Konsultował dr hab. n. med. Ernest Kuchar, Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Skróty: ECDC – European Centre for Disease Control and Prevention, PSO – Program Szczepień Ochronnych, VZV – wirus ospy wietrznej i półpaśca
Ospa wietrzna często jest postrzegana jako łagodna choroba przebiegająca bez powikłań i niewymagająca hospitalizacji, dlatego wciąż przeważa pogląd, że ospę wietrzną lepiej przechorować w dzieciństwie niż się przeciwko niej zaszczepić. Jak w takiej sytuacji zachęcić pacjentów lub ich rodziców do szczepień? Przedstawić bilans korzyści i ryzyka związanego ze szczepieniami i chorobami, którym zapobiegają.
Ospa wietrzna
Ospa wietrzna (p. tab. 1) jest ostrą wirusową chorobą zakaźną, której czynnikiem etiologicznym jest wirus ospy wietrznej i półpaśca (varicella-zoster virus – VZV). Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek. Zakażenie przenosi się drogą powietrzną i kropelkową, przez kontakt bezpośredni oraz przez łożysko. Źródłem zakażenia jest człowiek chory na ospę wietrzną, rzadziej na półpasiec. Okres wylęgania wynosi 10–21 dni (zwykle 14–16 dni), u noworodków i niemowląt jest krótszy, a u osób z upośledzeniem odporności dłuższy – nawet do 35 dni.1,2 Choroba jest bardzo zaraźliwa. Po kontakcie domowym z chorym na ospę wietrzną ryzyko zakażenia u osoby podatnej (nieszczepionej, która nie chorowała wcześniej na ospę wietrzną) wynosi 61–100%,3 a po kontakcie epizodycznym (szkoła, szpital) szacowane jest na 12–33%.4 Ryzyko zakażenia po kontakcie z chorym na półpasiec jest znacznie mniejsze. Wyniki jednego z badań epidemiologicznych wskazują, że spośród 71 dzieci w wieku <15 lat narażonych na kontakt domowy z chorym na półpasiec 16% zachorowało na ospę wietrzną. Oznacza to, że ryzyko zachorowania na ospę wietrzną po kontakcie domowym z chorym na półpasiec jest 5-krotnie mniejsze niż po kontakcie z chorym na ospę wietrzną.3 Człowiek jest zaraźliwy, począwszy od 1–2 dni przed wystąpieniem osutki do przyschnięcia ostatnich pęcherzyków (zwykle ok. 7 dni od wystąpienia osutki). Noworodki i niemowlęta z zespołem ospy wrodzonej nie zakażają kontaktujących się z nimi osób. Po przechorowaniu ospy wietrznej wytwarza się trwała odporność. Jednak wirus pozostaje do końca życia w stanie utajenia w komórkach zwojów korzeni grzbietowych i pod wpływem nieswoistych bodźców, zwykle osłabienia odporności, może po latach dojść do reaktywacji utajonego zakażenia w postaci półpaśca.1
Tabela 1. Charakterystyka ospy wietrznej | |
---|---|
epidemiologia | w 2017 r. odnotowano w Polsce łącznie 173 579 nowych zachorowań
na ospę wietrzną; zapadalność wyniosła 452/100 000 mieszkańców w 2010 r. w 18 krajach Europy w sumie zarejestrowano 592 681 nowych zachorowań na ospę wietrzną; standaryzowana roczna zapadalność w krajach Europy Zachodniej wyniosła 300–1291/100 000 mieszkańców |
okres wylęgania | 10–21 dni (zwykle 14–16 dni), u osób w immunosupresji nawet do 35 dni |
zaraźliwość | ryzyko zachorowania po kontakcie domowym z chorym na ospę
wietrzną wynosi 61–100%, a po kontakcie epizodycznym 12–33% ryzyko zachorowania po kontakcie z chorym na półpasiec jest 5-krotnie mniejsze |
