Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki mRNA "BNT162b2" przeciwko COVID-19 - analiza wstępna

Opracowała Małgorzata Ściubisz

Konsultował dr n. med. Jacek Mrukowicz - komentarz p. Jakie wnioski płyną z badań klinicznych szczepionek przeciwko COVID-19?

Skróty: analiza mITT – zmodyfikowana analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, analiza per protocol – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z protokołem badania, BNT162b2 – szczepionka mRNA przeciwko COVID-19 zespołu Pfizer/BioNTech (nazwa handlowa Comirnaty), CI – przedział ufności, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, HBV – wirus zapalenia wątroby typu B, HCV – wirus zapalenia wątroby typu C, HIV – ludzki wirus zespołu nabytego niedoboru odporności, i.m. – domięśniowo, NAAT (nucleic acid amplification test) – test amplifikacji kwasów nukleinowych, OIT – oddział intensywnej terapii, RCT – badanie z randomizacją, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2

Metodyka: wieloośrodkowe RCT przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych (130 ośrodków), Argentynie (1 ośrodek), Brazylii (2 ośrodki), Republice Południowej Afryki (4 ośrodki), Niemczech (6 ośrodków) i Turcji (9 ośrodków), podwójnie ślepa próba, analiza mITT i analiza per protocol, mediana okresu obserwacji wyniosła 2 miesiące; uwzględniono dane zbierane do 14 listopada 2020 r., zakończenie badania zaplanowano na styczeń 2023 r., zbieranie danych do oceny głównych punktów końcowych potrwa do sierpnia 2021 r.

Populacja: 43 548 dorosłych i młodzieży ≥16. roku życia ogólnie zdrowych lub z chorobami współistniejącymi w stabilnym stanie (w tym m.in. osoby zakażone HIV, HBV, HCV), które nie wymagały istotnej zmiany leczenia lub hospitalizacji z powodu pogorszenia w ciągu ostatnich 6 tygodni przed rekrutacją (50,6% mężczyźni, 82,9% rasa biała, 57,8% w wieku 16–55 lat, mediana wieku w momencie szczepienia – 52 lata [zakres: 16–91 lat]), BMI ≥30 kg/m² (35,1%), ≥1 choroba współistniejąca – 21%; kryteria wykluczające: zachorowanie na COVID-19 w przeszłości, przyjmowanie leków immunosupresyjnych lub rozpoznanie choroby powodującej immunosupresję

Interwencja: 2 dawki (każda po 0,3 ml) szczepionki BNT162b2 podawane i.m. w schemacie 0, 21 dni – 21 720 osób (grupa eksperymentalna) Kontrola: placebo – 21 728 osób (grupa kontrolna) Ochotników obserwowano przez 30 min po szczepieniu.

Wyniki:
Skuteczność kliniczna

Skuteczność kliniczną szczepionki BNT162b2 w zapobieganiu zachorowaniom na objawowy COVID-19 potwierdzony laboratoryjnie (obecność ≥1 z następujących objawów: gorączka, pojawienie się lub nasilenie już istniejącego kaszlu, duszności, bólu mięśni, dreszcze, utrata węchu lub smaku o nagłym początku, ból gardła, biegunka lub wymioty + dodatni wynik badania techniką NAAT w kierunku zakażenia SARS-CoV-2 w próbce pobranej z dróg oddechowych w objawowym okresie choroby lub 4 dni przed wystąpieniem objawów, lub do 4 dni po ich ustąpieniu) oceniono w 3 głównych podgrupach:
– 43 355 osób w wieku ≥12 lat (osoby w wieku 12– 15 lat uwzględniono w okresie obserwacji, ale w przedstawianej wstępnej ocenie skuteczności szczepionki nie uwzględniono zachorowań, które wystąpiły w tej grupie wiekowej) wyjściowo bez zakażenia SARS-CoV-2, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo (analiza mITT)
– 36 523 osób w wieku ≥16 lat wyjściowo bez zakażenia SARS-CoV-2, które otrzymały 2 dawki szczepionki BNT162b2 lub placebo (analiza per protocol)
– 40 137 osób w wieku ≥16 lat, które otrzymały 2 dawki szczepionki BNT162b2 lub placebo niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 przed szczepieniem.

