Szczepienie przeciwko HPV a zespół bólu regionalnego i posturalnej tachykardii ortostatycznej

Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor serwisu Szczepienia

W badaniu obserwacyjnym przeprowadzonym w Danii oceniono, czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV (głównie preparatem 4-walentnym) a bólem głowy, brzucha, występowaniem złego samopoczucia, zmęczenia, w tym zespołu bólu regionalnego (CRPS), tachykardii, w tym zespołu posturalnej tachykardii ortostatycznej (POTS), hipotensji/omdlenia wśród dziewcząt w wieku 11–17 lat. Dane do badania uzyskano z oficjalnych rejestrów szczepień i wizyt lekarskich w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, zgłoszeń do szpitala (szpitalny oddział ratunkowy, przyszpitalne poradnie specjalistyczne, hospitalizacje) oraz przepisywanych leków. Analizą objęto lata 2000–2014.

Autorzy zastosowali trzy różne metody badawcze: kohortową, typu self-controlled case series (rodzaj badania kliniczno-kontrolnego) oraz analizę trendów czasowych w populacji. Każda z tych metod może wiązać się z innymi błędami systematycznymi, dlatego zebranie wyników ze wszystkich analiz umożliwia dokładniejszą ocenę potencjalnego związku między szczepieniem przeciwko HPV a uwzględnionymi w badaniu punktami końcowymi.

Populację badania kohortowego stanowiło 314 017 dziewcząt w wieku 11–17 lat, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki przeciwko HPV i 314 017 dziewcząt nieszczepionych odpowiednio dobranych pod względem wieku z populacji ogólnej (grupa kontrolna). Analizą objęto lata 2008–2014. Dziewczęta obserwowano przez rok od momentu podania pierwszej dawki szczepionki przeciwko HPV i nie odnotowano różnic pomiędzy grupami we wskaźnikach zgłaszania się do szpitala z powodu bólu brzucha (skorygowany iloraz współczynników zapadalności – aIRR: 0,91 [95% CI: 0,86–0,97], bólu głowy (aIRR: 1,09 [95% CI: 0,96–1,22], innego nieswoistego bólu (aIRR: 0,95 [95% CI: 0,79–1,14]), hipotensji/omdleń (aIRR: 0,96 [95% CI: 0,88–1,06]), tachykardii (aIRR: 1,14 [95% CI: 0,87–1,50]), w tym POTS (aIRR: 0,54 [95% CI: 0,19–1,53]), złego samopoczucia/zmęczenia (aIRR: 0,90 [95% CI: 0,68–1,17]), w tym CRPS (aIRR: 0,12 [95% CI: 0,02–0,99]).

Badaniem typu self-controlled case series objęto lata 2000–2014, a wyjściową populację stanowiły 272 004 dziewczęta w wieku 11–17 lat. W 7-letnim okresie obserwacji 54,5% z nich otrzymało ≥1 dawkę szczepionki przeciwko HPV. Ostatecznie do analizy zakwalifikowano 11 817 dziewcząt, u których wystąpił dany punkt końcowy i oceniono ich częstość w okresie ekspozycji (rok po szczepieniu) i okresie kontrolnym (okres między 11. a 18. urodzinami z wyłączeniem „okresu ekspozycji”). Odnotowano, że w okresie ekspozycji oraz okresie kontrolnym wskaźniki zgłaszania się do szpitala z powodu bólu głowy (IRR: 1,14 [95% CI: 0,99–1,32]), innego nieswoistego bólu (IRR: 0,85 [95% CI: 0,68–1,06], hipotensji/omdlenia (IRR: 1,02 [95% CI: 0,92–1,14), tachykardii (IRR: 0,93 [95% CI: 0,70–1,24]), złego samopoczucia/zmęczenia (IRR: 1,09 [95% CI: 0,83–1,45]) oraz CRPS (IRR: 0,82 [95% CI: 0,16–4,16]) były podobne. Dostępne dane nie pozwoliły określić związku pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a wystąpieniem bólu brzucha oraz POTS.

Analizą trendów czasowych objęto lata 2000–2014 i uwzględniono populację 1 465 049 dziewcząt i chłopców w wieku 11–17 lat mieszkających w Danii. W analizowanym okresie zarówno u dziewcząt objętych programem szczepień, jak i nieszczepionych chłopców zaobserwowano stałe, niewielkie zwiększanie się wskaźników zgłaszania się do szpitala z powodu bólu głowy, brzucha, zmęczenia/złego samopoczucia, hipotensji/omdleń i tachykardii bez istotnego związku z wprowadzonym w 2009 roku programem powszechnych szczepień przeciwko HPV.

Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że szczepienie dziewcząt przeciwko HPV nie jest związane z większym ryzykiem wystąpienia bólu, złego samopoczucia, zmęczenia, tachykardii, hipotensji lub omdlenia. Otrzymane wyniki nie uzasadniają obaw o związek przyczynowy pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a uogólnionymi objawami ze strony autonomicznego układu nerwowego wymagającymi zgłoszenia się do szpitala.

Komentarz

dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski
Profesor Instytutu, Zakład Profilaktyki Nowotworów
Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie
Państwowy Instytut Badawczy

Obawy o bezpieczeństwo szczepienia przeciwko HPV były przedmiotem wielu różnych doniesień medialnych oraz licznych publikowanych analiz naukowych. W Japonii po wprowadzeniu szczepień do programu w kwietniu 2013 roku, już w czerwcu tego samego roku Ministerstwo Zdrowia Japonii zawiesiło oficjalne rekomendacje dla szczepień przeciwko HPV z uwagi na licznie zgłaszane przez media rzekome działania niepożądane. Pomimo analiz przeprowadzonych przez odpowiednie służby i ciała doradcze, które nie potwierdziły związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a zgłaszanymi zdarzeniami niepożądanymi, nie odwołano zawieszenia rekomendacji wbrew stanowisku Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i zaleceniom w innych krajach. W Japonii szczególnie doszukiwano się zależności pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a występowaniem zaburzeń układu nerwowego, w tym zespołu posturalnej tachykardii ortostatycznej (POTS).¹ Pomimo jasnych stanowisk WHO, wielu towarzystw naukowych, agend rządowych, ciał doradczych i instytucji potwierdzających bezpieczeństwo szczepień przeciwko HPV, informacje w mediach i na forach internetowych podsycane przez ruchy antyszczepionkowe powodują, że szczepienie przeciwko HPV nadal budzi obawy w zakresie bezpieczeństwa również w Polsce.

Przedstawiona wyżej publikacja Thomsena i wsp. dostarcza kolejnych, wysokiej jakości dowodów naukowych na brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szczepieniem młodych osób przeciwko HPV a występowaniem takich objawów jak bóle brzucha, głowy, bóle nieokreślonych okolic ciała, niedociśnienie, omdlenia, tachykardia, POTS, zespołu przewlekłego zmęczenia czy zgonu. Dobór punktów końcowych analizy jest celowy i obejmuje objawy oraz zaburzenia głównie ze strony autonomicznego układu nerwowego, które często sugerowano jako potencjalne działania niepożądane w doniesieniach kazuistycznych i mediach i które opierano głównie na zbieżności czasowej pomiędzy szczepieniem a wystąpieniem danego objawu czy choroby.

Badanie Thomsena i wsp. to analiza populacyjna obejmująca mieszkańców Danii, bazująca na danych z kilku rejestrów i przeprowadzona przy zastosowaniu trzech różnych metod badawczych. Zarówno źródła danych jak i zaadoptowane analizy statystyczne gwarantują wysoką jakość wyników i wyciągniętych wniosków. W żadnej z trzech typów niezależnych analiz nie potwierdzono związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a analizowanymi punktami końcowymi. Wyniki niniejszej analizy są zbieżne z analizami dużych zestawów danych publikowanych poprzednio dla populacji Stanów Zjednoczonych, Skandynawii, Holandii i Japonii. Dane uzyskane przez Autorów zostały także niezależnie potwierdzone stanowiskiem American Autonomic Society opublikowanym w styczniu 2020 roku, że aktualnie nie ma danych, które potwierdzałyby związek przyczynowy pomiędzy szczepieniem przeciwko HPV a CRPS, zespołem przewlekłego zmęczenia, POTS i innymi zaburzeniami układu nerwowego.² Komentowane badanie stanowi kolejny argument za jak najszybszym upowszechnieniem szczepień przeciwko HPV w Polsce. Należy jednak podjąć zdecydowane działania, aby szczepienia przeciwko HPV znalazły się w Programie Szczepień Ochronnych w 2022 roku jako obowiązkowe, a nie tylko refundowane jak zapowiada Ministerstwo Zdrowia.³ Pozwoli to osiągnąć o wiele większe wskaźniki wyszczepialnościniż w przypadku oferowania samej refundacji i jest zgodne ze stanowiskiem grupy ekspertów w zakresie planu kompleksowej walki z rakiem szyjki macicy w Polsce.⁴