odporność naturalna i po szczepieniu | przechorowanie ospy wietrznej zapewnia trwałą odporność kilkunastoletnie obserwacje nie wskazują na większe ryzyko zachorowania na ospę wraz z upływem czasu od szczepienia, aktualnie nie zaleca się dawek przypominających osobom zaszczepionym 2 dawkami szczepionki przeciwko ospie wietrznej |
skuteczność szczepienia | bardzo duża – 2 dawki: szczepionki nieskojarzone – 92% (95% CI: 88–95) szczepionki skojarzone – 91% (95% CI: 65–98) – 1 dawka: szczepionki nieskojarzone – 81% (95% CI: 78–84) szczepionki skojarzone – 55% (95% CI: 8–78) |
Na podstawie 1.–10. pozycji piśmiennictwa CI – przedział ufności |
Epidemiologia ospy wietrznej
W okresie, kiedy szczepienia przeciwko ospie
wietrznej nie były powszechnie dostępne, w Stanach
Zjednoczonych notowano rocznie około 11 000
zgonów z powodu ospy wietrznej. W populacji
zdrowych dzieci częstość hospitalizacji wynosiła
2–3/1000, a w populacji dorosłych 8/1000. Wprowadzenie w Stanach Zjednoczonych w 1996 roku
programu powszechnych szczepień dzieci przeciwko
ospie wietrznej (początkowo 1 dawka, od 2006
r. 2 dawki) miało korzystny wpływ na epidemiologię
tej choroby. W ciągu kilkunastu lat realizacji
programu wskaźniki wizyt lekarskich i hospitalizacji z powodu ospy wietrznej istotnie się zmniejszyły
– wskaźnik wizyt lekarskich z jej powodu w 2012 roku, w porównaniu z latami, kiedy nie
prowadzono programu, zmniejszył się o 84% (z 215
do 33/100 000 mieszkańców), a wskaźnik hospitalizacji
– o 93% (z 2,35 do 0,16/100 000 mieszkańców).
Korzystne zmiany w epidemiologii ospy wietrznej
odnotowano we wszystkich grupach wiekowych,
co sugeruje wpływ odporności zbiorowiskowej.5
W 2010 roku w 18 krajach Europy w sumie zarejestrowano
592 681 nowych zachorowań na ospę
wietrzną. Największą zapadalność (481/100 000
mieszkańców) i największy odsetek (31%) wszystkich
zarejestrowanych zachorowań odnotowano w Polsce. Podobną zapadalność obserwowano w Czechach, Estonii i Słowenii (odpowiednio: 459,
458 i 444 /100 000 mieszkańców). Analiza danych
epidemiologicznych przeprowadzona przez European
Centre for Disease Prevention and Control
(ECDC) wskazuje, że 52–78% nowych zachorowań
na ospę wietrzną dotyczy dzieci ≤6. roku życia, a przeważająca większość z nich (89–95,9%)
występuje w populacji do ukończenia 12. roku
życia.2 Zgodnie z danymi Narodowego Instytutu
Zdrowia Publicznego–Państwowego Zakładu
Higieny w 2017 roku odnotowano w Polsce łącznie
173 579 nowych zachorowań na ospę wietrzną, a zapadalność wyniosła 452/100 000 mieszkańców. W latach 2010–2016 rejestrowano rocznie średnio
191 213 nowych zachorowań na ospę (zakres:
160 660–221 577), a roczna zapadalność wyniosła
średnio 488/100 000 mieszkańców (zakres:
418–575/100 000).6 W Polsce nie ma programu powszechnych
szczepień dzieci (dla populacji ogólnej)
przeciwko ospie wietrznej. Zgodnie z Programem
Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie to jest
obowiązkowe i bezpłatne dla dzieci należących
do grup ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej
(od 2009 r.) oraz dla dzieci do 3. roku życia
uczęszczających do żłobków lub klubów dziecięcych (od 2012 r.).
