Co robi Ministerstwo Zdrowia by przeciwdziałać dynamicznie zwiększającej się liczbie odmów szczepień obowiązkowych i jeszcze bardziej gwałtownemu zwiększaniu się odsetka niezaszczepionych w populacji dzieci i młodzieży? Odpowiedź resortu zdrowia na interpelację posłanek Lewicy, które zwróciły uwagę na to zjawisko, które już dawno przestało być „niepokojące”, a stało się wręcz alarmujące, nie pozostawia złudzeń: nowych pomysłów nie ma.
Urszula Demkow. Fot. Marcin Kmieciński / PAP
– Z danych publikowanych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego–Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH) wynika, że co najmniej od kilku lat wyszczepialność zmniejszyła się do <95%, czyli progu zapewniającego odporność populacyjną na odrę, a zbliża się do <90%, gdzie należy spodziewać się również utraty odporności zbiorowiskowej na krztusiec – zwróciły uwagę autorki interpelacji (Daria Gosek-Popiołek, Joanna Wicha, Marcelina Zawisza).
Przypomnijmy: według najnowszych danych NIZP-PZH, liczba uchyleń od szczepień obowiązkowych w 2023 roku przekroczyła 87 300, co oznacza niemal 2-krotne zwiększenie od 2019 roku. Współczynnik osób niezaszczepionych w populacji w wieku 0-19 lat wynosi 11,8/1000. Osiem lat temu, w 2015 roku, wynosił... 2,3/1000 (p. Kolejny rok i kolejna rekordowa liczba uchyleń od obowiązku szczepień).
– Trudno ukryć, że epidemia odmów szczepień zbiegła się z rządami ekipy PiS, a dotychczas podejmowane działania okazały się nieskuteczne. Co więcej polityczne wyzyskiwanie ruchów antyszczepionkowych było udziałem zarówno polityków i polityczek PiS jak i Konfederacji – i wpisywało się doskonale w destabilizujące działania hybrydowe Federacji Rosyjskiej w naszym kraju – podkreślają autorki interpelacji. Zwracają uwagę, że zwiększająca liczba odmów szczepień przybliża nas do powrotu chorób zakaźnych, co stanowi istotne zagrożenie zdrowotne. – Epidemie odry, krztuśca czy gruźlicy w XXI wieku to porażka cywilizacyjna, której powinniśmy w kraju ze wszystkich sił przeciwdziałać – konkludują, pytając resort, kiedy zostaną podjęte działania „zmierzające do przywrócenia wysokiego poziomu wyszczepialności na choroby objęte programem szczepień obowiązkowych” i jakie to będą działania.
Odpowiedź, podpisana przez wiceminister Urszulę Demkow, utrzymana jest jednak w takim tonie, jakby ministerstwo problemu nie dostrzegało, a już na pewno – nie widziało jego skali. Skupia się ona na zreferowaniu (i przedstawieniu raczej w pozytywnych barwach) obecnego stanu rzeczy i tego, co do tej pory w kwestii szczepień zostało zrobione.
– Polska ma system powszechnych szczepień ochronnych, umożliwiający skuteczne zapobieganie szerzeniu się groźnych chorób zakaźnych. Nałożenie powszechnego obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym przeciw wybranym chorobom zakaźnym zapewnia odpowiednio duży odsetek osób uodpornionych przeciw tym chorobom i skutecznie zmniejsza ryzyko epidemicznego szerzenia się chorób zakaźnych w populacji – czytamy w piśmie, opublikowanym na stronach sejmowych, w którym nie zabrakło również zapewnienia, że „katalog obowiązkowych szczepień ochronnych w Polsce jest szeroki z powodu konieczności utrzymania ochrony populacyjnej, ochrony indywidualnej oraz m.in. bezpośredniego sąsiedztwa z krajami o niestabilnej sytuacji epidemiologicznej”.
Ministerstwo tłumaczy również posłankom, na czym polega dążenie do eradykacji chorób, a także pojęcie odporności zbiorowiskowej, która chroni osoby nie mogące korzystać ze szczepień z powodów medycznych. – W populacji dzieci zawsze będzie kilka procent chorujących przewlekle, które nie mogą być szczepione, bo dla nich niektóre szczepienia byłyby niebezpieczne lub są u nich nieskuteczne. Są także dzieci, które ze względu na swój wiek są za małe, aby je zaszczepić.
