W 1974 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowała Rozszerzony Program Szczepień (Expanded Program on Immunization) w celu zapewnienia wszystkim dzieciom dostępu do rutynowo zalecanych szczepionek. Początkowo skupiano się na 6 chorobach – gruźlicy, błonicy, tężcu, krztuścu, poliomyelitis i odrze, następnie w zalecanym schemacie uwzględniono inne szczepionki (np. przeciwko Hib, WZW typu B, pneumokokom). W 2020 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia zatwierdziło Agendę Szczepień 2030, globalną strategię na lata 2021–2030, zgodnie z którą każdy, niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania, będzie mógł korzystać ze szczepień. Głównym celem Agendy jest zmniejszenie do 2030 roku o 50% liczby dzieci, które nie otrzymały pierwszej dawki szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP-1). Realizacja tej strategii została zaburzona przez pandemię COVID-19, która wiązała się z globalnym zmniejszeniem wskaźników wyszczepialności dzieci do najmniejszych wartości notowanych w ciągu ostatnich 10 lat. Wskaźniki te przedstawiono w niniejszym raporcie.
Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
Zgodnie z danymi WHO i UNICEF wskaźnik wyszczepialności DTP-1 na świecie zwiększył się z 86% w 2021 roku do 89% w 2022 roku, lecz był mniejszy od wskaźnika z 2019 roku (90%). Podobnie wskaźnik wyszczepialności trzecią dawką DTP (DTP-3) był większy w 2022 niż w 2021 roku (84 vs 81%), lecz również nie osiągnął wartości z 2019 roku (86%). W latach 2021 i 2022 wskaźniki wyszczepialności DTP-1 i DTP-3 poprawiły się we wszystkich regionach WHO, z wyjątkiem Regionu Afrykańskiego, w którym odsetki dzieci zaszczepionych DTP-1 i DTP-3 zatrzymały się na poziomie odpowiednio 80 i 72% i były mniejsze niż w 2019 roku (odpowiednio 83 i 77%). Zarówno w roku 2021, jak i w 2022, wskaźniki wyszczepialności DTP-1 i DTP-3 w Regionie Europejskim nie zmniejszyły się poniżej odpowiednio 97 i 94%. W Regionie Azji Południowo-Wschodniej odnotowano największą poprawę wskaźników wyszczepialności w 2022 roku w porównaniu z rokiem 2021 – z 86 do 93% dla DTP-1 i z 82 do 91% dla DTP-3. Spośród 194 krajów WHO w 73 (38%) odnotowano ≥5% zmniejszenie odsetka dzieci zaszczepionych DTP-3 w okresie 2019–2021. Tylko 15 krajom udało się potem wrócić w 2022 roku do wartości nie mniejszych od wartości z 2019 roku.
W 2022 roku liczba dzieci, które nie otrzymały żadnego szczepienia DTP (14,3 mln) zmniejszyła się o 21% w stosunku do 2021 roku (18,1 mln), lecz była o 11% większa w porównaniu z 2019 rokiem (12,9 mln). Większość tych dzieci (84%) zamieszkiwała kraje o niskich i niższych średnich dochodach. Liczba dzieci, które nie ukończyły szczepienia pierwotnego (brak DTP-3) w roku 2021 i 2022 była podobna (odpowiednio 6,3 i 6,2 mln), lecz większa niż w 2019 roku (5,5 mln).
Szczepienie przeciwko odrze
Globalny wskaźnik wyszczepialności pierwszą dawką szczepionki przeciwko odrze (MCV-1) zwiększył się z 81% w 2021 roku do 83% w 2022 roku, jednak był mniejszy od wartości notowanej w 2019 roku (86%). We wszystkich regionach WHO odsetek dzieci zaszczepionych MCV-1 był mniejszy w 2022 roku niż w 2019 roku. Wyjątkiem był Wschodni Region Morza Śródziemnego, któremu udało się wrócić do poziomu sprzed pandemii (83%).
Spośród 194 krajów, 115 (59%) zgłosiło mniejsze wskaźniki wyszczepialności MCV-1 z 2022 roku w porównaniu z 2019 rokiem. Globalny wskaźnik wyszczepialności drugą dawką szczepionki przeciwko odrze (MCV-2) zwiększył się z 71% w 2019 roku do 74% w 2022 roku, co głównie wiązało się z wprowadzeniem MCV-2 w 11 krajach, w większości należących do Regionu Afrykańskiego WHO.
Inne szczepionki
W porównaniu z rokiem 2021, w 2022 roku odnotowano zwiększenie się globalnych wskaźników wyszczepialności dla BCG (87%), trzeciej dawki szczepionki przeciwko WZW typu B (84%), trzeciej dawki szczepionki przeciwko poliomyelitis (84%) i pierwszej dawki szczepionki przeciwko rotawirusom (68%). Wszystkie te wartości były jednak mniejsze od wartości z 2019 roku. Dzięki rozszerzeniu programów szczepień w okresie 2019–2022 udało się zwiększyć odsetki dzieci zaszczepionych przeciwko HPV, trzecią dawką szczepionki przeciwko pneumokokom (z 51 do 60%) i ostatnią dawką szczepionki przeciwko rotawirusom (z 40 do 51%). W ciągu 10 lat (lata 2012–2022) nie odnotowano istotnych zmian we wskaźnikach wyszczepialności szczepionką przeciwko WZW typu B podaną w dobie urodzeniowej (44% w 2012 r. i 45% w 2022 r.) i trzecią dawką szczepionki przeciwko Hi3 (zmiana z 74 na 76%).
Brak kontynuacji szczepień
W 2022 roku odsetek dzieci, które otrzymały DTP-1, lecz nie otrzymały DTP-3, był największy w krajach o niskich dochodach (12%). Podobnie w krajach tych odnotowano największy odsetek dzieci, którym podano DTP-1, leczenie podano MCV-1 (17%). W krajach o średnich i wysokich dochodach odsetki te nie przekroczyły 5%.
W podsumowaniu autorzy napisali, że po utrudnieniach związanych z pandemią COVID-19 udało się poprawić globalne wskaźniki wyszczepialności dzieci różnymi szczepionkami, jednak patrząc na poszczególne kraje wzrost ten nie był jednakowy i wielu krajom nie udało się osiągnąć wskaźników notowanych przed pandemią. Dużym wyzwaniem jest zmniejszenie liczby dzieci, które nie są szczepione żadnymi szczepionkami lub nie kontynuują rozpoczętych szczepień. Zamieszkują one głównie kraje o niskich dochodach, w tym obszary o ograniczonym dostępie do opieki zdrowotnej i ogarnięte konfliktami zbrojnymi. Wymaga to opracowania strategii dostosowanych do warunków panujących w danym regionie.
