Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 2. Zalecenia amerykańskiego Komitetu Doradczego ds. Szczepień Ochronnych (ACIP)

Data utworzenia:  28.10.2012
Aktualizacja: 17.12.2014
Na podstawie: General recommendations on immunization. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP).
Andrew T. Kroger, Ciro V. Sumaya, Larry K. Pickering
Morbidity and Mortality Weekly Report, 2011; 60 (RR-02): 1–60

Zobacz również: Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 1. Zalecenia ACIP
Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 3. Zalecenia ACIP
Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 4. Zalecenia ACIP

Opracowali: lek. Iwona Rywczak, dr med. Piotr Sawiec, dr med. Jacek Mrukowicz

Skróty: DTPa – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), dTpa – szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowe komponenty krztuśca (dla młodzieży i dorosłych), DTPw – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), MMR – szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce, MMRV – szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny

Przeciwwskazania oraz sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności

Definicje

Przeciwwskazanie – stan, w którym ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkich niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) należy zrezygnować ze szczepienia (dawniej tzw. przeciwwskazanie bezwzględne – przyp. red.).

Sytuacja wymagająca zachowania szczególnej ostrożności (dawniej tzw. przeciwwskazanie względne – przyp. red.) – stan, który wiąże się z ryzykiem wystąpienia ciężkiego NOP po szczepieniu (np. szczepienie przeciwko grypie osoby, u której wystąpił zespoł Guillaina i Barryégo w ciągu 6 tygodni po poprzedniej dawce szczepionki przeciwko grypie) lub istotnego upośledzenia odporności poszczepiennej (np. podanie szczepionki przeciwko odrze osobie, której niedawno przetoczono krew). W takich przypadkach zwiększa się ryzyko wystąpienia reakcji poszczepiennej cięższej niż można by się było tego spodziewać w innej sytuacji, jednak jest ono mniejsze niż w stanach będących przeciwwskazaniem do szczepienia, a korzyści ze szczepienia (zmniejszenie ryzyka ciężkich powikłań choroby zakaźnej) w wielu sytuacjach znacznie przewyższają ryzyko i konsekwencje NOP. Ustalono standardy przeprowadzania szczepień ochronnych u dzieci z uwzględnieniem rzeczywistych przeciwwskazań oraz sytuacji wymagających zachowania ostrożności. Poniżej przedstawiono zalecenia ogólne oraz dotyczące wybranych szczepień (szczegółowe informacje dla poszczególnych szczepionek – p. tab.).

Przeciwwskazania

  • W razie wystąpienia ciężkiej, ogólnoustrojowej reakcji alergicznej (anafilaktycznej) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub jakiegokolwiek jej składnika nie należy podawać kolejnej dawki tej szczepionki.

Uniwersalnym przeciwwskazaniem, tzn. dotyczącym wszystkich szczepionek, jest wystąpienie ciężkiej, ogólnoustrojowej reakcji alergicznej po podaniu poprzedniej dawki danej szczepionki lub któregokolwiek z jej składników (jeżeli chory nie został do tej pory odczulony). Na przykład szczepionki przeciwko grypie mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny (a nawet zgon) u osób z ciężką alergią na białko jaja kurzego (nie dotyczy to preparatów, w których produkcji wirusy są namnażane w hodowli komórkowej, a nie na zarodkach jaj kurzych – przyp. red.).

  • Podawanie szczepionek zawierających żywe drobnoustroje jest przeciwwskazane u osób z ciężkim niedoborem odporności.

Osoby z ciężkim niedoborem odporności z założenia nie powinny otrzymywać szczepionek zawierających żywe drobnoustroje. W przypadku niedoborów odporności przebiegających bez objawów klinicznych (np. bezobjawowe zakażenie HIV) należy rozważyć ryzyko i korzyści wynikające z podania niektórych „żywych” szczepionek.

  • Wystąpienie encefalopatii po podaniu szczepionki zawierającej komponentę krztuścową stanowi przeciwwskazanie do podania kolejnej dawki.

Dzieciom, u których w ciągu 7 dni po podaniu całokomórkowej (DTPw) lub bezkomórkowej (DTPa, dTpa) szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi wystąpiła encefalopatia i nie można jej wytłumaczyć inną przyczyną, nie należy podawać kolejnych dawek szczepionek zawierających komponentę krztuścową.