Przechodząc do meritum, resort przypomina, że „obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym wynika z przepisów ustawowych, a jego niedokonanie (uchylanie się od tego obowiązku) aktualizuje obowiązek wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem docelowym ma być poddanie dziecka szczepieniom ochronnym przeciwko wskazanym chorobom”.
Dopiero w dalszej części odpowiedzi resort przyznaje, że „od dekady obserwowany jest ogólny trend malejącego stanu zaszczepienia w Polsce oraz wzrostu liczby osób uchylających się od szczepień. W 2022 roku względem 2020 i 2021 roku był on mniej zauważalny w całej Polsce, ale zwiększają się dysproporcje wykonanych szczepień w poszczególnych powiatach. (Według danych NIZP PZH w 2022 r. liczba uchyleń sięgnęła niemal 73 000 i była o ponad 11 000 większa niż w 2021 r.).
– Dlatego bardzo ważne jest zwiększanie świadomości m.in. pracowników ochrony zdrowia w zakresie stosowanej profilaktyki u pacjentów oraz samych pacjentów na temat bezpieczeństwa i korzyści płynących ze szczepień – podkreśla w odpowiedzi Urszula Demkow, dodając że minister zdrowia „popiera wszelkie działania, w tym informacyjno-edukacyjne na rzecz utrzymania poziomu zaszczepienia oraz popiera wykorzystywanie interdyscyplinarnej wiedzy eksperckiej (w tym ekspertów ds. zdrowia publicznego, specjalistów ds. komunikacji, mediów społecznościowych i ekspertów behawioralnych) w celu zwiększenia wysiłków na rzecz przeciwdziałania szerzeniu dezinformacji oraz stosowania silnego, opartego na dowodach, strategicznego podejścia do komunikacji”. Zapewnia też, że Polska prowadzi działania w ramach krajowego dokumentu polityki zdrowia publicznego – Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) „wyznaczającego cele strategiczne i operacyjne oraz najważniejsze zadania do realizacji na rzecz m. in. zmniejszenia występowania chorób zakaźnych”. Wiceszefowa resortu zwraca uwagę na prowadzony portal Szczepienia.info (http://szczepienia.pzh.gov.pl), „który stanowi jedną z największych internetowych baz wiedzy na temat szczepień w języku polskim”. – Szczepienia.info jako jedyny portal w Polsce jest członkiem podlegającej WHO sieci Vaccine Safety Network (VSN), która zrzesza wiarygodne strony internetowe poświęcone tematyce szczepień w różnych krajach – pisze Demkow i przypomina, że portal wymieniany jest na międzynarodowej liście stron internetowych informujących o szczepieniach w sposób rzetelny i wiarygodny - m.in. obok takich instytucji jak CDC, PH England, Robert Koch Institute”.
Z odpowiedzi ministerstwa można się dowiedzieć, jakie inne działania informacyjne i edukacyjne zostały zrealizowane, a także, że „dobiega końca analiza postaw społecznych w zakresie szczepień ochronnych”, a materiały instruktażowe oraz edukacyjne, opracowane dla budowy zaufania do szczepień, zostaną udostępnione grupom docelowym.
Ministerstwo Zdrowia zauważa, że w społeczeństwie przeważają osoby o niejednoznacznych postawach wobec szczepień i to one muszą być adresatem przekazu. – Znaczna część populacji wyraża obawy związane z bezpieczeństwem szczepień dzieci, zwłaszcza w zakresie wpływu szczepień na rozwój oraz wywoływania poważnych działań niepożądanych, dlatego Ministerstwo Zdrowia wzmacnia przekaz dotyczący bezpieczeństwa szczepień dzieci, ukierunkowany przede wszystkim na „oswajanie” pojęcia NOP w populacji, przy jednoczesnym budowaniu narracji, że szczepienia są elementem wzmacniania naturalnej odporności – czytamy w odpowiedzi.
Ministerstwo przypomina też pozytywne zmiany, jakie zaszły w Programie Szczepień Ochronnych oraz refundacji szczepień w ostatnich latach.
– Ministerstwo Zdrowia nieustannie, czynnie działa na rzecz utrzymania poziomu zaszczepienia, który zapewnia społeczeństwu odporność zbiorowiskową. Zdaniem resortu zwalczanie zakażeń i chorób zakaźnych oraz innych chorób o charakterze społecznym poprzez szczepienia ochronne jest możliwe dzięki racjonalnym działaniom w obszarze zdrowia publicznego podejmowanym przez organy i instytucje państwa na każdym szczeblu w zakresie posiadanych przez nie kompetencji – podsumowuje resort zdrowia.