Ze względu na dużą zaraźliwość chorują prawie
wszyscy w danej populacji – przyjmuje się, że w populacjach
nieszczepionych liczba nowych zachorowań
na ospę wietrzną w ciągu roku jest zbliżona
do liczby urodzeń. W 2017 roku przeciwko ospie
wietrznej zaszczepiono łącznie 68 989 osób, z czego
66 437 (96%) stanowiły dzieci w wieku do 11 lat, a 1394 (2%) dzieci i młodzież w wieku 12–19 lat.7
Konsekwencje zakażenia VZV
Zakażenie VZV rzadko ma przebieg bezobjawowy. U ponad połowy zakażonych dzieci (częściej u młodzieży i dorosłych) na około 1–2 dni przed pojawieniem się osutki obserwuje się nieswoiste objawy grypopodobne: gorączkę (zazwyczaj 37,8–38,8°C, ale nawet do 41°C) albo stan podgorączkowy, złe samopoczucie, pogorszenie łaknienia, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, sporadycznie ból brzucha o umiarkowanym nasileniu, rzadziej biegunkę. Charakterystycznym objawem ospy wietrznej jest swędząca osutka pęcherzykowa. Wykwity pojawiają się rzutami w ciągu pierwszych 3–4 dni, w pierwszej kolejności na głowie (także na skórze owłosionej) i tułowiu, następnie na ramionach, a na końcu na kończynach dolnych; rzadko na dłoniach i stopach.1,3 Nasilenie osutki ospowej jest różne – od kilku do kilkuset wykwitów (zazwyczaj 200–500 w ciągu całego okresu wysypkowego).8 W badaniu kohortowym z prospektywnym zbieraniem danych obejmującym populację 521 dzieci (uprzednio zdrowych) oszacowano, że łączna liczba wykwitów mieściła sie w przedziale 12–1968 wykwitów/dziecko, a u większości dzieci obserwowano łącznie >300 wykwitów.3 U 10–20% chorych osutka pojawia się także na błonie śluzowej jamy ustnej i gardła, narządach płciowych oraz na spojówkach i rogówce (drobne owrzodzenia). Osutce towarzyszy gorączka (zwykle w ciągu 4 pierwszych dni osutki), powiększenie węzłów chłonnych oraz zapalenie gardła.1,3
Powikłania ospy wietrznej
Ospa wietrzna zwykle przebiega łagodnie, może jednak dojść do ciężkich powikłań, w tym zgonu (p. tab. 2). Oszacowano, że powikłania rozwijają się średnio u 2–6% chorych na ospę wietrzną zgłaszających się do lekarzy POZ.1,2 Należy jednak pamiętać, że istnieją czynniki zwiększające ryzyko cięższego przebiegu ospy wietrznej i wystąpienia powikłań (p. ramka).
Tabela 2. Powikłania ospy wietrznej i częstość ich występowaniaa | |
---|---|
powikłania ogółem | 2–6/100b |
zgon ogółem dorośli osoby z niedoborami odporności kobiety w ciąży |
2/100 000c 33/100 000 do 15/100 do 40/100d |
bakteryjne zakażenia skóry i tkanki podskórnej | 8–59/100e |
powikłania w obrębie układu oddechowego ogółem ospowe zapalenie płuc wtórne bakteryjne zapalenie płuc zapalenie ucha środkowego |
3–22/100e do 20/100f 13/100 000g 3/100e |
zakażenie rozsiane | do 36/100h |
powikłania neurologiczne ogółem zapalenie móżdżku zapalenie mózgu dorośli dzieci zgon trwałe następstwa neurologiczne inne (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, poprzeczne zapalenie rdzenia, zespół Guillaina i Barrégo, porażenie nerwów czaszkowych, zapalenie siatkówki) |
do 61/100e 2,5/100 000 18/100 000c 1–1/1000 2–3/100 000 do 20/100 do 15/100 rzadko |
odległe następstwa (nasilone bliznowacenie skóry, ataksja/zaburzenia koordynacji, padaczka lub porażenie nerwów czaszkowych) | 0,4–3,1/100e |
embriopatia ospowa | 0,4–2/100i |
