka]) oraz przez HPV typu HPV 6, 11, 16 i 18 (jakość danych umiarkowana).
2. HPV-9 jest również skuteczna u mężczyzn w wieku 16–26 lat w zapobieganiu przetrwałemu zakażeniu HPV, brodawkom płciowym oraz zmianom śródnabłonkowym wysokiego stopnia w obrębie odbytu, wywołanym przez HPV typu 6, 11, 16 i 18 (jakość danych umiarkowana).
3. Badania oceniające immunogenność HPV-9 sugerują:
- brak przewagi 4-walentnej szczepionki przeciwko HPV (HPV-4) nad HPV-9 w odniesieniu do typów 6, 11, 16 i 18,
- silniejszą odpowiedź immunologiczną na dodatkowe typy HPV 31, 33, 45, 52 i 58 uwzględnione w składzie HPV-9 w porównaniu z HPV-4,
- większą immunogenność HPV-9 u dziewcząt i chłopców w wieku 9–15 lat niż u kobiet w wieku 16–26 lat.
4. HPV-4 zmniejsza ryzyko przetrwałego zakażenia HPV, brodawek płciowych i zmian śródnabłonkowych wysokiego stopnia u mężczyzn w wieku 16–26 lat (również u mężczyzn utrzymujących kontakty homoseksualne [jakość danych wysoka]), natomiast nie znaleziono danych na temat skuteczności szczepionki 2-walentnej (HPV-2) w zapobieganiu u mężczyzn zakażeniu HPV i związanym z nim chorobom.
5. Badania oceniające immunogenność sugerują:
- podobną immunogenność HPV-4 i HPV-2 u kobiet i u mężczyzn
- większą immunogenność HPV-4 i HPV-2 u chłopców w wieku 9–15 lat niż u kobiet w wieku 16–26 lat w odniesieniu do danego typu HPV uwzględnionego w składzie każdej ze szczepionek.
6. Nie ma bezpośrednich dowodów na skuteczność szczepienia przeciwko HPV w zapobieganiu klinicznym punktom końcowym związanym z zakażeniem HPV u osób zakażonych HIV w okresie obserwacji uwzględnionym w przeglądzie systematycznym, choć w 2018 i 2019 roku pojawiły się niskiej jakości dane wskazujące na skuteczność HPV-4 w zapobieganiu przetrwałemu zakażeniu HPV i zakażeniu HPV w obrębie jamy ustnej.
7. W odniesieniu do efektywności kosztowej, na podstawie analizy badań modelowych stwierdzono:
- Jeżeli priorytetem jest zapobieganie chorobom szyjki macicy, rozszerzenie aktualnych programów szczepień o mężczyzn będzie coraz bardziej efektywne kosztowo w sytuacji utrzymywania się mniejszych wskaźników wyszczepialności wśród kobiet oraz mniejszego kosztu szczepionek. Jednak skupienie się na zwiększeniu odsetka zaszczepionych dziewcząt może mieć nadal przewagę w odniesieniu do efektywności kosztowej.
- Jeżeli celem programu szczepień przeciwko HPV jest zapobieganie chorobom związanym z zakażeniem HPV, efektywniejsze kosztowo mogą być powszechne szczepienia, dla obu płci.
Implikacje dla zdrowia publicznego
1. Większe korzyści i efekt ochronny można uzyskać szczepiąc osoby przed okresem pokwitania, ponieważ szczepienie jest skuteczniejsze u osób niezakażonych typami HPV uwzględnionymi w szczepionce. Szczepionki są również bardziej immunogenne u osób w młodszym wieku.
2. Korzyści ze szczepień mogą odnieść również osoby z grup dużego ryzyka zakażenia HPV i związanych z nim chorób, m. in. osoby zakażone HIV, mężczyźni utrzymujący kontakty homoseksualne.
3. Powszechne programy szczepień, dla obu płci, wymagają większych zasobów, lecz mogą zapewnić lepszą odporność zbiorowiskową przy mniejszych wskaźnikach wyszczepialności.
4. Przy aktualnych kosztach szczepionek, szczepienia przeznaczone wyłącznie dla płci żeńskiej, w których grupą docelową są dziewczynki przed okresem pokwitania, są prawdopodobnie efektywniejsze kosztowo, lecz nie zapewniają wystarczającej ochrony mężczyznom utrzymującym kontakty homoseksualne. Taka strategia jest również bardziej wrażliwa na nagłe zmniejszanie się wskaźników wyszczepialności.
5. Jeżeli wskaźniki wyszczepialności są mniejsze w konkretnych subpopulacjach (np. z zależności od regionu, pochodzenia etnicznego), wskazane może być skierowanie działań i zasobów na poprawienie wyszczepialności w tych niedostatecznie zaszczepionych grupach.
