Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki wektorowej Ad26.COV2.S przeciwko COVID-19 – analiza po 4 miesiącach

Opracowała Małgorzata Ściubisz

Skróty: analiza mITT – zmodyfikowana analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z zaplanowanym leczeniem, analiza per protocol – analiza w grupach wyodrębnionych zgodnie z protokołem badania, CLS (capillary leak syndrome) – zespół przesiąkania włośniczek, COVID-19 – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECMO – pozaustrojowa oksygenacja membranowa, GKS – glikokortykosteroidy, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, POChP – przewlekła obturacyjna choroba płuc, RCT – badanie z randomizacją, OIT – oddział intensywnej terapii, RPA – Republika Południowej Afryki, RT-PCR – reakcja łańcuchowa polimerazy z odwrotna transkrypcją, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, SpO₂ – wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej, TTS (thrombosis with thrombocytopenia syndrome) – zespół zakrzepicy z małopłytkowością, USA – Stany Zjednoczone Ameryki, ZGB – zespół Guillaina i Barrégo

Metodyka: wieloośrodkowe RCT przeprowadzone w Argentynie, Brazylii, Chile, Kolumbii, Meksyku, Peru, RPA i USA; podwójnie ślepa próba, analiza per protocol i analiza ITT, mediana okresu obserwacji wynosiła 121 dni (zakres: 1–284; 91,5% uczestników obserwowano przez ≥2 mies., 22,8% uczestników obserwowano przez ≥6 mies.), analizowano dane zebrane do 9 lipca 2021 r. (w okresie przed dominacją wariantów Delta oraz Omikron SARS-CoV-2 – przyp. red.); wybrane punkty końcowe: COVID-19 o ciężkim/krytycznym przebiegu -(dodatni wynik RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 + ≥1 z następujących kryteriów: objawy ciężkiej, ogólnoustrojowej choroby [częstotliwość oddechów >30/min, częstotliwość rytmu serca >125 uderzeń/min., SpO₂ ≤93% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym lub PaO₂/FiO₂ <300 mm Hg], niewydolność oddechowa [konieczność zastosowania tlenoterapii wysokoprzepływowej, nieinwazyjnego wspomagania oddychania, mechanicznego wspomagania oddychania lub ECMO], wstrząs, zaburzenia czynności nerek, wątroby lub neurologiczne, hospitalizacja na OIT lub zgon); COVID-19 o umiarkowanym przebiegu (dodatni wynik RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 + ≥1 z następujących kryteriów: częstotliwość oddechów ≥20/min, częstotliwość rytmu serca ≥90/min, nieprawidłowe SpO₂ [ale >93% podczas oddychania powietrzem atmosferycznym], kliniczne lub radiologiczne objawy zapalenia płuc, radiologiczne objawy zakrzepicy żył głębokich + ≥1 z następujących objawów: gorączka ≥38°C, spłycenie oddechu lub trudności w oddychaniu, kaszel, ból gardła, gorsze samopoczucie, ból głowy, ból mięśni, objawy ze strony układu pokarmowego lub ≥2 z następujących objawów lub kryteriów: gorączka ≥38°C, dreszcze, spłycenie oddechu lub trudności w oddychaniu, ból gardła, kaszel, gorsze samopoczucie, ból głowy, ból mięśni, objawy ze strony układu pokarmowego, utrata węchu lub smaku o nowym początku, zaczerwienienie lub zasinienie stóp lub palców stóp).

