Co wiemy o skuteczności dostępnych szczepionek przeciwko rotawirusom?

Opracowała: Małgorzata Ściubisz

Konsultował: dr n. med. Jacek Mrukowicz

Skróty: B-HRV – szczepionka przeciwko RV zawierająca atenuowane szczepy cielęco-ludzkie rotawirusów (RotaTeq), CI* – przedział ufności, HRV – szczepionka przeciwko RV zawierająca atenuowany szczep rotawirusa człowieka (Rotarix), IQR – przedział międzyćwiartkowy (obejmuje 50% najczęstszych wartości – przyp. red.), MD – różnica median, RV – rotawirusy, SOR – szpitalny oddział ratunkowy

Metodyka: przegląd systematyczny z metaanalizą badań kliniczno-kontrolnych (60) przeprowadzonych w 32 krajach; przeszukano elektroniczną bazę publikacji medycznych PubMed za okres do grudnia 2019 roku

Populacja: dzieci w wieku <2 lat

Przypadki (chorzy): dzieci chore na biegunkę o etiologii RV

Kontrola: dzieci chore na biegunkę o innej etiologii niż rotawirusowa (metoda test-negative) lub dzieci zdrowe odpowiednio dobrane z populacji wyjściowej

Ekspozycja (interwencja): ≥1 dawka B-HRV lub HRV

Wyniki: Do przeglądu systematycznego zakwalifikowano 60 badań kliniczno-kontrolnych, z których 26 dotyczyło skuteczności rzeczywistej (efektywności) B-HRV, a 37 skuteczności rzeczywistej HRV w zapobieganiu hospitalizacjom i/lub wizytom na SOR z powodu biegunki RV u dzieci w wieku ≤24. miesiąca życia. W 14 badaniach oceniono skuteczność rzeczywistą szczepienia przeciwko RV niezależnie od preparatu, a w 3 – skuteczność schematów mieszanych (tzn. z użyciem obu szczepionek). Poniżej przedstawiono wyniki analizy, w której uwzględniono 31 badań przeprowadzonych w krajach o małej umieralności ogólnej dzieci w wieku <5 lat (kraje rozwinięte), ponieważ do tej grupy należy Polska.
Przeprowadzona metaanaliza wykazała, że skuteczność rzeczywista szczepienia przeciwko RV w zapobieganiu biegunce rotawirusowej wymagającej hospitalizacji i/lub leczenia na SOR wyniosła:

1) dla HRV:
– 86% (95% CI: 81–90) u dzieci w wieku <12 miesięcy (6 badań, 2336 dzieci)
– 87% (95% CI: 80–91) u dzieci w wieku 12–23 miesięcy (4 badania, 711 dzieci)

2) dla B-HRV:
– 86% (95% CI: 76–92) u dzieci w wieku <12 miesięcy (7 badań, 601 dzieci)
– 84% (95% CI: 79–89) u dzieci w wieku 12–23 miesięcy (8 badań, 2076 dzieci).

Wykazano również, że skuteczność rzeczywista szczepienia przeciwko RV zależała od liczby przyjętych dawek i była nieco większa w przypadku pełnego schematu szczepienia.
Różnica median skuteczności wyniosła:
1) 10% (IQR: od -10 do 15) dla 2 vs 1 dawki HRV
2) 17% (IQR: 15–33) dla 3 vs 1 dawki B-HRV oraz 2% (IQR: od -3 do 8) dla 3 vs 2 dawek B-HRV.
Mediana ogólnej skuteczności rzeczywistej szczepienia przeciwko RV (bez względu na preparat) wyniosła 89% (IQR: 75–91), natomiast mediana skuteczności rzeczywistej mieszanych schematów szczepienia przeciwko RV wyniosła 86% (IQR: 70–91).
Skuteczność szczepienia przeciwko RV w krajach o umiarkowanej i dużej umieralności ogólnej dzieci w wieku <5 lat była mniejsza niż w krajach o małej umieralności i wyniosła:
1) dla HRV w krajach o umiarkowanej umieralności: 77% (95% CI: 66–85) u dzieci w wieku <12 miesięcy i 54% (95% CI: 23–73) u dzieci w wieku 12–23 miesięcy, w krajach o dużej umieralności: 63% (95% CI: 54–70) u dzieci w wieku <12 miesięcy i 58% (95% CI: 38–72) u dzieci w wieku 12–23 miesięcy
2) dla B-HRV w krajach o dużej umieralności: 66% (95% CI: 51–76) u dzieci w wieku <12 miesięcy.

KOMENTARZ

dr n. med. Jacek Mrukowicz
Polski Instytutu Evidence-Based Medicine w Krakowie, Redaktor Naczelny „Medycyny Praktycznej – Szczepienia”

Komentowany przegląd systematyczny z metaanalizą dotyczący skuteczności rzeczywistej stosowanych aktualnie (także w Polsce) 2 doustnych szczepionek przeciwko RV jest aktualizacją podobnej publikacji z 2018 roku, obejmującą większą liczbę badań i większą populację pacjentów.¹ Wnioski z metaanalizy generalnie potwierdzają to, co wiedzieliśmy na podstawie badań z randomizacją (czyli przeprowadzonych w kontrolowanych warunkach w ramach eksperymentu medycznego) i aktualnych wytycznych. To ważne informacje, które wskazują, że w rutynowej praktyce klinicznej przez >13 lat stosowania szczepionek nie pojawiły się żadne niespodziewane przeszkody lub inne czynniki istotnie zmniejszające skuteczność szczepienia (np. selekcja nowych genotypów RV przełamujących ochronę poszczepienną, logistyczne lub techniczne problemy z realizacją szczepienia). W takim celu m.in. prowadzi się badania obserwacyjne po wprowadzeniu produktu do powszechnego użytku, aby zidentyfikować i usunąć ewentualne problemy.

Przydatne dla polskich lekarzy wnioski z komentowanej metaanalizy można podsumować w 5 punktach:
1) skuteczność obu szczepionek w krajach rozwiniętych (do których należy Polska) jest bardzo duża i podobna dla obu produktów (pomimo ich różnego składu);
2) szczepionki są skuteczniejsze w zapobieganiu cięższym zachorowaniom (w tym wymagającym hospitalizacji), a profilaktyka takich przypadków jest zasadniczym celem szczepienia przeciwko RV;
3) wyniki sugerują, że skuteczność szczepionek w zapobieganiu cięższym zachorowaniom wymagającym leczenia na SOR lub hospitalizacji w krajach rozwiniętych utrzymuje się na podobnym, wysokim poziomie przynajmniej w 1. i 2. roku życia dziecka (czyli w okresie największego ryzyka);
4) schematy mieszane są równie skuteczne jak szczepienie realizowane – zgodnie z zaleceniami – tym samym preparatem, co ze względu na krótkie okno czasowe na szczepienie przeciwko RV ma duże znaczenie praktyczne w przypadku okresowych przerw w dostawach preparatu, którym rozpoczęto cykl szczepień (w takim przypadku wytyczne zalecają podanie w sumie 3 dawek szczepionki w ramach schematu podstawowego);
5) skuteczność pełnego schematu szczepienia jest większa niż skuteczność schematu niepełnego, ale wstępne dane sugerują też, że różnica w skuteczności 2 lub 3 dawek szczepionki B-HRV (Rotateq) jest jwzględnie nieduża.