Wykazano, że szczepionka BNT162b2, w porównaniu z placebo, skutecznie zapobiega zachorowaniom na objawowy COVID-19 potwierdzony laboratoryjnie u osób w wieku ≥16 lat (p. tab. 1.). Skuteczność kliniczna szczepionki była podobna niezależnie od wieku, płci, rasy, pochodzenia etnicznego i obecności chorób współistniejących, w tym nadciśnienia tętniczego. Po podaniu szczepionki BNT162b2 lub placebo zarejestrowano 10 zachorowań na COVID-19 o ciężkim przebiegu (dodatni wynik badania techniką NAAT w kierunku zakażenia SARS-CoV-2 + ≥1 z następujących stanów: niewydolność oddechowa, objawy wstrząsu, zaburzenia funkcji nerek, wątroby lub neurologiczne, hospitalizacja na OIT, zgon), w tym tylko 1 w grupie eksperymentalnej. Wstępnie oszacowano, że skuteczność szczepionki BNT162b2, w porównaniu z placebo, w zapobieganiu zachorowaniom na COVID-19 o ciężkim przebiegu wyniosła 88,9% (95% CI: 20,1–99,7).

Zdefiniowane wcześniej odczyny miejscowe i ogólno- ustrojowe zdarzenia niepożądane oceniono w grupie 8183 osób, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo. Odczyny miejscowe częściej obserwowano w grupie eksperymentalnej niż placebo oraz u osób w wieku 16– 55 lat niż >55 lat. Zazwyczaj miały one łagodne lub umiarkowane nasilenie i samoistnie ustępowały w ciągu 1–2 dni. W ciągu 7 dni po podaniu pierwszej i drugiej dawki szczepionki BNT162b2 lub placebo najczęściej obserwowano ból w miejscu wstrzyknięcia (66–83% vs 8–14%), rzadziej zaczerwienienie (5–7% vs 1%) oraz obrzęk (6–7% vs 0–1%). Ogólnoustrojowe zdarzenia niepożądane również częściej obserwowano w grupie eksperymentalnej niż placebo, u osób w wieku 16–55 lat niż u starszych oraz po podaniu drugiej dawki szczepionki. Najczęściej występowały: zmęczenie (34–59% vs 17–33%) i ból głowy (25–52% vs 14–34%), rzadziej ból mięśni (14–37% vs 5–11%), dreszcze (6–35% vs 3–6%), ból stawów (9–22% vs 4–6%), gorączka (1–16% vs 0–1%). Zdecydowana większość tych zdarzeń miała łagodne lub umiarkowane nasilenie. Gorączka 38,9–40°C wystąpiła u 0,2–0,8% osób z grupy eksperymentalnej i 0,1% z grupy kontrolnej. Podania leków przeciwgorączkowych lub przeciwbólowych wymagało 20–45% osób z grupy eksperymentalnej (częściej po drugiej dawce) i 10–14% osób z grupy placebo.

Zdarzenia niepożądane spontanicznie zgłaszane przez uczestników badania oceniono w grupie 43 252 osób, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki eksperymentalnej lub placebo. Jakiekolwiek zdarzenia niepożądane oraz zdarzenia niepożądane związane ze szczepieniem częściej obserwowano w grupie eksperymentalnej niż w grupie placebo (odpowiednio 27% vs 12% oraz 21% vs 5%). 64 (0,3%) osoby z grupy eksperymentalnej i 6 (<0,1%) osób z grupy kontrolnej zgłosiło powiększenie węzłów chłonnych. W grupie eksperymentalnej zarejestrowano 4 ciężkie zdarzenia niepożądane związane ze szczepieniem: uszkodzenie barku związane z podaniem szczepionki, jednostronne powiększenie węzłów chłonnych pachowych, epizod napadowej arytmii komorowej, parestezje kończyny dolnej lewej).