a Na podstawie 1.–5. oraz 8.–15. pozycji piśmiennictwa b częstość u chorych na ospę wietrzną zgłaszających się do lekarza POZ c częstość u chorych na ospę wietrzną d z powodu zapalenia płuc będącego powikłaniem ospy wietrznej e częstość u hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej f częstość u dorosłych chorych na ospę wietrzną g częstość u dzieci <5. rż. chorych na ospę wietrzną h częstość u osób z niedoborami odporności chorych na ospę wietrzną i częstość u dzieci matek, które zachorowały na ospę wietrzną do 20. tc. |
Ryzyko powikłań ospy wietrznej różni się także w zależności od wieku chorego (niezależny czynnik ryzyka) i jest znacznie większe u młodzieży i dorosłych (>15. rż.) oraz u niemowląt (<1. rż.) niż w pozostałych grupach wiekowych. W okresie, kiedy szczepienia przeciwko ospie wietrznej nie były powszechnie dostępne, częstość zgonów z powodu tej choroby wynosiła 1/100 000 w populacji w wieku 1–14 lat, 2–7/100 000 w populacji w wieku 15–19 lat oraz 25/100 000 w populacji w wieku 30–49 lat. Obecnie zgony z powodu ospy wietrznej u osób bez czynników ryzyka są rzadkie (2/100 000 zachorowań), częstsze w populacji dorosłych (33/100 000 zachorowań). Szacuje się, że zachorowania u dorosłych stanowią zaledwie 5% wszystkich rejestrowanych zachorowań na ospę wietrzną, ale aż 35% przypadków śmiertelnych. Największe ryzyko zgonu dotyczy osób z upośledzeniem odporności (do 15/100) oraz kobiet w ciąży w przebiegu zapalenia płuc będącego powikłaniem ospy wietrznej (do 40/100).1,8 U osób z upośledzeniem odporności obserwuje się także większe ryzyko zakażenia rozsianego (do 36/100), zajęcia wielu narządów oraz wystąpienia osutki krwotocznej. W tej grupie choroba może mieć przebieg piorunujący.8
Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu i powikłań ospy wietrznej
- wiek >20 lat
- niemowlęta
- ciąża (zwłaszcza II i III trymestr)
- immunosupresja, w tym przewlekłe leczenie glikokortykosteroidami i istotne niedobory odporności komórkowej
- noworodki matek, które zachorowały na ospę (wystąpienie osutki) w ciągu 5 dni przed porodem lub do 2 dni po porodzie
Na podstawie 1. pozycji piśmiennictwa
Bakteryjne zakażenia skóry i tkanki podskórnej
Do najczęstszych powikłań ospy wietrznej należą bakteryjne zakażenia skóry i tkanki podskórnej (uszkodzonej przez wykwity ospowe) – miejscowe (ropień, ropowica, róża, płonica przyranna, paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego) lub inwazyjne zakażenia paciorkowcowe (martwicze zapalenie powięzi, bakteriemia, sepsa).1-4 Powikłania te obserwuje się u 8–59% hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej. W badaniu przeprowadzonym we Francji wykazano, że częstość bakteryjnych zakażeń skóry u dzieci w przebiegu ospy wietrznej wynosi 7,5/100 000, a ciężkich postaci – 3,7/100 000.2
Powikłania ze strony układu oddechowego
Powikłania ze strony układu oddechowego stwierdza się u 3–22% hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej. Najczęstszą manifestacją kliniczną jest zapalenie płuc i zapalenie ucha środkowego. Ospowe (śródmiąższowe) zapalenie płuc jest najczęstszym powikłaniem u dorosłych (20%). Szczególnie ciężki przebieg może mieć u kobiet w ciąży (zwłaszcza w I i II trymestrze ciąży) oraz osób w stanie immunosupresji – w tych grupach śmiertelność z powodu ospowego zapalenia płuc może sięgać nawet 40%.1,2 W 1 badaniu prospektywnym 12 z 21 ciężarnych, u których rozpoznano ospowe zapalenie płuc i rozpoczęto leczenie acyklowirem w II lub III trymestrze ciąży, wymagało intubacji i mechanicznej wentylacji. Najsilniejszym czynnikiem ryzyka zgonu matki było ujawnienie się choroby w III trymestrze ciąży.9 W przebiegu ospy wietrznej u niektórych chorych (zwłaszcza u dzieci w wieku <12 mies.) rozwija się wtórne bakteryjne zapalenie płuc, które może wikłać ospowe zapalenie płuc lub występować niezależnie.1,8 Szacuje się, że u dzieci <5. roku życia występuje z częstością 13/100 000. Obserwacje epidemiologiczne ze Słowenii wskazują, że ogólna zapadalność na zapalenie płuc będące powikłaniem ospy wietrznej wyniosła 0,8/100 000 osób.2 Gowin i wsp. oszacowali, że częstość występowania zapalenia ucha środkowego u dzieci hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej wyniosła około 3/100.10
Powikłania ze strony układu nerwowego
Powikłania ospy wietrznej ze strony ośrodkowego układu nerwowego są bardzo zróżnicowane zarówno pod względem częstości, jak i postaci klinicznej. Dane z raportu ECDC wskazują, że powikłania neurologiczne obserwuje się średnio u 4–61% dzieci hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej i są one drugą pod względem częstości przyczyną hospitalizacji z powodu ospy wietrznej u dzieci bez niedoborów odporności.2,4 Zapalenie móżdżku (zespół ataksji móżdżkowej) występuje głównie u dzieci <15. roku życia (2,5/100 000), zazwyczaj ma łagodny przebieg i ustępuje w ciągu 3–4 tygodni. Najczęstszym neurologicznym powikłaniem ospy wietrznej u dorosłych (1–1/1000) jest zapalenie mózgu. Ma ono ciężki przebieg (drgawki, śpiączka), śmiertelność sięga 20%, a w 15% przypadków pozostawia trwałe następstwa neurologiczne.1 Szacuje się, że u dzieci zapalenie mózgu będące powikłaniem ospy wietrznej występuje z częstością 2–3/100 000.3 Ogólnie zapalenie mózgu występuje u około 18/100 000 chorych na ospę wietrzną.8 Śmiertelność z powodu neurologicznych powikłań ospy wietrznej jest większa u dzieci <5. roku życia oraz u dorosłych >20. roku życia.4 Wśród innych, rzadszych neurologicznych powikłań ospy wietrznej obserwuje się: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, poprzeczne zapalenie rdzenia, zespół Guillaina i Barrégo, porażenie nerwów czaszkowych oraz zapalenie siatkówki (może wystąpić do kilku tygodni po zachorowaniu).1
Pozostałe powikłania
U chorych na ospę wietrzną obserwuje się także powikłania w postaci zapalenia mięśnia sercowego, stawów, nerek, objawy zapalenia wątroby, małopłytkowość oraz zapalenie pęcherza i/lub cewki moczowej.1,2 Obserwacje epidemiologiczne przeprowadzone w Toskanii wskazują, że częstość hospitalizacji z powodu innych niż neurologiczne powikłań ospy wietrznej (ze strony układu oddechowego, nerek, kości, stawów, układu krwiotwórczego) mieściła się w zakresie 4,9–5,6/1000 zarejestrowanych przypadków ospy wietrznej.2 Niektóre badania wskazują również na możliwy związek pomiędzy zachorowaniem na ospę wietrzną a wystąpieniem udaru mózgu.11-15 U 0,4–3,1% hospitalizowanych z powodu ospy wietrznej oraz u 40% hospitalizowanych z powodu ciężkich powikłań ospy wietrznej obserwuje się odległe następstwa tej choroby. Do najczęstszych z nich należą: nasilone bliznowacenie skóry, ataksja/zaburzenia koordynacji, padaczka lub porażenie nerwów czaszkowych.2
Półpasiec
W odróżnieniu od ospy wietrznej na półpasiec można chorować wielokrotnie. Ze względu na przebieg kliniczny i często wikłający chorobę przewlekły nerwoból, półpasiec jest znacznie poważniejszym problemem zdrowotnym niż ospa wietrzna. W Belgii oceniono, że półpasiec jest przyczyną około 3-krotnie większej liczby hospitalizacji oraz od kilku do kilkunastu razy większej utraty QUALY (liczba lat życia skorygowana o jego jakość).4 Obecnie szacuje się, że na półpasiec zachoruje średnio co trzecia osoba >60. roku życia.
Zakażenie VZV u kobiety w ciąży
Zakażenie VZV u kobiety w ciąży może mieć poważne następstwa zarówno dla niej samej, jak i dla płodu.4 Obraz kliniczny zależy od okresu ciąży, w którym doszło do zakażenia VZV. Zakażenie w I i II trymestrze ciąży może doprowadzić do obumarcia płodu lub zespołu ospy wietrznej wrodzonej (embriopatia ospowa) u dziecka. Choć ryzyko wystąpienia embriopatii ospowej jest małe – dotyczy 0,4–2% dzieci, których matki zachorowały na ospę wietrzną do 20. tygodnia ciąży – to przenikanie VZV przez łożysko może spowodować ciężkie wrodzone malformacje lub deformacje u płodu (zapalenie naczyniówki i siatkówki oka, zanik kory mózgowej, wodonercze oraz wady skóry i kości kończyn dolnych, często w postaci częściowego ubytku kończyn). Zachorowanie matki na ospę wietrzną w okresie od 4 dni przed porodem do 2 dni po porodzie może skutkować zakażeniem o piorunującym przebiegu – ospą noworodkową. W rzadkich przypadkach u takich noworodków rozwija się rozsiana choroba obejmująca narządy wewnętrzne oraz ośrodkowy układ nerwowy, zazwyczaj prowadząca do zgonu.1-3,9
Zdarzenia niepożądane po podaniu szczepionek przeciwko ospie wietrznej
Szczepionka przeciwko ospie wietrzej jest na ogół
dobrze tolerowana.2,3,17,18 Tak jak w przypadku
innych szczepionek, najczęstszymi zdarzeniami
niepożądanymi są reakcje miejscowe, zwykle
ból w miejscu wkłucia, a także obrzęk i zaczerwienienie.
U niewielkiego odsetka osób zaszczepionych
przeciwko ospie może wystąpić osutka ospopodobna
związana z namnażaniem wirusa szczepionkowego.
Zwykle są to plamisto-grudkowe wykwity
(a nie typowe pęcherzyki), które najczęściej
pojawiają się 5–26 dni po szczepieniu. Osoba z poszczepienną
osutką pęcherzykową jest zakaźna dla
otoczenia do czasu zaschnięcia wszystkich zmian,
jednak ryzyko transmisji wirusa jest małe. W piśmiennictwie
dostępne są pojedyncze opisy przypadków
przeniesienia wirusa szczepionkowego z osoby immunokompetentnej, która rozwinęła
osutkę po szczepieniu przeciwko ospie, na osoby z kontaktu.19-21 Ryzyko transmisji jest większe,
jeżeli osutka poszczepienna wystąpi u osoby z upośledzeniem odporności. W 1 badaniu opisano
przypadki przeniesienia wirusa szczepionkowego
na nieodporne rodzeństwo z dzieci chorujących
na białaczkę, u których po szczepieniu wystąpiła
osutka. Spośród 88 dzieci z kontaktu na ospę
zachorowało 15 (17%).22 Sugeruje się jednak,
że wirus szczepionkowy ma ograniczoną zdolność
transmisji, opisano tylko 1 przypadek dalszego
przenoszenia się wirusa z osoby, która zaraziła
się od zaszczepionego pacjenta.3
Warto jednak przypomnieć, że kontakt (np. domowy) z nieodpornymi na ospę osobami z niedoborem
odporności, kobietami w ciąży czy noworodkami
nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia
przeciwko ospie wietrznej.23,24
Rozsiane zakażenie lub reaktywacja zakażenia wirusem szczepionkowym
U osób z upośledzoną odpornością szczepienie
przeciwko ospie jest zwykle przeciwwskazane
ze względu na ryzyko wystąpienia ciężkiego
zakażenia wirusem szczepionkowym. W dostępnym
piśmiennictwie można znaleźć opisy
przypadków rozsianego zakażenia szczepem
szczepionkowym przebiegającego z zapaleniem
płuc, opon mózgowo-rdzeniowych lub zapaleniem
wątroby u osób z pierwotnymi i wtórnymi
niedoborami odporności (m.in. z niedoborem
deaminazy adenozyny, zespołem DiGeorge’a,
neuroblastomą, zakażonych ludzkim wirusem nabytego
niedoboru odporności [HIV]).3,25 Opisano
również uogólnione zakażenie wirusem o śmiertelnym
przebiegu u kilku pacjentów, m.in. u dziecka z ostrą białaczką limfoblastyczną zaszczepionego w trakcie chemioterapii reindukcyjnej.3,26
U osób zaszczepionych przeciwko ospie może
dojść do reaktywacji wirusa szczepionkowego i rozwoju półpaśca. Ryzyko zachorowania na półpasiec
po szczepieniu jest jednak mniejsze (wg różnych
danych kilku-, a nawet kilkunastokrotnie)
niż po zakażeniu dzikim wirusem.27 Reaktywacja
wirusa szczepionkowego ma na ogół łagodny
przebieg i nie daje trwałych powikłań. U osób z upośledzoną odpornością opisano jednak kilka
przypadków półpaśca z objawami zapalenia opon
mózgowo-rdzeniowych. Typowanie wirusa potwierdziło
zakażenie wirusem szczepionkowym.
