Czynniki ryzyka i czynniki ochronne ciężkiej biegunki rotawirusowej w dobie szczepień

01.02.2016
Omówienie artykułu: Association between mixed rotavirus vaccination types of infants and rotavirus acute gastroenteritis
Mohammed A. i wsp.
Vaccine, 2015; 33: 5670–5677 (doi: 10.1016/j.vaccine.2015.08.027)

Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Konsultował dr hab. n. med. Ernest Kuchar

Skróty: AGE – ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy, B-HRV – szczepionka przeciwko rotawirusom zawierająca szczepy cielęco-ludzkie rotawirusów (RotaTeq), CI* – przedział ufności, HRV – szczepionka przeciwko rotawirusom zawierająca atenuowany szczep rotawirusa człowieka (Rotarix), OR* – iloraz szans, ORa – iloraz szans po uwzględnieniu znanych czynników zakłócających (wiek, ciężkość choroby, typ ubezpieczenia zdrowotnego)

Metodyka: badanie kliniczno-kontrolne

Populacja: dzieci urodzone po marcu 2010 roku, które w okresie od stycznia do czerwca w 2010, 2011 lub 2013 roku przyjęto na oddział ratunkowy i/lub hospitalizowano z powodu objawów AGE (>3 luźniejsze niż zwykle stolce w ciągu 24 h, ale <10/24 h w ciągu całego okresu, w którym występowała biegunka) w jednym z trzech szpitali dziecięcych w Atlancie (Stany Zjednoczone)

Przypadki (chorzy): 215 dzieci, u których potwierdzono obecność rotawirusa w stolcu pobranym w ciągu 14 dni od wystąpienia objawów

Kontrola: 483 dzieci, u których nie potwierdzono obecności rotawirusa w stolcu pobranym w ciągu 14 dni od wystąpienia objawów

Ekspozycja (interwencja): szczepienie przeciwko rotawirusom i jego różne warianty (kompletne, niekompletne, tą samą szczepionką [HRV lub B-HRV] lub różnymi szczepionkami [schemat mieszany HRV i H-BRV]), wiek w chwili zachorowania, ciężki przebieg AGE (≥11 pkt. w skali Vesikariego)

Wyniki: Dzieci trafiające do szpitala z powodu AGE, u których potwierdzono obecność rotawirusa w stolcu, w porównaniu z grupą kontrolną:
  • znamiennie rzadziej były kompletnie zaszczepione przeciwko rotawirusom tą samą szczepionką (ORa: 0,22 [95% CI: 0,15–0,34]);
  • znamiennie rzadziej były zaszczepione co najmniej według niepełnego schematu mieszanego (aOR: 0,13 [95% CI: 0,04–0,35]) lub niepełnego schematu tą samą szczepionką (aOR: 0,32 [95% CI: 0,17–0,56]);
  • prawie 2-krotnie częściej chorowały na biegunkę o ciężkim przebiegu (OR: 1,99 [95% CI: 1,42–2,77)];
  • większość z nich miała ponad 2 lata (OR: 2,83 [95% CI: 1,06–7,56]).

Szansa, że dzieci w obu grupach były kompletnie zaszczepione według schematu mieszanego, była natomiast podobna (ORa: 0,46 [95% CI: 0,17–1,21]).

Wnioski: W dobie szczepień istotnym czynnikiem ryzyka ciężkiej biegunki rotawirusowej jest brak szczepienia przeciwko rotawirusom i wiek >2 lat. Kompletne szczepienie tym samym rodzajem szczepionki zapewniało wysoki poziom ochrony przed zachorowaniem na biegunkę rotawirusową wymagającą leczenia na oddziale ratunkowym lub w szpitalu. Niekompletne szczepienie lub schemat mieszany również może zapewniać pewien poziom ochrony.

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik) oraz w Med. Prakt. Szczepienia. 1/2015, s. 44–45.

Komentarz

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym II Wydziału Lekarskiego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Pomimo wprowadzenia w niektórych krajach powszechnych szczepień niemowląt przeciwko rotawirusom, w skali światowej nadal pozostają one najważniejszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci do 5. roku życia. Szacuje się, że są przyczyną prawie pół miliona zgonów oraz 2,4 milionów hospitalizacji małych dzieci. W Polsce rocznie zgłaszanych jest od ponad 20 000 do ponad 30 000 zachorowań potwierdzonych laboratoryjnie, głównie spośród dzieci hospitalizowanych.

