Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej

09.06.2015
prof. dr hab. Piotr Zaborowski
dr n. med. Piotr Sawiec
Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2014, rozdz. 8

Etiologia i patogeneza

1. Czynnik etiologiczny: wirus opryszczki zwykłej (Herpes simplex) typu 1 (HSV-1) lub typu 2 (HSV-2). Po wniknięciu do organizmu przez błonę śluzową lub uszkodzoną skórę i wstępnej replikacji powoduje wiremię (zakażenie pierwotne u osób seronegatywnych, z reguły o najcięższym przebiegu), następnie przemieszcza się aksonami neuronów czuciowych do ich ciał w zwojach nerwowych (HSV-1 najczęściej zwój trójdzielny, HSV-2 najczęściej zwoje nerwów rdzeniowych S2–S5), gdzie pozostaje w postaci utajonej. W sprzyjających warunkach dochodzi do reaktywacji (opryszczka nawrotowa) pod wpływem czynników zewnętrznych (stres, wyziębienie, miesiączka, osłabienie organizmu, niedożywienie, choroba bakteryjna, ekspozycja na silne światło słoneczne [promieniowanie UV]), rzadziej samoistnie.

2. Rezerwuar i droga przenoszenia: ludzie są jedynym rezerwuarem. Źródłem zakażenia jest chory lub zakażony bezobjawowo człowiek. Zakażenie przenosi się przez bezpośredni kontakt (wirus obecny w wydzielinach). Możliwe jest przeniesienie zakażenia z matki na płód lub na noworodka (zakażenie okołoporodowe).

3. Epidemiologia: zakażenie jest powszechne na całym świecie. Do zakażenia HSV-1 zwykle dochodzi w dzieciństwie, a HSV-2 – podczas kontaktów seksualnych (5–10% kobiet w wieku prokreacyjnym chorowało na opryszczkę narządów płciowych, u 25–30% stwierdza się przeciwciała przeciwko HSV-2) lub rzadko w czasie porodu. Zakażenie HSV-1 nie chroni przed zakażeniem HSV-2.

4. Okres wylęgania i zakaźności: zależy od postaci zakażenia (p. Obraz kliniczny). Okres wylęgania wynosi 1–26 dni (zwykle 6–8).

Obraz kliniczny

Objawy kliniczne są następstwem zakażenia pierwotnego (pierwsze zakażenie) lub nawrotowego (reaktywacji utajonego wirusa). Wspólnym objawem w obu przypadkach jest charakterystyczna osutka pęcherzykowa. Obraz kliniczny wykwitów jest podobny: początkowo występują miejscowe objawy zwiastunowe poprzedzające pojawienie się zmian (ból, pieczenie, świąd, mrowienie), następnie powstaje grudka na podłożu zapalnym przechodząca w pęcherzyk (może przeobrazić się w krostę), a w końcu nadżerka lub owrzodzenie. W zakażeniach pierwotnych obserwuje się dużą dynamikę powstawania wykwitów, mających tendencję do zlewania się. W zakażeniach nawrotowych objawy zwiastunowe są silniej wyrażone, a wykwity są skupione na mniejszym obszarze i jest ich mniej. Często dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych.

Zespoły kliniczne

1. Opryszczka błony śluzowej jamy ustnej i gardła

1) zakażenie pierwotne (może być bezobjawowe)

a) ostre zapalenie błony śluzowej dziąseł i jamy ustnej – typowo występuje u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat; rzadko u dorosłych. Okres wylęgania wynosi 3–6 dni. Objawy cechują się nagłym początkiem: wysoka gorączka, złe samopoczucie, jadłowstręt, intensywny obrzęk, zaczerwienienie i bolesność dziąseł, pęcherzyki i/lub nadżerki na błonie śluzowej jamy ustnej i języka oraz na skórze warg i wokół jamy ustnej z tendencją do zlewania się i tworzenia bolesnych owrzodzeń, powiększenie regionalnych węzłów chłonnych. Ostre objawy utrzymują się 5–7 dni, zagojenie zmian następuje po ~2 tygodniach. Wirus jest wydalany w ślinie przez 3 tygodnie (niekiedy dłużej).

b) ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych – częstsze u dorosłych, zwykle wywoływane przez HSV-1, ale możliwe też HSV-2 (z towarzyszącymi zmianami na narządach płciowych). Początkowo występuje gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, gardła, mięśni, następnie powstają pęcherzyki na migdałkach i tylnej ścianie gardła, które pękają, tworząc szare nadżerki i owrzodzenia, zmiany na wargach (u <10% chorych). U ~30% chorych w pierwotnym zakażeniu HSV-2 występują objawy oponowe, u 5% – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o łagodnym przebiegu.

2) zakażenie nawrotowe – zwykle opryszczka wargowa (HSV-1, rzadziej HSV-2), nawroty średnio 2 ×/rok, u niektórych co miesiąc. Największe wydalanie wirusa w ciągu pierwszych 24 h (może się utrzymywać nawet 5 dni).