  • Szczepionki zawierające „żywe” wirusy są przeciwwskazane u kobiet w ciąży. Podając jakąkolwiek szczepionkę kobiecie w ciąży, należy rozważyć potencjalne korzyści i ryzyko zarówno dla kobiety, jak i płodu.

Teoretycznie szczepionki zawierające „żywe” wirusy mogą być niebezpieczne dla płodu, dlatego nie należy ich podawać kobietom w ciąży.

Sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności

  • W przypadku sytuacji wymagającej zachowania szczególnej ostrożności szczepienie należy opóźnić do czasu poprawy stanu pacjenta lub wyjaśnienia wątpliwości. Jeżeli jednak korzyści wynikające ze szczepienia przewyższają ryzyko wystąpienia NOP i jego konsekwencje, to można je wykonać.

Przykładem jest rozważenie zaszczepienia w czasie epidemii choroby zakaźnej osoby, u której wystąpił NOP po poprzedniej dawce tej szczepionki, jeżeli ryzyko i konsekwencje powikłań w razie zachorowania przewyższają ryzyko związane ze szczepieniem. Większość sytuacji wymagających zachowania szczególnej ostrożności ma charakter przejściowy, dlatego szczepienie można wykonać w późniejszym terminie.

  • Nie należy opóźniać szczepienia w przypadku wystąpienia łagodnej choroby dróg oddechowych lub innej ostrej choroby o lekkim przebiegu z gorączką lub bez niej.

Łagodnie przebiegająca ostra choroba (np. biegunka lub łagodne infekcyjne zapalenie górnych dróg oddechowych z gorączką lub bez niej) nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia. Udowodniono, że takie postępowanie jest bezpieczne i skuteczne. Wykazano, że rutynowa rezygnacja ze szczepienia dzieci z powodu łagodnej choroby może istotnie zakłócić i utrudnić realizację programu szczepień. Jeżeli istnieje ryzyko, że rodzice nie zgłoszą się z dzieckiem ponownie w wyznaczonym terminie, należy dołożyć wszelkich starań, aby wykorzystać do szczepienia każdą nadarzającą się okazję.

  • Osoby czasowo zwolnione ze szczepienia z powodu ostrej choroby o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu należy zaszczepić jak najszybciej po wyzdrowieniu i po wykluczeniu przeciwwskazań.

Decyzję o wykonaniu lub opóźnieniu szczepienia ze względu na aktualną lub niedawną chorobę o ostrym przebiegu należy podjąć w zależności od ciężkości objawów oraz etiologii choroby. Szczególną ostrożność w odniesieniu do wszystkich szczepionek należy zachować w przypadku ostrej choroby o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki. Postępowanie takie zapobiega nałożeniu się NOP na współistniejącą chorobę oraz pozwala odróżnić objawy choroby od ewentualnych NOP.

  • Należy zebrać dokładny wywiad dotyczący reakcji po wcześniejszych szczepieniach, szczególnie zawierających komponentę krztuścową.

Względnie dużo swoistych przeciwwskazań oraz sytuacji wymagających zachowania szczególnej ostrożności dotyczy szczepionki przeciwko krztuścowi (tab.). Należy zachować szczególną ostrożność podczas szczepienia dziecka szczepionką DTP, u którego:

  1. w ciągu 48 godzin po poprzedniej dawce wystąpiła gorączka >40,5°C, nieukojony płacz (co najmniej przez 3 h), zapaść lub stan podobny do wstrząsu (tzw. zespół hipotoniczno-hiporeaktywny [gdy reakcje takie wystąpiły po DTPw, można rozważyć kontynuację szczepienia szczepionką DTPa – przyp. red.]);
  2. w ciągu 3 dni po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa wystąpiły drgawki.

Przed podaniem kolejnej dawki szczepionki przeciwko krztuścowi należy rozważyć indywidualne ryzyko i korzyści. Szczepienie może być konieczne w przypadku zwiększonego ryzyka zachorowania na krztusiec (np. podczas epidemii krztuśca lub dużej zachorowalności na krztusiec na danym terenie).

