Szczepionka przeciwko gruźlicy zawierająca atenuowane prątki szczepu BCG jest wykorzystywana w powszechnych programach szczepień w wielu krajach, w tym również w Polsce. Jej potwierdzona w badaniach skuteczność w zapobieganiu zachorowaniom na gruźlicę - zwłaszcza jej najcięższe, rozsiane postaci (p. Skuteczność szczepienia przeciwko gruźlicy szczepionką BCG – przegląd systematyczny) – przyczyniła się do znacznego zmniejszenia umieralności dzieci i zapadalności na gruźlicę. W ostatnim czasie naukowcy zwracają również uwagę na prawdopodobny dodatkowy korzystny efekt tej szczepionki, jakim jest nieswoista ochrona także przed innymi zakażeniami, co może świadczyć o ogólnym korzystnym wpływie tego szczepienia na rozwój układu odporności.
W hiszpańskim badaniu kohortowym z retrospektywnym zbieraniem danych, obejmującym okres 15 lat, oceniono związek pomiędzy szczepieniem BCG a ryzykiem hospitalizacji dzieci <15. roku życia z powodu infekcyjnych zapaleń dolnych lub górnych dróg oddechowych (ZDO) lub posocznicy nie związanych z zakażeniem prątkiem gruźlicy lub związanych z tym zakażeniem (rozpoznanie zgodne z klasyfikacją ICD-9: 460–466, 480, 481, 483–488, 510, 513, 010–018, 38). Dane uzyskano z Oficjalnego Hiszpańskiego Rejestru Hospitalizacji obejmującego wszystkie szpitale w Hiszpanii. Oceny ryzyka hospitalizacji dokonano w grupach dzieci szczepionych BCG (najczęściej w okresie noworodkowym) i nieszczepionych przeciwko gruźlicy w zależności od wieku i przyczyny hospitalizacji, co umożliwiło oszacowanie skuteczności rzeczywistej (efektywności) szczepienia w odniesieniu do nieswoistych i swoistych zakażeń.
Z 464 611 hospitalizacji z powodu ZDO ponad 90% dotyczyła dzieci <4. roku życia. Odnotowano 10 707 zgonów, z czego jedynie 3,9% w grupie dzieci szczepionych. Skuteczność rzeczywista szczepienia BCG w profilaktyce ZDO wyniosła: 41,4% (95% CI: 40,0–42,5) niezależnie od wieku dziecka, 32,4% (95% CI: 30,9–33,9) w grupie dzieci <12. miesiąca życia; 60,1% (95% CI: 58,5–61,7) w grupie 1–4 lat; 66,6% (95% CI: 62,8–70,2) w grupie 5–9 lat i 69,6% (95% CI: 63,3–75) w grupie 10–14 lat.
10 384 hospitalizacji dotyczyło dzieci z posocznicą niezwiązaną z zakażeniem prątkiem gruźlicy, z czego ponad 85% przypadków wystąpiło w wieku <4 lat. Ryzyko posocznicy było znacząco mniejsze w grupie dzieci szczepionych BCG <1. roku życia w porównaniu z nieszczepionymi (skuteczność szczepienia: 35,7% [95% CI: 27,5–43,1]).
Z 7312 zarejestrowanych hospitalizacji z powodu gruźlicy ponad 85% dotyczyła dzieci >1. roku życia. Dzieci szczepione stanowiły jedynie 1,1% przypadków. W porównaniu z dziećmi niezaszczepionymi BCG szczepionka ta o 74% (95% CI: 67,6–79,4) zmniejszyła ryzyko hospitalizacji z powodu gruźlicy niezależnie od wieku dziecka, o 77,6% (95% CI: 68,3–84,7) w grupie 1–4 lat, o 75,3% (95% CI: 60,8–85,4) w grupie 5–9 lat i o 61,4% (95% CI: 42,4–75,4) w grupie 10–14 lat.
Autorzy badania zaznaczają, że uzyskane wyniki wskazują na możliwe dodatkowe, nieswoiste korzyści ze szczepienia dzieci przeciwko gruźlicy – zmniejszenie ryzyka hospitalizacji z powodu infekcyjnych zapaleń dróg oddechowych czy posocznicy nie związanych z zakażeniem prątkiem gruźlicy. Podkreślają jednak konieczność przeprowadzenia dodatkowych badań w tym obszarze. Uzyskane wyniki potwierdziły natomiast dużą skuteczność rzeczywistą BCG w profilaktyce zachorowań na gruźlicę.