2. Opryszczka narządów płciowych

1) zakażenie pierwotne – w ~50% przypadków jest wywołane przez HSV-1. Często źródłem zakażenia jest bezobjawowy nosiciel (wirus jest okresowo wydalany w okresie bezobjawowym). Okres wylęgania wynosi zwykle 3–7 dni (1–21). Przebieg zwykle jest ciężki. U ~70% kobiet i ~40% mężczyzn występują objawy ogólne: gorączka, ból głowy i mięśni. Pęcherzyki pojawiają się u mężczyzn na prąciu, rzadziej na mosznie czy wewnętrznej powierzchni ud, natomiast u kobiet na wargach sromowych, kroczu, czasami na wewnętrznej powierzchni ud, w pochwie i na szyjce macicy. Po stosunku doodbytniczym może dojść do zapalenia odbytnicy. Niekiedy występują też inne objawy miejscowe (zależnie od lokalizacji wykwitów): ból, wydzielina śluzowa z cewki moczowej lub pochwy, powiększenie i ból węzłów chłonnych pachwinowych, zaburzenia oddawania moczu w zakażeniu pierwotnym (mogą się utrzymywać 10–17 dni). Zmiany na skórze są bardziej rozległe u kobiet, utrzymują się ~20 dni (u mężczyzn ~16 dni). Wirus jest wydalany przez 10–12 dni. Często towarzyszy ostre zapalenie gardła.

2) zakażenie nawrotowe (głównie HSV-2) – przebiega łagodnie lub skąpoobjawowo. Miejscowe objawy zwiastunowe trwają od 2 h do 2 dni. Zwykle nie występują objawy ogólne. U kobiet wykwity pęcherzykowe są umiejscowione na wargach sromowych większych i mniejszych oraz na skórze krocza (mogą być bardzo bolesne), u mężczyzn głównie na prąciu (często niebolesne). Wirus jest wydalany przez ~5 dni.

3. Opryszczka narządu wzroku – wykwity mogą obejmować spojówkę i/lub rogówkę oka (owrzodzenia, zwykle na skutek autoinokulacji), co w przypadkach zaniedbania i często nawracającej opryszczki prowadzi do bliznowacenia rogówki (a nawet do utraty wzroku). Wykwity pęcherzykowe powstają też na powiekach.

4. Opryszczka skóry – wykwity poza okolicami twarzy i narządów płciowych występują rzadko. Do pierwotnego zakażenia skóry może dojść przez wtarcie skażonego materiału:

  • zanokcica opryszczkowa (np. u personelu medycznego nieużywającego rękawiczek) – nagły początek, obrzęk, rumień, ból i zmiany pęcherzykowo-krostkowe na opuszkach palca lub palców
  • "opryszczka zapaśników" – u sportowców uprawiających dyscypliny kontaktowe, zwykle na skórze klatki piersiowej, uszu, twarzy i rąk
  • wyprysk opryszczkowy – szczególna postać zakażenia u chorych na atopowe zapalenie skóry; uogólniona osutka pęcherzykowa, znaczne nasilenie zmian (może stanowić zagrożenie życia).

Rozpoznanie

Rozpoznanie ustala się zwykle na podstawie obrazu klinicznego. W opryszczce narządów płciowych u kobiet należy wykonać badanie ginekologiczne.

Badania pomocnicze

Wskazane w zakażeniach inwazyjnych. Oznaczenie typu HSV u chorych z opryszczką narządów płciowych umożliwia ocenę ryzyka nawrotów.

  1. Izolacja HSV w hodowli komórkowej (materiał: płyn z pęcherzyków, wymaz z szyjki macicy, wydzielina z pochwy): metoda preferowana w opryszczce narządów płciowych (mała czułość w przypadku zakażenia nawrotowego, znacznie mniejsza gdy zmiany zaczynają się goić); wynik ujemny nie wyklucza zakażenia.
  2. Wykrywanie DNA HSV (metoda PCR; materiał: płyn z pęcherzyków, wymaz z szyjki macicy, wydzielina z pochwy, płyn mózgowo-rdzeniowy): większa czułość niż izolacja wirusa, wynik ujemny nie wyklucza rozpoznania zakażenia.
  3. Badania serologiczne: swoiste przeciwciała przeciwko HSV pojawiają się we krwi w ciągu kilku tygodni po zakażeniu; stwierdzenie przeciwciał anty-HSV-2 na ogół świadczy o opryszczce narządów płciowych (czułość 80–98%, swoistość ~96%). Stwierdzenie tylko przeciwciał anty-HSV-1 jest trudniejsze do interpretacji (duża częstość opryszczki wargowej).

Rozpoznanie różnicowe

strona 1 z 2
Zobacz także
  • Borelioza z Lyme
  • Toksokaroza
  • Mięczak zakaźny
  • Toksoplazmoza
  • Półpasiec
Wybrane treści dla pacjenta
  • Opryszczka narządów płciowych
  • Opryszczka u dzieci
  • Zakażenie narządów płciowych wirusem opryszczki u kobiet w ciąży
  • Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych
  • Zapalenie siatkówki wywołane wirusem opryszczki pospolitej
  • Opryszczkowe zapalenie spojówek
  • Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej

Konferencje i szkolenia

26-27 kwietnia, Barcelona
Barcelona Oculoplastics 2024
więcej »
18-20 kwietnia 2024, Abu Zabi
12th ICGS Congress
więcej »
18-20 kwietnia 2024, Bruksela
Brussels Retina Master Class
Zobacz wszystkie konferencje i szkolenia »

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.