  • Nie zaleca się podawania żadnej szczepionki przeciwko krztuścowi niemowlętom z postępującą chorobą neurologiczną.
    • U niemowląt z postępującą chorobą neurologiczną (np. zespołem Westa, niekontrolowaną padaczką, postępującą encefalopatią) należy opóźnić szczepienie przeciwko krztuścowi (zarówno DTPw, jak i DTPa) do czasu ustabilizowania się stanu neurologicznego. Jeżeli choroba ma zdecydowanie postępujący charakter i nie uda się osiągnąć stabilizacji, należy całkowicie zrezygnować ze szczepienia przeciwko krztuścowi.

      • Dodatni wywiad rodzinny lub osobniczy w kierunku drgawek jest wskazaniem do zachowania szczególnej ostrożności w przypadku wyboru poczwórnie skojarzonej szczepionki przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej (MMRV).

      W niedawno przeprowadzonym badaniu stwierdzono, że ryzyko wystąpienia drgawek gorączkowych w 2. roku życia po pierwszej dawce MMRV jest większe niż po podaniu (nawet podczas jednej wizyty) MMR i monowalentnej szczepionki przeciwko ospie wietrznej (ryzyko bezwzględne jest jednak małe, śr. 1 napad drgawek gorączkowych/2300 szczepionych dzieci – przyp. red.).

      • Należy bardzo starannie rozpoznawać rzeczywiste przeciwwskazania do szczepienia i sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności.

      Lekarze oraz pozostały personel służby zdrowia niekiedy błędnie interpretują niektóre choroby lub okoliczności jako sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności lub przeciwwskazania do wykonania szczepień. Te błędne przekonania mogą się przyczynić do zaprzepaszczenia szansy podania zalecanych dawek szczepionek. Do najczęstszych stanów klinicznych błędnie traktowanych jako przeciwwskazania do szczepienia należą:

      1. biegunka, łagodne choroby górnych dróg oddechowych (w tym zapalenie ucha środkowego) z gorączką lub bez niej,
      2. łagodne lub umiarkowane reakcje miejscowe po podaniu poprzedniej dawki szczepionki,
      3. antybiotykoterapia,
      4. rekonwalescencja po przebyciu choroby o ostrym przebiegu (np. po ospie wietrznej – przyp. red.).

      Zdarzają się też sytuacje odwrotne, w których nie dostrzega się rzeczywistych przeciwwskazań do szczepień lub sytuacji wymagających zachowania szczególnej ostrożności (p. wyżej uwagi nt. szczepienia przeciwko krztuścowi). Zwiększa się wtedy ryzyko wystąpienia NOP.

      Tabela. Rzeczywiste przeciwwskazania, sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności oraz fałszywe opinie o przeciwwskazaniach dotyczące poszczególnych szczepionek

      Rodzaj szczepienia Rzeczywiste przeciwwskazania oraz sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożnościa Fałszywe „przeciwwskazania” (można szczepić)
      wszystkie (uniwersalne wytyczne dla: DTP, DT, T, dTpa, IPV, MMR, Hib, HepA, HepB, Var, RV, PCV, TIV, PPSV, MCV-C, MCV-4,MPSV, HPV) przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki; zaostrzenie choroby przewlekłej
      łagodnie przebiegająca ostra choroba infekcyjna z gorączką lub bez gorączki
      miejscowe NOP o łagodnym i umiarkowanym nasileniu (np. obrzęk, zaczerwienienie, bolesność), niska lub umiarkowana gorączka po podaniu poprzedniej dawki szczepionki
      leczenie przeciwdrobnoustrojoweb
      faza zdrowienia (rekonwalescencji) po chorobie (np. ospie wietrznej)
      wcześniactwoc
      niedawna ekspozycja na chorobę zakaźną
      dodatni wywiad w kierunku alergii na penicylinę, inne alergie niezwiązane ze szczepieniami, alergia u krewnych pacjenta, immunoterapia swoista wyciągiem alergenowym
      DTP przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      objawy encefalopatii (np. śpiączka, zaburzenia świadomości, przedłużające się drgawki), której nie można wyjaśnić innymi przyczynami w ciągu 7 dni po podaniu wcześniejszej dawki DTPw lub DTPa
      postępująca choroba neurologiczna, w tym napady skłonów (zespół Westa), niekontrolowana padaczka, postępująca encefalopatia (szczepienie DTPa opóźnić do momentu wyjaśnienia i ustabilizowania się stanu neurologicznego)
      sytuacje wymagające zachowania ostrożności (gdy wystąpiły po DTPw, można rozważyć kontynuowanie szczepienia szczepionką DTPa – przyp. red.)
      gorączka ≥40,5°C, która wystąpiła ≤48 h po szczepieniu DTPw lub DTPa
      zapaść lub stan podobny do wstrząsu (zespół hipotoniczno-hiporeaktywny) ≤48 h po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      drgawki, które wystąpiły ≤3 dni po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      nieukojony płacz trwający ≥3 h w ciągu 48 h po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      zespoł Guillaina i Barrégo <6 tygodni po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      gorączka (<40,5°C), marudzenie, umiarkowana senność po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      wywiad rodzinny w kierunku drgawek
      wywiad rodzinny w kierunku zespołu nagłego zgonu niemowląt
      wywiad rodzinny w kierunku NOP po szczepieniu DTPw lub DTPa
      stabilna choroba neurologiczna (np. mózgowe porażenie dziecięce, dobrze kontrolowana padaczka, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego)
      DT, Td przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      zespół Guillaina i Barrégo <6 tygodni po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
       
