Jak szczepienie dzieci przeciwko pneumokokom wpłynęło na epidemiologię zapalenia płuc u dorosłych?

Opracowała lek. Iwona Rywczak

Wprowadzenie 7-walentnej skoniugowanej szczepionki przeciwko pneumokokom (PCV-7) do kanadyjskiego programu szczepień dzieci skutkowało zmniejszeniem zapadalności na inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP) u zaszczepionych dzieci, a także u nieszczepionych dzieci i dorosłych (odporność zbiorowiskowa). Mimo tych korzyści obserwowano zachorowania wywoływane przez typy nieuwzględnione w PCV-7, np. typ 19A. Do stycznia 2011 roku PCV-7 zastąpiono szczepionką 13-walentną (PCV-13), która w swoim składzie zawierała dodatkowo antygeny typów 1, 3, 5, 6A, 7F i 19A. Dzięki tej zmianie zapadalność u dzieci na IChP wywołaną przez typy objęte PCV-13 uległa zmniejszeniu, głównie dzięki redukcji zachorowań związanych z typami 7F i 19A. PCV-13 u osób dorosłych jest zarejestrowana w Kanadzie od 2012 roku. Kanadyjski komitet doradczy ds. szczepień, National Advisory Committee on Immunization (NACI), od 2012 roku zaleca szczepienie PCV-13 dorosłych z grupy ryzyka IChP, a w 2016 roku rozszerzył to zalecenie o immunokompetentne osoby >65. roku życia. Nie wprowadzono zalecenia szczepienia wszystkich dorosłych, m.in. z uwagi na potencjalne korzyści odporności zbiorowiskowej wynikającej ze szczepienia dzieci PCV-13.

W czasopiśmie „Vaccine” opublikowano wyniki badania opartego na systemie aktywnego nadzoru nad pozaszpitalnym zapaleniem płuc (PZP) oraz IChP oceniającego pośrednie efekty szczepień dzieci przeciwko pneumokokom (odporność zbiorowiskową).¹ Przeanalizowano, jakie typy pneumokoka były czynnikiem etiologicznym PZP i IChP u dorosłych po wprowadzeniu do kanadyjskiego programu szczepień szczepionki 13-walentnej. Zakażenie S. pneumoniae potwierdzano hodowlą (posiew krwi, plwociny), testem wykrywającym antygeny pneumokoka w moczu, metodą łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR) i reakcją Quellunga. W badaniu uwzględniono osoby >16. roku życia hospitalizowane z powodu PZP potwierdzonego radiologicznie lub IChP w szpitalach 5 kanadyjskich prowincji w okresie od 1 stycznia 2014 roku do 31 grudnia 2015 roku. Dane dotyczące lat 2014–2015 porównano z dostępnymi wcześniej danymi dla okresu od 1 grudnia 2010 roku do 31 grudnia 2014 roku, zgromadzonymi w ramach tego samego systemu nadzoru.

W latach 2014–2015 odnotowano 4034 przypadki PZP i 73 przypadki IChP. 2836 zachorowań na PZP przebadano pod kątem zakażenia S. pneumoniae, potwierdzając etiologię pneumokokową w 286 przypadkach (10,1%). Natomiast w latach 2011–2013 zakażenie pneumokokiem potwierdzono dla 14,3% przypadków PZP (549/3851).

Liczba zachorowań na PZP lub IChP wywołane przez serotypy uwzględnione wyłącznie w 23-walentnej szczepionce polisacharydowej lub przez serotypy nieszczepionkowe nie zmieniła się w analizowanym okresie. Natomiast rzadziej notowano PZP spowodowane przez typy uwzględnione w składzie PCV-13 – częstość wykrywania zmniejszyła się z 8,3% (70/845) w 2011 roku do 4,6% (77/1688) w 2014 roku. W 2015 roku odsetek ten jednak zwiększył się do 6,3% (72/1148). Redukcja zachorowań wywołanych przez typy PCV-13 wynikała głównie z rzadszego wykrywania typu 7F oraz szybkiego zmniejszenia się liczby przypadków PZP związanych z zakażeniem typem 19A. Częstość wykrywania typu 7F zmniejszyła się z 18,5% do 9,7%. W tym samym okresie od 2011 do 2015 roku odsetek PZP wywołanego przez typ 19A zmniejszył się z 27,2% do 16,5%. Jednak, w przeciwieństwie do typu 7F, po znacznej redukcji zachorowań odnotowanej w 2012 roku, w kolejnych latach odsetek ten pozostał na stałym poziomie. Odnotowano natomiast zwiększenie częstości wykrywania typu 3, z 15,5% do 31,1% (P=0,002). W przypadku IChP rzadziej wykrywano zachorowania wywołane przez typ 7F. Wyniki dla serotypu 3 i 19A były zmienne, np. w 2014 roku zarejestrowano więcej zachorowań wywołanych przez typ 3, a w przypadku typu 19A po początkowym zmniejszeniu częstości wykrywania tego serotypu w 2014 roku, w kolejnym roku liczba zachorowań ponownie się zwiększyła.

Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że zmiany w etiologii PZP u dorosłych wiążą się z odpornością zbiorowiskową uzyskaną dzięki powszechnym szczepieniom dzieci przeciwko pneumokokom szczepionką 13-walentną. Pośrednim efektem szczepień dzieci była przede wszystkim mniejsza liczba zachorowań na PZP wywołane przez typy 7F oraz 19A. Równocześnie jednak wśród chorych na PZP częściej wykrywano serotyp 3. W przyszłości warto odpowiedzieć na pytanie, czy większe rozpowszechnienie szczepień PCV-13 wśród dorosłych wpłynie na epidemiologię zakażeń typem 3. Do tego celu konieczne będzie prowadzenie stałego nadzoru epidemiologicznego.

Badanie kanadyjskie jest kolejnym badaniem, które wskazuje na trudności w uzyskaniu kontroli nad zakażeniami typem 3 pneumokoka (p. także Wprowadzenie PCV-13 do programu szczepień dla dzieci przyniosło dodatkowe korzyści, ale...).² Warto też wspomnieć o brytyjskim badaniu kliniczno-kontrolnym opublikowanym pod koniec lipca w czasopiśmie „Vaccine”. Nick Andrews i wsp. stwierdzili, że PCV-13 podawana w schemacie 2+1 ma dużą skuteczność w zapobieganiu zachorowaniom na IChP wywołaną przez serotypy szczepionkowe u niemowląt i dzieci. Wyjątkiem był jednak serotyp 3, wobec którego szczepienie było nieskuteczne.³