Od 2008 roku na rynku dostępne są 2 „żywe” szczepionki przeciwko rotawirusom do podawania doustnego, ale o odmiennym składzie – jedna zawiera atenuowany szczep rotawirusa człowieka (Rotarix – HRV), a druga zmodyfikowane hybrydy rotawirusów cieląt i ludzi (RotaTeq – B-HRV). Pierwszą z wymienionych szczepionek podaje się w 2 dawkach, a drugą – w 3 dawkach. Obie szczepionki uważa się za równorzędne pod względem skuteczności i bezpieczeństwa, jednak ze względu na różnice w składzie zaleca się, aby szczepienie kontynuować tym preparatem, którym je rozpoczęto.

Wprowadzenie szczepień przeciwko rotawirusom pozwoliło zmniejszyć umieralność oraz liczbę hospitalizacji, jednak natrafiło na bariery w postaci ograniczonego dostępu do szczepionki w krótkim „oknie” wieku, gdy można ją podać (optymalnie pierwsza dawka do 12. tż., a ostatnia do 24. tż.). Ze względu na trudności w zapatrzeniu i inne problemy logistyczne zdarza się, że preparaty te są okresowo nieodstępne. W takich przypadkach niemowlęta otrzymują niepełne szczepienie lub, zgodnie z zaleceniami Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), z konieczności stosuje się u nich zamiennie drugą szczepionkę, choć różni się ona składem. Nie przeprowadzono także badań oceniających skuteczność schematów mieszanych. Komentowane badanie wniosło cenne obserwacje. Otrzymane wyniki wskazują, że w dobie realizacji programów szczepień niemowląt przeciwko rotawirusom czynnikiem ryzyka zachorowania na biegunkę rotawirusową wymagającą leczenia na oddziale ratunkowym lub w szpitalu jest wiek ponad 2 lata, a biegunka o tej etiologii nadal ma cięższy przebieg niż zachorowania na AGE o innej przyczynie. Badanie wykazało również, że podanie nawet pojedynczej dawki szczepionki na tyle łagodzi przebieg choroby rotawirusowej, że zmniejsza ryzyko hospitalizacji.

Ograniczeniem badania jest jego konstrukcja (kliniczno-kontrolne) i względnie mała liczba uczestników, co nie pozwala szczegółowo przeanalizować skuteczności rzeczywistej różnych wariantów szczepienia. Z tych przyczyn nie udało się dokładnie określić skuteczności poszczególnych pełnych i niepełnych schematów mieszanych, a takich wariantów jest kilka. Bardzo interesujące byłoby porównanie skuteczności rzeczywistej schematu mieszanego ze schematem niepełnym. Być może okazałoby się, że schematy mieszane nie zwiększają istotnie skuteczności szczepienia w porównaniu z niepełnym szczepieniem. Jeden wniosek płynący z badania jest pewny: najskuteczniejszą ochronę zapewnia prawidłowy schemat szczepienia wybraną szczepionką zgodny z zaleceniami.

Współcześnie powinniśmy się liczyć z niedoborami szczepionek. Ich produkcja jest skomplikowana, wieloetapowa i trwa co najmniej kilka miesięcy. Jakiekolwiek problemy w czasie produkcji, czy duże zamówienia (np. rządowe) mogą spowodować przejściowe braki na rynku, zwłaszcza że Polska jest znacznie mniej istotnym miejscem zbytu niż Stany Zjednoczone, Wielka Brytania czy Niemcy. Komentowane badanie wskazuje, że problem jest nie tylko realny, ale częsty w nawet w Stanach Zjednoczonych. Zaburzone schematy szczepienia, niepełne lub mieszane są mniej skuteczne niż prawidłowo dawkowana szczepionka jednego wytwórcy. Decydując się na szczepienie dziecka przeciwko rotawirusom, aby uniknąć zmniejszonej skuteczności zaburzonego schematu szczepienia, najlepiej zarezerwować, a nawet kupić od razu wszystkie potrzebne dawki szczepionki.

Piśmiennictwo do komentarza:

1. PZH Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2013 roku. wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2013/Ch_2013.pdf
2. PZH Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2014 roku. wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2014/Ch_2014.pdf
3. Parashar U.D., Nelson E.A., Kang G.: Diagnosis, management, and prevention of rotavirus gastroenteritis in children. BMJ, 2013; 347: f7204
4. American Academy of Pediatrics (AAP) recommendations on prevention of rotavirus disease with rotavirus vaccine. Pediatrics, 2009; 123 (5): 1412
5. Centers for Disease Control and Prevention Advisory Committee on Immunization Practices (CDC ACIP) recommendations on prevention of rotavirus gastroenteritis among infants and children. MMWR Recomm. Rep., 2009; 58 (RR-2): 1

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań