Tężec to choroba zakaźna, niezaraźliwa, której czynnikiem etiologicznym jest bakteria beztlenowa wytwarzająca przetrwalniki – laseczka Clostridium tetani. Patogeneza choroby jest związana z wytwarzaniem przez ten drobnoustrój neurotoksyny – tetanospazminy. Neurotoksyna oddziałuje na neuroprzekaźnik w płytce nerwowo-mięśniowej, w której – w wyniku gromadzenia się acetylocholiny – dochodzi do porażenia spastycznego.[1,2]
Tężec nie występuje epidemicznie, choć w niektórych sytuacjach zwiększa się liczba zachorowań, najczęściej z powodu pogorszenia poziomu higieny i opieki medycznej. Transmisji zakażenia sprzyjają:
1) powszechne występowanie bakterii w przyrodzie – przetrwalniki znajdują się w glebie, są obecne w kale zwierząt, ludzi i w ich środowisku
2) skażenie ran przetrwalnikami (szczególnie w razie nieodpowiedniego ich zaopatrzenia)
3) niski poziom uodpornienia.
Przed wprowadzeniem masowych szczepień szczególnie podatne na zachorowania na tężec były: noworodki, dzieci w wieku 5–14 lat oraz dorośli po 50. roku życia (zwłaszcza zamieszkujący tereny wiejskie).[3]
Szczepienia przeciwko tężcowi wprowadzono w 1961 roku. Według aktualnego Programu Szczepień Ochronnych (PSO), szczepienie podstawowe obejmuje trzy dawki szczepionki DTPw w 1. roku życia oraz dwie dawki uzupełniające: w 2. roku życia (DTPw) i 6. roku życia (DTPa). PSO przewiduje również 2 dawki przypominające w 14. i 19. roku życia szczepionką Td. Od czasu wprowadzenia szczepień sytuacja epidemiologiczna tężca w Polsce znacznie się poprawiła (ryc. 1, tab.).
Ryc. 1. Zapadalność, umieralność i liczba zgonów z powodu tężca w Polsce (na podstawie meldunków epidemiologicznych Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie)
Tabela. Liczba zachorowań na tężec zgłoszonych w Polsce w latach 2001–2008
Rok | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 |
liczba zachorowań | 21 | 20 | 30 | 25 | 15 | 22 | 19 | 14 |
zapadalność (na 100 000 mieszkańców) | 0,054 | 0,052 | 0,079 | 0,065 | 0,039 | 0,058 | 0,11 | 0,09 |
na podstawie meldunków epidemiologicznych Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie |
Początkowo zmniejszenie zapadalności i umieralności obserwowano w młodszych grupach wiekowych, a następnie, w miarę ich dorastania, wśród osób w wieku średnim. Wpływ wieloletnich szczepień na liczbę rejestrowanych zachorowań przedstawiono na rycinie 2.
Ryc. 2. Liczba zgłoszonych zachorowań na tężec w Polsce oraz odsetek dzieci w 3. roku życia z kompletnym szczepieniem podstawowym (na podstawie meldunków epidemiologicznych Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie)
W Polsce nie zarejestrowano zachorowań na tężec wśród noworodków od 1984 roku. Od lat 90. XX wieku tężec zasadniczo występuje u osób po 60. roku życia. W tej grupie wiekowej ochronne miano swoistych przeciwciał ma zaledwie co czwarta osoba, natomiast w grupie dzieci, młodzieży i młodych dorosłych – 80%. Zgony w Polsce także rejestruje się u starszych osób. W 2007 roku wśród osób po 49. roku życia zarejestrowano 6 zachorowań u mężczyzn, z których 3 zakończyły się zgonem, oraz 12 zachorowań u kobiet, z których 6 zmarło. Ogólna śmiertelność w 2007 roku w przebiegu tężca wyniosła więc 47%.4 Podobne tendencje dotyczące zapadalności i umieralności/śmiertelności obserwuje się w krajach Unii Europejskiej (UE). W 2006 roku zapadalność na tężec była bardzo mała (<1/milion mieszkańców). Łącznie w krajach UE wystąpiły 163 potwierdzone przypadki tężca. Ponad 77% wszystkich zachorowań zgłosiło 5 krajów: Francja – 17, Włochy – 64, Polska – 22, Rumunia – 10 i Hiszpania – 13. 70% zgłoszonych zachorowań na tężec dotyczyło osób po 64. roku życia.[5]
W celu zmniejszenia zapadalności na tężec co 10 lat należy podawać przypominające dawki szczepionki Td. Dzięki temu odporność przeciwko tężcowi może się utrzymywać przez całe życie.
Piśmiennictwo
1. Kuszewski K.: Tężec. W: Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., red.: Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała, .-medica Press, 2007
2. Kuszewski K.: Szczepionka przeciw tężcowi. W: Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., red.: Wakcynologia. Bielsko-Biała, .-medica Press, 2007
3. Gałązka A., Tomaszunas-Błaszczyk J.: Tężec. W: Kostrzewski J., Magdzik W., Naruszewicz-Lesiak D., red.: Choroby zakaźne i ich zwalczanie na ziemiach polskich w XX wieku. Warszawa, PZWL, 2001
4. Zieliński A.: Tężec. Przegl. Epidemiol., 2009; 63 (2): 255–256
5. ECDC: Annual epidemiological report on communicable diseases in Europe, 2008