      dTpa przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      objawy encefalopatii (np. śpiączka, zaburzenia świadomości, przedłużające się drgawki), której nie można wyjaśnić innymi przyczynami w ciągu 7 dni po podaniu wcześniejszej dawki DTPw, DTPa lub dTpa
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      zespół Guillaina i Barrégo <6 tygodni po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      postępująca lub niestabilna choroba neurologiczna, niekontrolowana padaczka, postępująca encefalopatia do momentu ustalenia leczenia i ustabilizowania się stanu neurologicznego
      reakcja nadwrażliwości typu Arthusa po poprzedniej dawce szczepionki zawierającej toksoid tężcowy lub błoniczy – kolejne szczepienie najwcześniej 10 lat po podaniu poprzedniej dawki szczepionki zawierającej toksoid tężcowy
      gorączka (≥40,5°C) w okresie <48 h po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      zapaść lub stan podobny do wstrząsu (zespół hipotoniczno-hiporeaktywny) ≤48 h po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      drgawki, które wystąpiły <3 dni po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      nieukojony płacz trwający >3 h w ciągu 48 h po poprzedniej dawce DTPw lub DTPa
      nasilony obrzęk kończyny po poprzedniej dawce DTPw, DTPa lub Td, który nie był wywołany reakcją Arthusa
      stabilna choroba neurologiczna
      zapalenie nerwów splotu barkowego
      alergia na lateks inna niż anafilaksja
      karmienie piersią
      niedobór odporności
      IPV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ciąża
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      wcześniejsze podanie jednej lub kilku dawek OPV
      MMRd,e przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      ciąża
      ciężki niedobór odporności (np. nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego lub lite, chemioterapia, wrodzony zespół niedoboru odporności, długotrwałe leczenie immunosupresyjne,f osoby zakażone HIV z nasilonym niedoborem odporności)
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      niedawne (≤11 mies.) otrzymanie preparatu zawierającego przeciwciała (odstęp czasu zależy od rodzaju preparatu)h
      dodatni wywiad w kierunku małopłytkowości lub plamicy małopłytkowej
      planowana próba tuberkulinowag
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      dodatni wynik próby tuberkulinowej
      jednoczesne wykonywanie próby tuberkulinowejg
      karmienie piersią
      matka szczepionego dziecka lub inna kobieta z jego bliskiego otoczenia jest w ciąży
      kobiety w wieku rozrodczym
      niedobór odporności u członka rodziny lub innej osoby zamieszkującej ze szczepionym dzieckiem
      bezobjawowe lub skąpoobjawowe zakażenie HIV
      uczulenie na białko jaja kurzego
      Hib przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      wiek <6 tygodni
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
       
      HepB przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      masa ciała <2000 gc
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      ciąża
      choroby autoimmunizacyjne (np. toczeń rumieniowaty układowy lub reumatoidalne zapalenie stawów)
      HepA przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ciąża
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
       
