Czy szczepienie pacjentów z niedoborem odporności przeciwko pneumokokom jest skuteczne?

Skróty: HSCT – przeszczepienie komórek hematopoetycznych szpiku, IChP – inwazyjna choroba pneumokokowa, PCV – skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-7 – 7-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-10 – 10-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PCV-13 – 13-walentna skoniugowana szczepionka przeciwko pneumokokom, PPSV-23 – 23-walentna polisacharydowa szczepionka przeciwko pneumokokom

Zachorowalność na IChP jest około 12-krotnie większa u pacjentów z niedoborami odporności niż w populacji ogólnej, dlatego zapobieganie zakażeniom pneumokokowym w tej grupie ryzyka od dawna budzi zainteresowanie wakcynologów. Pierwsze historyczne szczepionki polisacharydowe (23-walentna polisacharydowa szczepionka przeciwko pneumokokom [PPSV-23]) charakteryzowały się małą skutecznością u pacjentów z niedoborami odporności. Czyste polisacharydy nie są wystarczająco immunogenne w warunkach upośledzenia mechanizmów immunologicznych.

Dopiero wprowadzenie szczepionek skoniugowanych (PCV-7, następnie PCV-10 i PCV-13) dało szansę na skuteczniejszą profilaktykę IChP u pacjentów z pierwotnymi niedoborami odporności, pacjentów po leczeniu onkohematologicznym, zakażonych HIV i po przeszczepieniu narządów. Pacjenci z tych grup nadal nieco słabiej odpowiadają na szczepienie niż osoby zdrowe, jednak o wiele lepiej niż w przypadku zastosowania PPSV-23. W przypadku większości grup pacjentów z niedoborem odporności nie mamy jednak danych o skuteczności klinicznej tych szczepionek w profilaktyce IChP, a wnioski opierają się na analizie odpowiedzi serologicznej na szczepienie.

Madhi i wsp. zaobserwowali nieznacznie słabszą odpowiedź immunologiczną na 3 dawki PCV-10 zastosowane w ramach szczepienia pierwotnego u niemowląt zakażonych HIV (72% pozytywnych odpowiedzi na szczepienie ocenionych na podstawie miana swoistych przeciwciał w teście opsonofagocytozy) niż w grupie kontrolnej zdrowych rówieśników (79%), natomiast odpowiedź na dawkę uzupełniającą była już podobna w obu grupach. Natomiast French i wsp. wykazali, że skuteczność PCV-7 w zapobieganiu ponownemu zachorowaniu na IChP wywołaną przez typy uwzględnione w szczepionce lub spokrewniony typ 6A u dorosłych nosicieli HIV, którzy przebyli pierwszy epizod IChP, wyniosła 75% (95% CI: 30–90). Z kolei w amerykańskim badaniu obserwacyjnym (dane ze stanu Tennessee) zauważono, że po wprowadzeniu programu powszechnych szczepień PCV-7, w porównaniu z okresem przed szczepieniami przeciwko pneumokokom, zapadalność na IChP u dzieci z niedokrwistością sierpowatokrwinkową zmniejszyła się aż o 93%.

W badaniu klinicznym przeprowadzonym w RPA dotyczącym skuteczności PCV-10 u dzieci HIV+ stwierdzono, że dla większości serotypów szczepionkowych porównanie grup dzieci HIV+ z dziećmi HIV- nie wykazało różnic w odpowiedzi immunologicznej, z wyjątkiem nieco słabszej odpowiedzi u dzieci HIV+ ocenianej w teście fukcjonalnym opsonofagocytozy (OPA), której znaczenie kliniczne nie jest znane.

Podobne wyniki w omawianych grupach pacjentów uzyskano w badaniach PCV-13.

Dane dotyczące skuteczności PCV u chorych na nowotwory są ograniczone. Nie dysponujemy wiarygodną oceną skuteczności klinicznej w profilaktyce IChP. W obszernej metaanalizie dotyczącej szczepień przeciwko pneumokokom pacjentów z chorobami rozrostowymi oraz po przeszczepieniu komórek hematopoetycznych (HSCT) uwzględniono tylko badania oceniające immunogenność szczepionek (PCV i PPSV-23). Wykazano generalnie gorszą odpowiedź na szczepienie niż u osób zdrowych. Niemniej jednak wszyscy autorzy są zgodni, że odpowiedź ta jest na tyle satysfakcjonująca, że uzasadnia rutynowe stosowanie szczepień przeciwko pneumokokom u tych pacjentów, choć ostateczny efekt kliniczny jest niepewny (p. także pyt. W jakim schemacie podawać skoniugowane szczepionki przeciwko pneumokokom dzieciom z upośledzeniem odporności? i Chemioterapia a szczepienie przeciwko pneumokokom – przyp. red.).