Populacja: 43 788 osób (54,9% mężczyźni) w wieku ≥18 lat (mediana: 52 lata, zakres: 18–100 lat) ogólnie zdrowych lub z przewlekłymi chorobami współistniejącymi w stanie stabilnym (42%, m.in. otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, astma, POChP, przewlekłe choroby nerek, przewlekłe choroby neurologiczne), niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo i w przeszłości (9,8% osób było wyjściowo serododatnich); kryteria wykluczające, m.in.: ciąża, leczenie przeciwnowotworowe lub immunomodulujące w ciągu ostatnich 6 mies. przed kwalifikacją do badania, przyjmowanie GKS ogólnoustrojowo przez >14 dni w ciągu ostatnich 6 mies. przed kwalifikacja do badania (prednizon w dawce ≥20 mg/24 h lub inny GKS w równoważnej dawce), immunoglobuliny w ciągu 3 mies. lub preparaty krwi w ciągu 4 mies. przed kwalifikacją do badania

Interwencja: 1 dawka (0,5 ml; 5x10¹⁰ cząstek wirusowych) wektorowej szczepionki Ad26.COV2.S (Janssen/Johnson&Johnson) podana i.m. – 21 898 osób (grupa eksperymentalna)

Kontrola: placebo – 21 890 osób (grupa kontrolna)

Wyniki

Skuteczność kliniczną szczepionki Ad26. COV2.S oceniono w 2 głównych podgrupach:

1. 38 793 osób wyjściowo seroujemnych, które otrzymały 1 dawkę szczepionki Ad26.COV2.S lub placebo i u których w okresie pierwszych 14 po szczepieniu wynik badania RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 był ujemny (analiza per protocol)
2. 38 037 osób wyjściowo seroujemnych, które otrzymały 1 dawkę szczepionki Ad26.COV2.S lub placebo i u których w okresie pierwszych 28 dni po szczepieniu wynik badania RT-PCR w kierunku SARS-CoV-2 był ujemny (analiza per protocol).

Wykazano, że u osób w wieku ≥18 lat szczepionka, w porównaniu z placebo, znamiennie zmniejszyła ryzyko zachorowania na COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu, a jej skuteczność była podobna u osób w wieku 18–59 lat oraz ≥60 lat (p. tab.). W analizie obejmującej osoby niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 w przeszłości stwierdzono, że skuteczność szczepionki w zapobieganiu COVID-19 potwierdzonej laboratoryjnie o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu ≥1 dzień po szczepieniu wyniosła 52,6% (95% CI: 47,6–57,2). W odniesieniu do zapobiegania COVID-19 wymagającej hospitalizacji wykazano, że po ≥28 dniach od szczepienia skuteczność wynosiła 75,6% (95% CI: 54,3–88) i utrzymywała się przez 6–7 miesięcy. Natomiast skuteczność wobec zachorowań o ciężkim/krytycznym przebiegu wyjściowo wyniosła 90%, po 6 tygodniach zmniejszyła się do 70% i na takim poziomie utrzymywała się przez 5–6 miesięcy. W całej populacji objętej analizą w okresie obserwacji odnotowano łącznie 27 zgonów z powodu COVID-19, w tym 5 grupie osób zaszczepionych i 22 w grupie placebo.

Wyniki sekwencjonowania szczepów SARS-CoV-2 dostępne były w przypadku 1836 zachorowań na COVID-19. W okresie badania wykrywano głównie wariant Wuhan-Hu-1 z mutacją D614G (wariant wzorcowy [14% próbek]), wariant P.1 (Gamma [12,8% próbek]), wariant P.2 (Zeta [11,3% próbek]), wariant B.1.351 (Beta [7,8% próbek]), B.1.621 (Mu [6,5%]), C.37 (Lambda [5,9% próbek]), B.1.617.2 (Delta [2,3%]). Skuteczność szczepionki w zapobieganiu COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu ≥14 dni lub ≥28 dni po szczepieniu wyniosła: 43,8% (95% CI: 34,4–51,9) i 44,4% (95% CI: 34,6–52,8) wobec wariantów innych niż wariant wzorcowy, 70,1% (95% CI: 35,1–87,6) i 70,2% (95% CI: 35,3–87,6) wobec wariantu Alfa, 38,1% (95% CI: 4,2–60,4) i 51,9% (95% CI: 19,1–72,2) wobec wariantu Beta, 36,4% (95% CI: 13,9–53,2) i 36,5% (95% CI: 14,1–53,3) wobec wariantu Gamma. Natomiast nie wykazano skuteczności wobec wariantu Delta: -6% (95% CI: od -178,3 do 59,2) i -5,7% (95% CI: od -177,7 do 59,2), ale bezwzględna liczba przypadków była bardzo mała (4 przypadki). Skuteczność szczepionki różniła się także w zależności od kraju i w zapobieganiu COVID-19 potwierdzonej laboratoryjnie o umiarkowanym lub ciężkim/krytycznym przebiegu ≥28 dni po szczepieniu wyniosła: 33,1% (95% CI: 6,3–52,5) w Peru, 45,3% (95% CI: 29,1–58) w Brazylii, 49,3% (95% CI: 26,9–65,3) w RPA i 69,7% (95% CI: 60,7–76,9) w USA.