      Var przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      ciężki niedobór odporności (np. nowotwory złośliwe układu krwiotwórczego lub lite, chemioterapia, wrodzony zespół niedoboru odporności, długotrwałe leczenie immunosupresyjne,f osoby zakażone HIV z nasilonym niedoborem odporności)
      ciąża
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      niedawne (≤11 mies.) otrzymanie preparatu krwi zawierającego przeciwciała (odstęp czasu zależy od rodzaju preparatu)h
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      matka szczepionego dziecka lub inna kobieta z jego bliskiego otoczenia jest w ciąży
      niedobór odporności u członka rodziny lub u innej osoby zamieszkującej ze szczepionym dzieckiemi
      bezobjawowe lub skąpoobjawowe zakażenie HIV
      niedobór odporności humoralnej (np. agammaglobulinemia)j
      PCV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek składnik szczepionki
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
       
      TIV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik (np. na białko jaja kurzego)
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      wystąpienie ZGB w ciągu 6 tygodni po podaniu poprzedniej dawki szczepionki
      uczulenie o nieznacznym nasileniu (np. alergia kontaktowa) na lateks, tiomersal lub jaja kurze
      jednoczesne podanie pochodnych kumaryny lub aminofiliny
      PPSV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      przebycie inwazyjnej choroby pneumokokowej lub zapalenia płuc
      MCV-C
      MCV-4
      MPSV
      przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
       
      HPV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      ciąża
      niedobór odporności
      niejednoznaczny lub nieprawidłowy wynik badania cytologicznego wymazu z szyjki macicy
      potwierdzone zakażenie HPV
      karmienie piersią
      brodawki zewnętrznych narządów płciowych w wywiadzie
      RV przeciwwskazania
      ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub na jakikolwiek jej składnik
      ciężki złożony niedobór odporności (SCID)
      sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności
      ostra choroba infekcyjna o umiarkowanym lub ciężkim przebiegu z gorączką lub bez gorączki
      niedobór odporności (inny niż SCID)
      przewlekła choroba przewodu pokarmowego i wady zwiększające ryzyko wgłobienia
      wady cewy nerwowej lub wynicowanie pęcherza moczowegok
      wgłobienie jelita w wywiadzie
      dzieci urodzone przedwcześnie
      niedobór odporności u osoby mieszkającej z dzieckiem
      ciężarna kobieta mieszkająca z dzieckiem
      a Należy dokładnie ocenić występowanie stanów wymagających zachowania szczególnej ostrożności, a w przypadku ich stwierdzenia trzeba rozważyć korzyści i ryzyko wynikające z podania danej szczepionki. Jeżeli ryzyko związane z podaniem szczepionki przewyższa potencjalne korzyści, to należy zrezygnować ze szczepienia na danej wizycie. Szczepionkę podaje się natomiast, jeżeli korzyści przewyższają potencjalne ryzyko. Decyzję o tym, czy i kiedy można podać szczepionkę DTPa dzieciom, u których rozpoznano lub podejrzewa się chorobę układu nerwowego, należy podejmować indywidualnie w przypadku każdego pacjenta.
      b Niektóre leki przeciwwirusowe (acyklowir, walacyklowir – przyp. red.) mogą upośledzać odpowiedź na szczepionki zawierające wirusa ospy wietrznej i półpaśca.
      c Zgodnie z zaleceniami polskich ekspertów (p. Med. Prakt. Szczepienie 1/2012, s. 32–43) u dzieci z urodzeniową masą ciała <2000 g pierwszej dawki HepB podawanej wkrótce po urodzeniu nie zalicza się do schematu podstawowego szczepienia. Zatem dzieciom takim zaleca się w sumie 4 dawki, a schemat podstawowy szczepienia (3 dawki 0, 1 i 6 miesięcy) liczy się od drugiej dawki w 2. mż. – przyp. red.
      d Dzieciom zakażonym HIV po kontakcie z chorym na odrę należy podać immunoglobulinę. Pacjentów zakażonych HIV można zaszczepić przeciwko ospie wietrznej i odrze, jeżeli odsetek limfocytów CD4+ wynosi >15% (na podstawie: American Academy of Pediatrics. Passive immunization. W: Pickering L.K., ed.: Red book. 2009 report of the Committee on Infectious Diseases. 28 wyd. Elk Grove Village, IL, American Academy of Pediatrics, 2009).
      e Szczepionkę MMR oraz przeciwko ospie wietrznej można podawać jednocześnie (podczas tej samej wizyty). W przeciwnym razie należy zachować co najmniej 28-dniowy odstęp.
      f Uważa się, że GKS wywołują klinicznie istotny efekt immunosupresyjny, jeżeli stosuje się je przez ≥2 tygodnie w dawce ≥20 mg/24 h lub ≥2 mg/kg mc./24 h prednizonu (lub równoważnej dawce innego GKS).
      g Szczepienie przeciwko odrze może przejściowo hamować reakcję na tuberkulinę. Szczepionkę MMR można podać w dniu wykonania próby tuberkulinowej, ale jeżeli jest to niemożliwe, próbę należy opóźnić co najmniej o 4 tygodnie. W przypadku konieczności natychmiastowego wykonania próby należy pamiętać, że odczyn może być wygaszony przez szczepienie MMR.
      h Szczegółowe informacje – p. Med. Prakt. Szczepienia 1/2012, s. 30 (tab. 4.) – przyp. red.
      i Jeżeli 7–25 dni po podaniu szczepionki pojawi się osutka (plamisto-grudkowa lub pęcherzykowa – przyp. red.), najprawdopodobniej związana z tym szczepieniem, należy unikać kontaktu z osobami z upośledzoną odpornością przez cały czas utrzymywania się osutki.
      j Po podaniu preparatu immunoglobulin szczepienie należy opóźnić o odpowiedni czas (p. Med. Prakt. Szczepienia 1/2012, s. 30 [tab. 4.] – przyp. red. )
      k z uwagi na ryzyko anafilaksji na lateks, który może wchodzić w skład opakowań w niektórych seriach szczepionek (konieczność sprawdzenia ulotki producenta) – przyp. red.
      DTPa – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), DT – stosowana u dzieci szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, dTpa – szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowe komponenty krztuśca (dla młodzieży i dorosłych), DTPw – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), GKS – glikokortykosteroidy, HepA – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, HepB – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, HBIG – immunoglobulina przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B, HBsAg – antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, Hib – Haemophilus influenzae typu b, HIV – ludzki wirus niedoboru odporności, HPV – ludzki wirus brodawczaka, IPV – inaktywowana szczepionka przeciwko poliomyelitis, MCV-C – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy C, MCV-4 – skoniugowana szczepionka przeciwko Neisseria meningitidis grupy A, C, W-135 i Y, MMR – szczepionka przeciwko odrze, śwince i rożyczce, MPSV – polisacharydowa szczepionka przeciwko meningokokom, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, OPV – doustna szczepionka przeciwko poliomyelitis, PCV – skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PPSV – polisacharydowa szczepionka przeciwko pneumokokom, RV – szczepionka przeciwko rotawirusom, Td – stosowana u młodzieży i dorosłych szczepionka tężcowobłonicza adsorbowana, TIV – trójwalentna inaktywowana szczepionka przeciwko grypie, Var – szczepionka przeciwko ospie wietrznej, ZGB – zespół Guillaina i Barrégo