Podobne zachorowania (pojedyncze doniesienia)
zaobserwowano również u dzieci, u których w poszerzonej
diagnostyce ostatecznie nie stwierdzono
żadnego defektu odporności.28,29
W raporcie amerykańskiego Institute of Medicine z 2011 roku na temat bezpieczeństwa różnych
szczepionek, w tym przeciwko ospie wietrznej,
stwierdzono, że nie ma wystarczających danych
pozwalających na potwierdzenie lub odrzucenie
związku przyczynowego pomiędzy szczepionką
przeciwko ospie a poprzecznym zapaleniem rdzenia
kręgowego, ostrym rozsianym zapaleniem mózgu i rdzenia (ADEM), zespołem Guillaina i Barrégo,
ataksją móżdżkową, drgawkami i encefalopatią.25
Zdarzenia niepożądane po szczepieniu przeciwko
ospie wietrznej podsumowano w tabeli 3.2,3,17-29
Tabela 3. Częstość zdarzeń niepożądanych po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej | |
---|---|
ból w miejscu wkłucia | 20–25/100 dzieci do 13. rż. ok. 25–32/100 osób >13. rż. |
zaczerwienie w miejscu wkłucia | 5/100 dzieci |
osutka w okolicy wkłucia | 3/100 zaszczepionych pierwszą dawką 1/100 zaszczepionych drugą dawką |
uogólniona osutka | 3–5/100 1/100 nastolatków i dorosłych zaszczepionych drugą dawką |
gorączka | do 15/100 dzieci do 10/100 nastolatków i dorosłych |
transmisja wirusa szczepionkowego z osoby immunokompetentnej | pojedyncze opisy przypadków |
transmisja wirusa szczepionkowego z osoby z upośledzeniem odporności | ok. 20/100 osób z kontaktu |
uogólnione zakażenie wirusem szczepionkowym | rzadko, dotyczy głównie osób z upośledzeniem odporności |
zgon | pojedyncze przypadki u osób z upośledzeniem odporności |
reakcje anafilaktyczne | ok. 1/1 000 000 |
Podsumowanie
Ospa wietrzna na ogół nie wymaga leczenia szpitalnego. W populacji ogólnej powikłania występują u 2–6% chorych. Jest to mały odsetek, jednak w związku z dużą liczbą zachorowań w polskich
warunkach oznacza to, że rocznie powikłania
dotyczą aż kilku tysięcy chorych. W wybranych
grupach ryzyka ospa może mieć ciężki przebieg.
Wieloletnie doświadczenie w stosowaniu szczepionek
przeciwko ospie wietrznej wskazuje, że przy
prawidłowej kwalifikacji szczepienie przeciwko tej
chorobie jest bezpieczne. Zdarzenia niepożądane
mają łagodniejszy przebieg niż objawy i powikłania
związane z naturalnym zakażeniem.
Piśmiennictwo:
1. Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 20172. European Centre for Disease Prevention and Control. Varicella vaccination in the European Union. Sztokholm, ECDC, 2015 (ecdc.europa.eu/en/publications/Publications/Varicella-Guidance-2015.pdf)
3. Gershon A.A., Marin M., Seward J.F. Varicella Vaccines. (W): Plotkin S.A., Orenstein W.A., Offit P.A. (red.): Vaccines. Wyd. 7. Elsevier, 2017
4. Arvin A.M. Varicella-Zoster Virus. [W:] Long S.S., Prober C.G., Fischer M. (red.): Pediatric Infectious Diseases. Wyd. 5. Elsevier, 2017
5. Leung J. i wsp. Impact of the maturing varicella vaccination program on varicella and related outcomes in the United States: 1994–2012. J. Pediatric. Infect. Dis. Soc., 2015
6. Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce. Zakład Epidemiologii NIZP-PZH. http://wwwold.pzh.gov.pl (dostęp: 16.08.2018)
7. Szczepienia ochronne w Polsce w 2017 roku (wstępne dane). Zakład Epidemiologii NIZP-PZH. http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Sz_2017_wstepne_dane.pdf (dostęp: 16.08.2018)
8. Varicella. [W:] Hamborsky J., Kroger A., Wolfe S. (red.): Centers for Disease Control and Prevention: Epidemiology and prevention of vaccine-preventable diseases. Wyd. 13. Washington D.C. Public Health Foundation, 2015
