Opracowała Małgorzata Ściubisz
W przeglądzie systematycznym piśmiennictwa oceniono skuteczność ochładzania miejsca planowanego domięśniowego wstrzyknięcia szczepionki w łagodzeniu bólu związanego z tą procedurą u dzieci i dorosłych.
Przeszukano cztery elektroniczne bazy publikacji medycznych (Medline [Ovid], CINAHL, EmCare, InformIT, Scopus) za okres do maja 2019 roku. Ostatecznie do przeglądu zakwalifikowano 13 RCT, w tym 10 RCT obejmujących populację 689 dzieci i młodzieży w wieku od 6 tygodni do 18 lat oraz 3 RCT obejmujące populację 829 dorosłych w wieku ≥18 lat. W badaniach oceniano skuteczność aplikacji spreju chłodzącego (11 RCT) lub przyłożenia lodu (4 RCT) w miejscu planowanego domięśniowego wstrzyknięcia szczepionki, w porównaniu z innymi powszechnie stosowanymi metodami łagodzenia bólu związanego ze szczepieniem, takimi jak odwracanie uwagi (3 RCT), aplikacja kremu miejscowo znieczulającego zawierającego lidokainę i prylokainę lub lidokainę w miejscu planowanego domięśniowego wstrzyknięcia szczepionki (3 RCT), skompresowanego powietrza (3 RCT), schłodzonego roztworu soli fizjologicznej za pomocą wacika (1 RCT), karmienie piersią (2 RCT), ręczna stymulacja dotykowa (1 RCT) lub brak interwencji/standardowa opieka (7 RCT). Nasilenie bólu oceniano za pomocą odpowiednich dla wieku skal lub kwestionariuszy (skala oceny bólu u noworodków i niemowląt [Infant Pain Scale/Neonatal Infant Pain Scale – NIPS], skala wizualno-analogowa [Visual Analogue Scale – VAS], skala Wong’a-Baker’a, kwestionariusz MPQ lub skale behawioralne oparte na ocenie różnych parametrów zachowania). Z uwagi na heterogeniczność badań przeprowadzenie metaanalizy nie było możliwe.
Wyniki badań obejmujących dzieci są niejednoznaczne. W 2 RCT nie wykazano skuteczności lodu w łagodzeniu bólu związanego ze wstrzyknięciem domięśniowym, natomiast skuteczność spreju chłodzącego była podobna do skuteczności skompresowanego powietrza i większa niż brak jakiejkolwiek interwencji. W innym badaniu wykazano, że aplikacja spreju chłodzącego oraz karmienie piersią, w porównaniu ze standardową opieką, łagodziły ból związany z podaniem szczepionki, jednak karmienie piersią w większym stopniu. Sprej chłodzący był też skuteczniejszy niż odwracanie uwagi, choć nie potwierdzono tego w kolejnym badaniu, i tak samo skuteczny jak aplikacja kremu miejscowo znieczulającego. W kolejnych badaniach wykazano, że sprej chłodzący aplikowany w miejscu planowanego podania szczepionki łagodził ból związany z tą interwencją w podobnym stopniu jak standardowa opieka, ale stosowany dodatkowo przy karmieniu piersią nie potęgował tego efektu w krótkim czasie po wstrzyknięciu (podobnie jak aplikacja kremu miejscowo znieczulającego), choć pewien korzystny efekt obserwowano 1 i 3 minuty po wstrzyknięciu.
Wyniki badań przeprowadzonych u dorosłych są bardziej jednoznaczne. Przyłożenie lodu w miejscu planowanego podania szczepionki, w porównaniu z brakiem interwencji (standardowa opieka), łagodziło ból związany z wkłuciem igły i podaniem szczepionki przeciwko tężcowi. W tym samym badaniu wykazano, że skuteczność lodu i spreju chłodzącego była podobna w łagodzeniu bólu związanego z wkłuciem igły, ale większa w łagodzeniu bólu wiązanego z podaniem szczepionki. Wykazano również, że aplikacja spreju chłodzącego w miejscu planowanego podania szczepionki bezpośrednio na skórę, w porównaniu ze standardową opieką, łagodziła ból, choć w nieco mniejszym stopniu w przypadku szczepienia przeciwko tężcowi. Aplikacja spreju chłodzącego za pomocą nasączonego wacika była skuteczniejsza niż aplikacja tą samą metodą schłodzonego roztworu soli fizjologicznej. Na skuteczność metody ochładzania pośrednio wskazują wyniki badania, w którym porównano skuteczność kremu miejscowo znieczulającego z innymi metodami łagodzenia bólu związanego z podaniem szczepionki. Wykazano w nim, że aplikacja kremu znieczulającego miała podobną skuteczność jak aplikacja spreju chłodzącego i większą skuteczność niż stymulacja dotykowa i odwracanie uwagi (nie było jednak danych bezpośrednio porównujących aplikację spreju z innymi metodami).
Autorzy przeglądu wyciągnęli wniosek, że ochładzanie miejsca planowanego domięśniowego wstrzyknięcia szczepionki może być skuteczną metodą łagodzenia bólu związanego z tą interwencją. Choć wyniki badań przeprowadzonych u dzieci są niejednoznaczne, to u dorosłych aplikacja spreju chłodzącego lub przyłożenie lodu w miejscu planowanego podania szczepionki może przynieść korzystny efekt.