      Zapobieganie i postępowanie w przypadku niepożądanych odczynów poszczepiennych

      NOP to niekorzystna reakcja występująca po szczepieniu, którą może spowodować szczepionka lub sam zabieg szczepienia. Klasyfikacja NOP obejmuje trzy podstawowe kategorie: (1) miejscowe – najczęstsze, mają najłagodniejszy przebieg; (2) ogólnoustrojowe (np. gorączka) – występują rzadziej niż miejscowe; (3) alergiczne – ciężkie reakcje alergiczne (np. wstrząs anafilaktyczny) są najrzadsze, ale mają najcięższy przebieg.

      Poważne i ciężkie NOP występują rzadko.

      Zapobieganie

      • Lekarz powinien ocenić przed każdym szczepieniem, czy u pacjenta nie występują przeciwwskazania i sytuacje wymagające zachowania szczególnej ostrożności (p. Med. Prakt. Szczepienia 1/2012, s. 51–58 – przyp. red.).
      • Podczas szczepienia pacjent – zwłaszcza nastoletni lub młody dorosły – powinien siedzieć oparty lub leżeć, a po zaszczepieniu personel medyczny powinien go pozostawić w takiej pozycji i obserwować przez co najmniej 15 minut. Jeżeli dojdzie do omdlenia, pacjenta należy kontrolować do chwili ustąpienia objawów.

