Opracowała Małgorzata Ściubisz, redaktor serwisu Szczepienia
W czasopiśmie „Journal of Infectious Diseases” opublikowano wyniki duńskiego badania kohortowego z prospektywnym zbieraniem danych, w którym oceniono epidemiologię, przebieg kliniczny, postępowanie diagnostyczne i leczenie, a także następstwa zapalenia mózgu wywołanego przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV) u dorosłych. Dane do badania naukowcy uzyskali z krajowego rejestru zakażeń ośrodkowego układu nerwowego (Danish Study Group of Infections in the Brain - DASGIB).
W latach 2015–2019 na zapalenie mózgu wywołane VZV zachorowały 92 osoby w wieku ≥18 lat (mediana wieku 75 lat). Rozpoznanie zapalenia mózgu ustalał lekarz specjalista chorób zakaźnych na podstawie kryteriów IEC (International Encephalitis Criteria) lub na podstawie obserwowanych zmian stanu psychicznego (tj. zaburzenia świadomości, nadmiernej senności, zmian osobowości) i współistniejących innych objawów charakterystycznych dla zapalenia mózgu (np. gorączki lub ogniskowych objawów neurologicznych). Etiologię VZV potwierdzono wykryciem materiału genetycznego wirusa w płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR) metodą PCR (93% pacjentów) lub dodatnim wynikiem oceny wewnątrzoponowej syntezy swoistych przeciwciał w klasie IgG (7% pacjentów).
W momencie przyjęcia do szpitala w obrazie klinicznym dominowały splątanie (76%), ból głowy (56%), nudności (45%), zaburzenia chodu (42%), zaburzenia osobowości (41%). U części pacjentów obserwowano także gorączkę ≥38°C (37%), afazję (21%), deficyty ruchowe i czuciowe w zakresie kończyn (19%), niedowład i porażenie nerwów czaszkowych (17%), drgawki (11%) oraz ataksję (9%). Zaburzenia świadomości (<15 pkt w skali Glasgow [GCS]) stwierdzono u 38% pacjentów, w tym ≤12 i ≤10 pkt odpowiednio u 9 i 8%. Epizod półpaśca w przeszłości zgłosiło 70% chorych. U 39% chorych stwierdzono czynniki związane z upośledzeniem odporności: przyjmowanie leków zaburzających odporność (20%), cukrzycę (12%), nowotwory narządów miąższowych lub układu krwiotwórczego i chłonnego (11%), nadużywanie alkoholu (5%). Podejrzenie zapalenia mózgu przy przyjęciu wysnuto tylko w przypadku 9 pacjentów (11%), podczas gdy u kolejnych 9 (11%) stwierdzono obecność półpaśca. W pozostałych przypadkach wstępne rozpoznania przy przyjęciu były bardzo zróżnicowane, od nieinfekcyjnych zaburzeń neurologicznych (21%) do chorób naczyniowych mózgu (15%).
Badania obrazowe głowy (TK i/lub MRI) wykonano u niemal wszystkich pacjentów (92%), najczęściej w ciągu 6,4 h od przyjęcia. U 16% chorych w badaniu obrazowym głowy uwidoczniono objawy zapalenia naczyń mózgowych (w tym cechy udaru niedokrwiennego i krwawienia), a u 13% zmiany wskazujące na encefalopatię, głównie w obrębie pnia i głębokich struktur mózgu (zwojach podstawnych i móżdżku). U pozostałych pacjentów, poza zmianami związanymi z wiekiem, nie obserwowano żadnych nieprawidłowości. W badaniach krwi oceniane parametry (stężenie CRP, kreatyniny, liczba leukocytów, płytek krwi) najczęściej mieściły się w zakresie normy. W badaniu ogólnym PMR najczęściej obserwowano pleocytozę oraz zwiększone stężenia białka, pozostałe parametry (erytrocyty, glukoza, kwas mlekowy) najczęściej mieściły się w zakresie normy.
U wszystkich chorych wdrożono (najczęściej w ciągu 13,4 h od przyjęcia) leczenie acyklowirem dożylnie w dawce 10 mg/kg mc. 3 x/24 h, najczęściej przez 14 dni. U niemal połowy (48%) pacjentów leczenie kontynuowano doustnie, najczęściej przez 11 dni. Leczenia na oddziale intensywnej terapii wymagało 14% pacjentów. Śmiertelność wewnątrzszpitalna, po miesiącu i po 3 miesiącach od wypisu wyniosła odpowiednio 4, 9 i 11%, wszystkie zgony dotyczyły pacjentów w wieku ≥75 lat. Niekorzystny wynik leczenia (<5 pkt pkt w Glasgow Outcome Scale, zakres:1–5 pkt, gdzie: 1 – zgon, 2 – stan wegetatywny, 3 – ciężka niesprawność, chory zależny od innych w codziennym funkcjonowaniu, 4 – umiarkowana niesprawność, chory zdolny do samodzielnego funkcjonowania, 5 – stan dobry, z niewielkimi deficytami lub bez deficytów) w momencie wypisu ze szpitala obserwowano u 69% pacjentów. Niezależnymi czynnikami ryzyka niekorzystnego rokowania był wiek (skorygowane ryzyko względne – aRR: 1,02 [95% CI: 1,01–1,03]), zapalenie naczyń mózgowych (aRR: 1,38 [95% CI: 1,02–1,86]) oraz zaburzenia świadomości (<15 pkt w GCS; aRR: 1,32 [95% CI: 1,01–1,73]).
Autorzy badania zwracają uwagę, że u wielu pacjentów w momencie przyjęcia do szpitala nie podejrzewano zapalenia mózgu o etiologii wirusowej, a to z kolei było związane z opóźnieniem rozpoczęcia leczenia acyklowirem. Można przypuszczać, że mogło to pogorszyć rokowanie. Nadal nie jest też jasne, czy ryzyko zachorowania na zapalenie mózgu wywołane VZV jest większe u pacjentów z zaburzeniami odporności niż u pacjentów immunokompetentnych. Wyniki badania potwierdzają natomiast, że podstawową metodą ustalania etiologii wirusowych zakażeń ośrodkowego układu nerwowego powinno być wykrycie materiału genetycznego wirusa w PMR metodą PCR.
