Haemophilus influenzae kontratakuje: czy serotyp „a” stanowi nowe zagrożenie?

Tłumaczyła mgr Małgorzata Ściubisz

Skróty: Hia – Haemophilus influenzae typu a, Hib – Haemophilus influenzae typu b, ZOMR – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Translated from Emma C. Wall, Muhamed-Keir Taha, Haemophilus influenzae is fighting back: is serotype a an emerging threat? Lancet Infectious Diseases, 2023; Vol. 23 (10): 1106–1108, doi. org/10.1016/S1473-3099(23)00204–9. Copyright © 2023, with permission from Elsevier Ltd. Elsevier Ltd. and its Societies take no responsibility for the accuracy of the translation from the published English original and are not liable for any errors which may occur.

Haemophilus influenzae (H. influenzae) typu b (Hib) był jedną z głównych przyczyn bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), z powodu którego w 2000 roku na całym świecie zmarło >300 000 dzieci.¹ Szczepionka przeciwko Hib wprowadzona do stosowania u pacjentów na początku lat 90. XX wieku – będąca pierwszą skoniugowaną szczepionką przeciwko patogenom wywołującym bakteryjne ZOMR i charakteryzująca się dużą skutecznością – doprowadziła do niemal całkowitego wyeliminowania tej tragicznej w skutkach choroby.¹ Następnie opracowano i wprowadzono do stosowania kolejne szczepionki przeciwko patogenom odpowiedzialnym za zachorowania na ZOMR – przeciwko Streptococcus pneumoniae (pneumokokom) i Neisseria meningitidis (meningokokom). Jednak serotypy pneumokoka, których nie uwzględniono w składzie szczepionek, szybko zastąpiły serotypy szczepionkowe zarówno w przypadku nosicielstwa w części nosowej gardła, jak i chorób inwazyjnych. Zjawisko to znane jest jako zastępowanie serotypów.^2,3 W tym samym okresie pojawiły się także inne serogrupy meningokoków, wymuszając modyfikację składu szczepionek przeciwko meningokokom. Nie wiadomo, dlaczego nowe serotypy H. influenzae nie zastąpiły w podobny sposób Hib po rozpoczęciu powszechnego stosowania szczepionki przeciwko Hib. Choroba inwazyjna wywołana przez H. influenzae aktualnie występuje rzadko, a wyizolowane szczepy najczęściej nie poddają się typowaniu (są bezotoczkowe – przyp. red.).

W czasopiśmie „The Lancet Infectious Diseases” Marta Bertran i wsp.⁴ z brytyjskiej Health Security Agency (UKHSA) opublikowali raport dotyczący pojawienia się klonu H. influenzae typu a (Hia), będącego przyczyną choroby inwazyjnej u małych dzieci i starszych dorosłych w Anglii (p. Jakie zmiany zaobserwowano w epidemiologii inwazyjnych zakażeń Haemophilus influenzae typu a? – przyp. red.). Zaobserwowali, że liczba inwazyjnych zakażeń Hia zwiększyła się z 2 przypadków w sezonie 2015/2016 do 19 przypadków w sezonie 2021/2022, podczas gdy ogólna liczba inwazyjnych zakażeń H. influenzae, wywołanych głównie przez szczepy niepoddające się typowaniu, była stała. Ogółem łączna liczba inwazyjnych zakażeń Hia była mała (52 przypadki w całym okresie badania), ale zgłoszone przypadki wpisują się w obserwowany na całym świecie wzorzec transmisji, która rozpoczęła się w Ameryce Północnej. Nadal nie wiadomo, co jest przyczyną zwiększania się liczby inwazyjnych zakażeń Hia. W badaniu przeprowadzonym w 2022 roku przeanalizowano 410 izolatów Hia pobranych w latach 1998–2019 w 12 krajach po dwóch stronach Atlantyku i zidentyfikowano 4 odrębne grupy genetyczne (klady), z których jedna (klada 1) stanowiła 82% wszystkich izolatów i należała do kompleksu klonalnego ST23 (cc23).⁵ Ten sam kompleks klonalny najczęściej izolowano także w badaniu Bertran i wsp., co potwierdza, że przypadki inwazyjnych zakażeń Hia w Anglii są częścią globalnej transmisji tego konkretnego kompleksu klonalnego. Warto zauważyć, że izolaty Hia różniły się genetycznie od izolatów Hib, co wyklucza zjawisko zmiany otoczki, jako mechanizmu odpowiedzialnego za zwiększenie liczby inwazyjnych zakażeń Hia. Transmisja cc23 może być związana ze zmianami w genach zaangażowanych w unikanie odporności, przyleganie do ścian komórkowych gospodarza i zjadliwość, takich jak geny kodujące proteazę IgA lub białko P5, które wiążą hamujący regulator układu dopełniacza – czynnik H.^5,6