      Po szczepieniu może dojść do omdlenia (zazwyczaj w wyniku reakcji wazowagalnej lub odruchowego rozszerzenia naczyń krwionośnych [w reakcji na ukłucie lub widok krwi – przyp. red.]), które najczęściej zdarza się u młodzieży i młodych dorosłych. Około 14% pacjentów po omdleniu wymagało następczej hospitalizacji na skutek odniesionego w wyniku upadku urazu (niekiedy ciężkiego, np. złamania kości czaszki lub krwawienia wewnątrzczaszkowego) lub w celu dalszej diagnostyki. Aż 63% omdleń miało miejsce w ciągu pierwszych 5 minut po szczepieniu, a 89% w ciągu 15 minut.

      Leczenie ostrych odczynów poszczepiennych

      • Cały personel zajmujący się szczepieniami należy koniecznie zapoznać z procedurami leczenia reakcji anafilaktycznej, a w placówkach medycznych, w których są realizowane szczepienia, zapewnić możliwość takiego leczenia.
      • Po szczepieniu rzadko występują reakcje anafilaktyczne, jednak ze względu na ich gwałtowny początek i zagrożenie życia cały personel odpowiedzialny za szczepienia musi perfekcyjnie znać procedurę postępowania w stanach naglących oraz przejść szkolenie w zakresie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Należy zapewnić możliwość natychmiastowego użycia adrenaliny oraz sprzętu niezbędnego do utrzymania drożności dróg oddechowych.

      • Podstawowym lekiem w leczeniu anafilaksji jest adrenalina.
      • Reakcja anafilaktyczna zazwyczaj występuje kilka minut po podaniu szczepionki. Szybkie rozpoznanie oraz rozpoczęcie skutecznego leczenia w przypadku ogólnoustrojowej reakcji anafilaktycznej jest niezbędne, aby zapobiec rozwojowi wstrząsu anafilaktycznego. Objawami rozpoczynającej się reakcji anafilaktycznej są: nagłe zaczerwienie skory, obrzęk twarzy, pokrzywka, świąd, obrzęk w obrębie jamy ustnej lub gardła, świszczący oddech oraz trudności w oddychaniu. Podstawowym lekiem w leczeniu reakcji anafilaktycznej jest adrenalina. Konieczne może być zastosowanie innych leków (szczegółowe informacje dotyczące leczenia anafilaksji p. Med. Prakt. Pediatr. 5/2006, s. 69–85 – przyp. red.). Chorego, u którego wystąpiła reakcja anafilaktyczna, należy natychmiastowy przetransportować do szpitala w celu dalszej diagnostyki i leczenia.

        Zgłaszanie niepożądanych odczynów poszczepiennych

        Zalecamy, aby lekarze – zgodnie z obowiązującymi przepisami – rzetelnie zgłaszali wszystkie podejrzenia NOP.

        Aktualnie stosowane szczepionki są skuteczne i bezpieczne, choć po każdej zgłaszano niepożądane odczyny – najczęściej niewielkie odczyny miejscowe, a bardzo rzadko najcięższe ogólnoustrojowe reakcje anafilaktyczne. Ustalenie związku przyczynowo-skutkowego (tzn., czy to szczepionka była przyczyną niepożądanego zdarzenia) nie jest możliwe na podstawie pojedynczego przypadku, a nawet serii takich przypadków, ponieważ wiele zdarzeń zdrowotnych występuje wkrótce po szczepieniu w wyniku zbiegu okoliczności i/lub bez związku przyczynowego ze szczepieniem. W większości przypadków potrzebne są w tym celu bardziej szczegółowe badania epidemiologiczne, w których porównuje się częstość (ryzyko) zdarzenia w większej grupie osób szczepionych i nieszczepionych (odpowiednio dobranej grupie kontrolnej). Jednak przeprowadzenie takich badań zależy od rzetelnego zgłaszania podejrzenia NOP przez lekarzy i pielęgniarki (a także pacjentów), bo niespodziewany nadmiar zgłoszeń może sygnalizować potencjalny problem i dostarczać ważnych informacji o tym, jak należy zaplanować szczegółowe badania wyjaśniające.