Tolerancja i bezpieczeństwo szczepionki

Zdefiniowane wcześniej miejscowe i ogólnoustrojowe NOP oraz spontanicznie zgłaszane zdarzenia niepożądane oceniono w podgrupie 6736 osób, które otrzymały szczepionkę Ad26.COV2.S (3356 osób) lub placebo (3380 osób). Ogółem miejscowe i ogólnoustrojowe NOP częściej obserwowano w grupie szczepionej Ad26.COV2.S niż placebo oraz u osób młodszych (18–59 lat) niż u starszych (≥60 lat). Zazwyczaj miały one łagodne lub umiarkowane nasilenie i ustępowały samoistnie w ciągu 1–2 dni. W ciągu 7 dni po podaniu szczepionki najczęściej obserwowano ból, zaczerwienienie i obrzęk w miejscu wstrzyknięcia oraz ból głowy, zmęczenie, gorsze samopoczucie, nudności, gorączkę (podobnie jak we wcześniejszej analizie po 2 mies.; p. Med. Prakt. Szczep. 2/2021, s. 89–94 – przyp. red.). Częstość miejscowych i ogólnoustrojowych NOP była podobna u osób wyjściowo serododatnich i seroujemnych. NOP utrudniające wykonywanie podstawowych czynności z zakresu samoopieki, wymagające hospitalizacji lub stanowiące zagrożenie dla życia zgłaszano rzadko (ok. 3%). W ciągu 28 dni po podaniu szczepionki lub placebo zdarzenia niepożądane spontanicznie zgłaszane przez uczestników występowały z podobną częstością w obu grupach (0,8 vs 0,7%). Ciężkie zdarzenia niepożądane oceniano w ciągu 28 dni po podaniu szczepionki lub placebo w całej badanej populacji (43 788 osób). Ogółem zgłaszano je z podobną częstością w obu grupach (1 vs 1,2%), a 19 z 223 zgłoszonych uznano za prawdopodobnie związane ze szczepieniem. W grupie osób zaszczepionych nieco częściej niż w grupie kontrolnej zgłaszano zatorowość płucną (10 vs 5 przypadki), zakrzepicę żył głębokich (11 vs 3), drgawki (9 vs 4 przypadek), szum uszny (15 vs 4 przypadków) lub pokrzywkę (13 vs 6). Natomiast ZGB (1 vs 1) oraz porażenie nerwu twarzowego typu Bella (2 vs 2) występowały z taką sama częstością w obu grupach. Nie zgłoszono żadnego przypadku CLS, zapalenia mięśnia sercowego lub zapalenie mózgu. Zgłoszono 1 przypadek TTS spełniający kryteria rozpoznania według amerykańskich Centers for Disease Control and Prevention (CDC) i definicję Brighton Collaboration, który wystąpił u 25-letniej kobiety 28 dni po szczepieniu. Ogółem zgłoszono 28 zgonów w grupie osób zaszczepionych i 55 w grupie kontrolnej, ale w żadnym z nich nie uznano, że miał on związek ze stosowaną interwencją.

* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).