Jak przekazywać informacje o potencjalnych korzyściach i zdarzeniach niepożądanych po szczepionce Vaxzevria (AstraZeneca) przeciwko COVID-19?

Translated with permission from Winton Centre for Risk and Evidence Communication, University of Cambridge, UK: https://wintoncentre.maths.cam.ac.uk/news/communicating-potential-benefits-and-harms-astra-zeneca-covid-19-vaccine/

Tłumaczył dr n. med. Jacek Mrukowicz

Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, OIT – oddział intensywnej terapii, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2

Wszystkie metody leczenia wiążą się z potencjalnymi zdarzeniami niepożądanymi, jak i z potencjalnymi efektami korzystnymi, dlatego w procesie podejmowania decyzji ważne jest dokonanie ich wzajemnego bilansu. W przypadku szczepień korzyści są szczególnie złożone, gdyż mogą obejmować nie tylko samych zaszczepionych, ale także inne osoby, natomiast zdarzenia niepożądane można odczuwać szczególnie dotkliwie, bo szczepieniu poddajemy się, gdy jesteśmy zdrowi, w ramach działań profilaktycznych.

Potencjalne zdarzenia niepożądane

Po rozpoczęciu masowych szczepień przeciwko COVID-19 szczepionką Vaxzevria (AstraZeneca) populacyjny nadzór nad bezpieczeństwem szczepień ujawnił potencjalny związek tej szczepionki ze szczególną, nietypową i rzadką postacią zdarzeń zakrzepowych (zakrzepicy krwi [tzw. indukowana szczepieniem prozakrzepowa małopłytkowość immunologiczna [vaccine induced prothrombotic immune thrombocytopenia – VIPIT] przebiegająca z małą liczbą płytek krwi i zakrzepicą zatok żylnych mózgu, żył trzewnych lub tętnic; p. także Uaktualnione stanowisko Sekcji ds. hemostazy Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów w sprawie szczepionki przeciwko COVID-19 firmy AstraZeneca (07.04.2021 r.)* – przyp. red.]).^1,2 Odnotowano również przypadki ciężkich reakcji alergicznych (anafilaksji), ale po szczepionce Vaxzevria (AstraZeneca) są one bardzo rzadkie, prawdopodobnie z powodu środków ostrożności zastosowanych podczas szczepień u osób z reakcją alergiczną w wywiadzie. Inne niepożądane odczyny poszczepienne po tym preparacie uważa się aktualnie za krótkotrwałe.

Dane brytyjskiej Agencji ds. Leków i Środków Leczniczych (Medicines and Healthcare products Regulatory Agency – MHRA) wskazują, że te szczególne postaci zdarzeń zakrzepowych zdarzają się częściej u osób młodszych.²

Potencjalne korzyści

Korzyści ze szczepienia obejmują ochronę przed COVID-19 (zarówno przed chorobą o ostrym przebiegu, jak i jej długofalowymi następstwami) nie tylko osoby zaszczepionej, ale także innych osób, z którymi się ona kontaktuje (szczepienie zmniejsza ryzyko zakażenia osób z kontaktu). Jednak wielkość potencjalnych korzyści zmienia się zależnie od szansy, że:

1. dana osoba będzie miała kontakt z wirusem (co zależy od częstość zakażeń w populacji w danym rejonie w aktualnym czasie, a także od narażenia zawodowego na zakażenie)
2. w wyniku COVID-19 wystąpią u danej osoby ciężkie powikłania lub zgon (co zależy głównie od wieku, ale także od chorób towarzyszących lub innych czynników ryzyka związanych ze stanem zdrowia).

Potencjalne korzyści akumulują się także każdego dnia po szczepieniu (w okresie narażenia na zakażenie wirusem).

W celu zobrazowania bilansu potencjalnych korzyści na tle potencjalnych zdarzeń niepożądanych po szczepieniu chcieliśmy wybrać takie efekty, które można uznać za porównywalne z najcięższymi zdarzeniami niepożądanymi, takimi jak wspomniana szczególna postać zakrzepicy krwi (tzn. VIPIT – przyp. red.). Zdecydowaliśmy się wybrać liczbę osób (w poszczególnych przedziałach wieku) jaką dzięki szczepionce można uratować przed hospitalizacją na oddziale intensywnej terapii (OIT). Przedstawiliśmy scenariusze dla 3 możliwych poziomów narażenia na zakażenie (szansa zakażenia duża, średnia lub mała), każdorazowo obrazując korzyści w okresie 16 tygodni.

Bilans – dane wyjściowe i metodyka

Wykorzystaliśmy następujące dane:

1. potencjalne korzyści – współczynniki zapadalności na COVID-19 w Wielkiej Brytanii na postawie wyników COVID-19 Infection Survey (Office for National Statistics, 01.04.2021).³ Proporcję hospitalizacji w badanej populacji (kohorcie) obliczono wykorzystując oszacowaną częstość hospitalizacji w badanych grupach wiekowych wyodrębnionych co 10 lat. Oszacowania te zaczerpnięto z tabeli 1. raportu Scientific Pandemic Influenza Group on Modelling, Operational sub-group (SPI-M-O) z 29 lipca 2020 r.⁴ Proporcję chorych leczonych na OIT spośród wszystkich hospitalizowanych obliczono korzystając z raportu PHE Benefit Estimation for COVID-19 z 3 kwietnia 2021 r., w którym znajdują się bardziej aktualne dane dotyczące OIT w porównaniu z raportem z 29 lipca 2020 r. – odsetek chorych na COVID-19 trafiających na OIT się zmniejszył wraz z poprawą skuteczności leczenia. Jeśli grupy obejmujące 10-letnie przedziały wieku nie były bezpośrednio dostępne ustalano je na podstawie średnich ważonych. Dla wszystkich grup wiekowych przyjęto jednakową skuteczność szczepionki w profilaktyce hospitalizacji na OIT wynoszącą 80%.
2. potencjalne ciężkie zdarzenia niepożądane – liczba swoistych zdarzeń zakrzepowych zgłoszonych w Wielkiej Brytanii do MHRA do 31 marca br. w przedziałach wieku co 5 lat;⁵ zaobserwowane współczynniki zapadalności wyrównano metodą regresji Poissona w zależności od wieku (model log-liniowy).

Ryc. 1. Bilans potencjalnych korzyści i ciężkich zdarzeń niepożądanych po szczepieniu przeciwko COVID-19 szczepionką Vaxzevria (AstraZeneca) – duże ryzyko zakażenia; OIT – oddział intensywnej terapii (opracował: zespół Winton Centre for Risk and Evidence Communication, University of Cambridge, Wielka Brytania; https://wintoncentre.maths.cam.ac.uk/news/communicating-potential-benefits-and-harms-astra-zeneca-covid-19-vaccine/)

Ryc. 2. Bilans potencjalnych korzyści i ciężkich zdarzeń niepożądanych po szczepieniu przeciwko COVID-19 szczepionką Vaxzevria (AstraZeneca) – średnie ryzyko zakażenia; OIT – oddział intensywnej terapii (opracował: zespół Winton Centre for Risk and Evidence Communication, University of Cambridge, Wielka Brytania; https://wintoncentre.maths.cam.ac.uk/news/communicating-potential-benefits-and-harms-astra-zeneca-covid-19-vaccine/)

Ryc. 3. Bilans potencjalnych korzyści i ciężkich zdarzeń niepożądanych po szczepieniu przeciwko COVID-19 szczepionką Vaxzevria (AstraZeneca) – małe ryzyko zakażenia; OIT – oddział intensywnej terapii (opracował: zespół Winton Centre for Risk and Evidence Communication, University of Cambridge, Wielka Brytania; https://wintoncentre.maths.cam.ac.uk/news/communicating-potential-benefits-and-harms-astra-zeneca-covid-19-vaccine/)

Omówienie

Ryciny 1.–3. ilustrują przybliżony bilans korzyści i ciężkich zdarzeń niepożądanych dla osób w różnym wieku w okresie 16 tygodni w zależności od 3 poziomów narażenia na zakażenie SARS-CoV-2 (co zależy od lokalnej zapadalności i stopnia narażenia na kontakt z potencjalnie zakażonymi osobami). Osoby z towarzyszącymi chorobami przewlekłymi lub innymi zdrowotnymi czynnikami ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19 odniosą większą korzyść ze szczepienia niż to przedstawiono na rycinach dla ich grupy wiekowej.

Trzeba podkreślić, że przedstawione korzyści są przybliżeniem opartym na założeniu, że poziom narażenia na zakażenie jest stały przez 16 tygodni (bardzo niewiele osób znajdzie się w sytuacji największego poziomu narażenia przez 16 tyg.). Osoba zaszczepiona będzie natomiast akumulowała te korzyści przez cały okres utrzymywania się ochrony po szczepieniu. Z kolei ryzyko ciężkich zdarzeń niepożądanych pojawia się tylko w chwili przyjęcia szczepionki. Oznacza to, że wraz z upływem czasu korzyści się zwiększają, a ryzyko zdarzeń niepożądanych już nie.

Warto również pamiętać, że przedstawione na rycinach korzyści sprowadzono tylko do leczenia na OIT z powodu COVID-19. Natomiast na każdą osobę uratowaną przed przyjęciem na OIT przypada o wiele więcej takich, które uniknął hospitalizacji i długofalowych powikłań COVID-19. Nie przedstawiliśmy też korzyści wynikających z nierozprzestrzeniania zakażenia SARS-CoV-2 na innych.

Podejmując decyzję należy również uwzględnić inne dostępne szczepionki przeciwko COVID-19. Na przykład, natychmiastowy dostęp do równie skutecznej szczepionki, która nie wiąże się z ryzykiem zdarzeń zakrzepowych, może przeważyć szalę decyzji na korzyść takiego alternatywnego preparatu zamiast szczepionki Vaxzevria (Astra- Zeneca). Jeśli jednak taka alternatywa nie jest dostępna od razu, to ryzyko narażenia na zachorowanie na COVID-19 podczas każdego kolejnego tygodnia opóźnienia w szczepieniu należy uwzględnić w decyzji czy warto czekać na inną szczepionkę, czy raczej nie.

Wszystkie wymienione czynniki powodują, że podjęcie decyzji dotyczącej zastosowania szczepionki Vaxzevria (AstraZeneca) u danego pacjenta jest złożone – bilans korzyści i ryzyka zmienia się zależnie od różnych osób oraz częstości występowania zakażeń SARS-CoV-2. Mamy nadzieję, że przedstawione ryciny pomogą uczynić ten złożony proces nieco czytelniejszym.