        Lekarze powinni zgłaszać nie tylko NOP wymienione w obowiązujących przepisach, ale także wszystkie reakcje wymienione w ulotce producenta szczepionki jako przeciwwskazania do szczepienia oraz inne istotne klinicznie zdarzenia po szczepieniu (nawet gdy nie ma pewności, czy były spowodowane przez szczepienie).

        Przekazywanie informacji o korzyściach i ryzyku szczepień

        • Rodziców, opiekunów, przedstawicieli prawnych oraz nastoletnich i dorosłych pacjentów należy w przystępny sposób rzetelnie informować o korzyściach i ryzyku związanych ze szczepieniami.

        Przed każdym szczepieniem należy zachęcić pacjenta lub rodziców dziecka do zadawania pytań. Dyskusja na temat korzyści i ryzyka związanego ze szczepieniami nie tylko stanowi dobrą praktykę medyczną, ale także jest wymagana obowiązującymi przepisami. Pożądane byłoby także opracowanie materiałów informacyjnych dla każdej zalecanej szczepionki i korzystanie z nich podczas rozmowy.

        • Lekarze i pielęgniarki realizujący szczepienia powinni odbyć szkolenie w zakresie rozmowy o korzyściach i bezpieczeństwie szczepień, aby wiedzieć, jak umiejętnie rozwiać ewentualne wątpliwości pacjentów.

        Niektórzy rodzice lub pacjenci będą kwestionować potrzebę szczepień lub ich bezpieczeństwo, oczekując dyskusji z lekarzem o ryzyku i korzyściach związanych z niektórymi szczepieniami. Wiadomo też, że niektóre osoby odmawiają zgody na pojedyncze lub wszystkie szczepienia z przyczyn natury religijnej lub osobistej. Niestety coraz więcej opinii na temat ryzyka związanego ze szczepieniami formułowanych jest na podstawie nieścisłych informacji przekazywanych przez środki masowego przekazu oraz przez mało wiarygodne strony internetowe. Lekarze i pielęgniarki mogą być podstawowym źródłem rzetelnych informacji, opartych na wiarygodnych danych naukowych, jeżeli tylko wykażą empatyczną postawę wobec obaw i wątpliwości rodziców oraz pacjentów, a także umiejętnie podejmą rozmowę o ryzyku i korzyściach związanych ze szczepieniami. Taka umiejętność jest niezbędna przy udzielaniu skutecznej pomocy w procesie podejmowania świadomej decyzji. Należy uwypuklać zasadnicze cechy każdego szczepienia, w tym jego bezpieczeństwo, oraz równolegle podkreślać, jakie konsekwencje związane z zachorowaniem grożą osobie niezaszczepionej. Po uzyskaniu odpowiednich informacji rodzice lub pacjenci odmawiający zgody na szczepienie mogą zaakceptować niektóre szczepionki.

        Interpretacja informacji dotyczących szczepień przez rodziców dzieci i dorosłych pacjentów zależy od rożnych czynników, takich jak: wcześniejsze doświadczenie, wykształcenie, indywidualny system wartości, sposób przekazywania informacji, pojmowanie ryzyka i konsekwencji zachorowania na daną chorobę, dostrzeganie możliwości kontroli tego zagrożenia oraz indywidualna ocena zagrożenia przez pacjenta.

        Jeżeli rodzic lub pacjent podejmie rozmowę na temat kontrowersji związanych z danym szczepieniem, należy omówić poruszone obawy oraz w przystępny sposób przekazać rzeczywiste dane. Rzetelne, zrozumiałe i pełne empatii informowanie o bilansie ryzyka i korzyści związanych ze szczepieniami jest konieczne w przeciwdziałaniu dezinformacji oraz rozwiewaniu wątpliwości pacjentów. Należy jednak pamiętać, że niektórym osobom ocena ryzyka oraz podejmowanie decyzji sprawia trudność.

        • W dokumentacji medycznej pacjenta należy odnotowywać fakt przeprowadzenia takich rozmów oraz odmowy poddania się niektórym szczepieniom (tzw. świadoma odmowa).

        Zobacz również:
        Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 1. Zalecenia ACIP
        Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 3. Zalecenia ACIP
        Ogólne wytyczne dotyczące szczepień ochronnych – cz. 4. Zalecenia ACIP

Reklama

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Przegląd badań