Mimo ogólnego zmniejszenia częstości inwazyjnych zakażeń H. influenzae w czasie pandemii COVID-19 Autorzy raportu zauważyli, że wprowadzone restrykcje sanitarne nie miały wpływu na częstość inwazyjnych zakażeń Hia lub wpływ ten był niewielki, podobnie jak we Francji i innych regionach, gdzie prawdopodobnie transmisji zachodzącej w małych społecznościach nie przerwały restrykcje ogólnopopulacyjne.^7,8

Wykrywanie rzadkich klonów jest możliwe jedynie dzięki dobrej jakości krajowym systemom nadzoru epidemiologicznego z dostępem do sekwencjonowania i genotypowania w laboratoriach centralnych. Badanie przeprowadzone przez Bertran i wsp. nie tylko podkreśla znaczenie nadzoru opartego na specjalistycznych laboratoriach, ale także możliwość jego szybkiego wzmocnienia w razie wykrycia nowego klonu. Ponadto dostęp do scentralizowanej dokumentacji gromadzonej przez National Health Service (NHS) pozwolił uzyskać niezbędne dane medyczne na temat obrazu klinicznego chorób, rozmieszczenia geograficznego poszczególnych przypadków, grup ryzyka zakażenia, a także oszacować wskaźnik śmiertelności. Badacze, wykrywając bardzo rzadkie zdarzenia, byli w stanie prześledzić rozprzestrzenianie się tego izolatu w całej Anglii.

Jednak mechanizmy przenoszenia Hia nie są znane, dlatego – podobnie jak w przypadku meningokoków i pneumokoków – należy przeprowadzić badania oceniające rozpowszechnienie nosicielstwa, co umożliwi podjęcie dalszych działań. Transmisja Hia może być podobna do transmisji innych patogenów błon śluzowych, w której małe dzieci przekazują infekcję starszym dorosłym, a proces ten może przerwać szczepienie obu tych grup.⁹

Pojawienie się inwazyjnych zakażeń Hia rodzi widmo odrodzenia się ZOMR wywołanego przez H. influenzae, które niemal całkowicie wyeliminowano dzięki szczepieniu przeciwko Hib. Wyniki raportu Bertran i wsp. przypominają lekarzom o uwzględnianiu Hia jako możliwej przyczyny ZOMR i zapalenia płuc. Autorzy nie podali wrażliwości Hia na antybiotyki, wiemy jednak, że aktualnie zjawisko oporności tej bakterii jest rzadkie. W związku z tym w najbliższym czasie jest mało prawdopodobne, aby zwiększenie liczby przypadków inwazyjnych zakażeń Hia pociągnęło za sobą konieczność zmiany aktualnych wytycznych dotyczących antybiotykoterapii empirycznej.¹⁰

Jednak częstość H. influenzae niepoddających się typowaniu i pojawienie się Hia podkreślają potrzebę opracowania oraz wprowadzenia do stosowania poliwalentnych szczepionek przeciwko H. influenzae. Aktualne plany stworzenia 2-walentnej szczepionki przeciwko Hia i Hib są przyjmowane z zadowoleniem,¹¹ jednak aby całkowicie wyeliminować ZOMR wywołane przez H. inluenzae, niezbędne są szczepionki o większej walentności. Równolegle z opracowywaniem szczepionki należy formalnie zdefiniować korelaty ochrony przed chorobą wywołaną przez H. influenzae, co jest elementem niezbędnym do stworzenia uniwersalnej szczepionki przeciwko temu patogenowi. Po sukcesie białkowych szczepionek przeciwko meningokokom serogrupy B (MenB), w porównaniu ze starszymi szczepionkami skoniugowanymi, w zapobieganiu ZOMR wywołanego przez MenB oraz inne serogrupy tej bakterii, aby ochronić podatne dzieci i dorosłych przed powrotem dewastujących przypadków ZOMR, sepsy i zapalenia płuc, potrzebne są nowej generacji szczepionki przeciwko H. influenzae.¹²