Czy można zaszczepić dziecko, jeśli zgłosiło się do gabinetu z babcią lub 15-letnim bratem? Czy powinni mieć ze sobą jakiś dokument potwierdzający, że rodzic lub inny opiekun prawny zgadzają się na szczepienie? Czy inaczej postępuje się w przypadku szczepień obowiązkowych i zalecanych?
Zgoda rodzica jest prawnie wymagana do wykonania szczepień zalecanych u dzieci (nieobowiązkowych).1 Opiekun faktyczny może wyrazić zgodę tylko na wykonanie u dziecka badania kwalifikacyjnego poprzedzającego wykonanie szczepienia zalecanego.2
Rodzic, który nie może być obecny na wizycie szczepiennej, może wyrazić zgodę na konkretne szczepienie zalecane u dziecka w formie dokumentowej (np. pisemnie) lub udzielić babci dziecka pełnomocnictwa do wyrażenia przez nią zgody na to konkretne świadczenie zdrowotne u dziecka. Taką możliwość dopuszczono w orzecznictwie sądowym Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 19/15, Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego 6/20153). Przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Sąd Najwyższy dopuścił w tym celu zastosowanie pełnomocnictwa do poszczególnej czynności, jak i pełnomocnictwa rodzajowego w przypadku leczenia periodycznego, wymagającego powtarzalnych zabiegów lub diagnostyki, zaznaczając, że ich charakter musi być ściśle określony. Jednocześnie opowiedział się za niedopuszczalnością udzielenia przez rodzica pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszelkich czynności z zakresu władzy rodzicielskiej (w tym blankietowej zgody na wykonywanie zabiegów medycznych).
Szczepienie profilaktyczne u ogólnie zdrowych pacjentów nie jest traktowane jako zabieg o podwyższonym ryzyku.4 Gdyby jednak szczepienie zalecane zwiększało ryzyko z uwagi na stan zdrowia pacjenta, zgoda rodzica powinna zostać wyrażona w wymaganej prawem formie – pisemnej, poprzez Internetowe Konto Pacjenta lub przy użyciu podpisu osobistego.5
Odmienną sytuacją jest szczepienie obowiązkowe. Zgodnie z wykładnią przepisów prawa dokonaną przez Naczelny Sąd Administracyjny, przepisy dotyczące obowiązkowych szczepień ochronnych są przepisami szczególnymi w stosunku do tych wszystkich przepisów, które udzielenie świadczeń zdrowotnych uzależniają od zgody pacjenta (jego przedstawiciela ustawowego).6 Formalnie więc do przeprowadzenia szczepienia obowiązkowego u każdego dziecka nie jest wymagana zgoda jego rodzica. Obowiązek poddania się szczepieniu ochronnemu wynika bowiem bezpośrednio z przepisów prawa.7 Można więc realizować obowiązkowe szczepienia ochronne u dzieci w obecności babci jako tzw. opiekuna faktycznego, którym określa się osobę sprawującą, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny wymaga takiej opieki.8
Należy pamiętać, że wykonanie każdego szczepienia poprzedza badanie kwalifikacyjne obejmujące wywiad dotyczący stanu zdrowia dziecka – informacji takich dostarczyć może lekarzowi dokumentacja medyczna dostępna w przychodni, opiekun faktyczny lub rodzic – także przez telefon, gdyż prawo9 pozwala na wykonywanie zawodu lekarza i zebranie wywiadu na pomocą środków porozumiewania się na odległość (za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub łączności). Przedstawiciel ustawowy dziecka ma prawo upoważnić lekarza do udzielenia informacji o stanie zdrowia dziecka innym wskazanym osobom (np. babci).10
Przy szczepieniu dziecka nie musi więc być bezwzględnie obecny jego rodzic – do zebrania wywiadu w ramach lekarskiego badania kwalifikacyjnego wystarczy obecność babci, jako opiekuna faktycznego, a zgodę rodzica na szczepienie zalecane można uzyskać na odległość. Zgodnie z prawem11 dzieci <6. roku życia powinno się szczepić i kwalifikować do szczepienia w obecności rodzica lub opiekuna faktycznego.
Natomiast niepełnoletni 15-letni brat dziecka nie może być wiarygodnym źródłem informacji o pacjencie. Choć osoba w tym wieku formalnie posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych, to nie ma zdolności do wyrażania zgody nawet na własne świadczenia zdrowotne (taką kompetencję prawo przyznaje dopiero pacjentom, którzy ukończyli 16 lat i to wspólnie z rodzicem), więc tym bardziej nie może decydować o wykonaniu szczepienia u innej osoby.
Dzieci, które ukończyły 6. rok życia, a nie osiągnęły pełnoletności, można zakwalifikować i szczepić bez obecności rodzica albo opiekuna faktycznego, pod warunkiem uzyskania od nich informacji na temat uwarunkowań zdrowotnych mogących stanowić przeciwwskazanie do szczepień (a w przypadku szczepień nieobowiązkowych – także po uzyskaniu ich zgody na takie szczepienie).12 W takim przypadku, jeśli te warunki prawne zostaną spełnione, nie ma znaczenia, kto przyprowadzi dziecko na szczepienie, gdyż 15-letni brat nie bierze udziału w procesie kwalifikacji dziecka do szczepienia ani w akceptacji wykonania szczepienia zalecanego u dziecka.
Przypisy:
1. Art. 17 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 849 z późn. zm. – dalej w skrócie: ustawa o prawach pacjenta)2. Zob. także uwagi M. Boratyńskiej (W:) Wolny wybór. Gwarancje i granice prawa pacjenta do samodecydowania. Warszawa, Instytut Problemów Ochrony Zdrowia, 2012: 711–717
3. Dostęp: www.sn.pl/sites/orzecznictwo/orzeczenia3/iii%20czp%2019–15.pdf
4. Pałka K. (W:) System Prawa Medycznego. Tom 2. Szczególne świadczenia zdrowotne. Warszawa, C. H. Beck Instytut Nauk Prawnych PAN, 2018: 607
5. Art. 18 ust. 1 i 1a ustawy o prawach pacjenta.
6. Uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r., sygn. akt II OSK 1499/16. dostęp: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/9846407B4A
7. Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 1845 z późn. zm.). Zob. także uwagi J. Haberko (W:) Bosek L. (red.): Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Komentarz. Warszawa, C. H. Beck, 2021: 244–271
8. Definicja z art. 3 ust. 1 pkt 1) ustawy o prawach pacjenta
9. Na podstawie art. 2 ust. 4 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r., poz. 790 z późn. zm.)
10. Oświadczenie załącza się do dokumentacji medycznej pacjenta lub składa za pomocą Internetowego Konta Pacjenta, zgodnie z § 8 ust. 1 rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania (Dz. U. z 2020 r., poz. 666 z późn. zm.)
11. §7 ust. 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 753 z późn. zm.)
12. §7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 753 z późn. zm.)