9. Management of varicella infection (chickenpox) in pregnancy. Society of Obstetricians and Gynaecologists of Canada Committee Clinical Practice Guideline. Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 2012; 34 (3): 287–292
10. Gowin E., Wysocki J., Michalak M. Don’t forget how severe varicella can be–complications of varicella in children in a defined Polish population. Int. J. Infect. Dis. 2013; 17 (7): e485–489
11. Reis A.F., Pais P., Monteiro J.P. Chickenpox and stroke in children: case studies and literature review. Acta Paediatr. 2014; 103: e176–80
12. Askalan R., Laughlin S., Mayank S. i wsp.: Chickenpox and stroke in childhood: a study of frequency and causation. Stroke, 2001; 32: 1257–1262
13. Ciccone S., Faggioli R., Calzolari F. i wsp.: Stroke After varicella-zoster infection: report of a case and review of the literature. Pediatr. Infect. Dis. J., 2010; 29: 864–867
14. Science M., MacGregor D., Richardson S.E. i wsp.: Central nervous system complications of varicella-zoster virus. J. Pediatr. 2014; 165: 779–785
15. Thomas S.L., Minassian C., Ganesan V. i wsp.: Chickenpox and risk of stroke: a self-controlled case series analysis. Clin. Infect. Dis. 2014; 58: 61–68
16. Marin M., Marti M., Kambhampati A. i wsp.: Global varicella vaccine effectiveness: a meta-analysis. Pediatrics, 2016; 137:e20153741
17. Uptodate. Vaccination for the prevention of chickenpox (primary varicella infection). www.uptodate.com (dostęp: 16.08.2018)
18. Varicella. Epidemiology and prevention of vaccine-preventable diseases. www.cdc.gov
19. Salzman M.B., Sharrar R.G., Steinberg S., LaRussa P.: Transmission of varicella-vaccine virus from a healthy 12-month-old child to his pregnant mother. J. Pediatr., 1997; 131: 151–154
20. Transmission of vaccine strain varicella-zoster virus from a healthy adult with vaccine-associated rash to susceptible household contacts. J. Infect. Dis., 1997; 176: 1072–1075
21. Galea S.A., Sweet A., Beninger P. i wsp.: The safety profile of varicella vaccine: a 10-year review. J. Infect. Dis., 2008; 197 (Supl. 2): S165–169
22. Tsolia M., Gershon A.A., Steinberg S.P., Gelb L.: Live attenuated varicella vaccine: evidence that the virus is attenuated and the importance of skin lesions in transmission of varicella-zoster virus. National Institute of Allergy and Infectious Diseases Varicella Vaccine Collaborative Study Group. J. Pediatr., 1990; 116: 184–189
23. Rubin L.G., Levin M.J., Ljungman P. i wsp.: 2013 IDSA Clinical Practice Guideline for vaccination of the immunocompromised host. Clin. Infect. Dis., 2014; 58: 309–318
24. Diaz P.S., Au D., Smith S. i wsp.: Lack of transmission of the live attenuated varicella vaccine virus to immunocompromised children after immunization of their siblings. Pediatrics, 1991; 87: 166–170
25. IOM (Institute of Medicine). 2012. Adverse effects of vaccines: Evidence and causality. Washington, DC: The National Academies Press
26. Schrauder C., Henke-Gendo K.S.C., Sasse M. i wsp.: Varicella vaccination in a child with acute lymphoblastic leukemia. Lancet, 2007; 369: 1232–1234
27. List do Redakcji. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej a ryzyko półpaśca. www.mp.pl/szczepienia/specjalne
28. Han J.Y., Hanson D.C., Way S.S.: Herpes zoster and meningitis resulting from reactivation of varicella vaccine virus in an immunocompetent child. Pediatr. Infect. Dis. J., 2011; 30: 266–268
29. Levin M.J., DeBiasi R.L., Bostik V., Schmid D.S. i wsp.: Herpes zoster with skin lesions and meningitis caused by 2 different genotypes of the Oka varicella-zoster virus vaccine. J. Infect. Dis., 2008; 198: 1444–1447