Skróty: ChPL – Charakterystyka Produktu Leczniczego, DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), DTP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi, DTwP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control, PSO – Program Szczepień Ochronnych, Td – szczepionka tężcowo-błonicza adsorbowana stosowana u młodzieży i dorosłych
Prawidłowa realizacja szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi u pacjenta z opóźnieniami w tym zakresie może być trudna. Wynika to z ograniczonej rejestracji wiekowej poszczególnych preparatów, czasowej niedostępności szczepionek z bezkomórkowym komponentem krztuśca (DTaP) oraz braku możliwości zastosowania niektórych preparatów w realizacji schematu podstawowego (p. tab. 1). Nie ma również zaleceń polskich ekspertów dotyczących stosowania szczepionek wysoce skojarzonych (typu „5 w 1” DTaP-IPV-Hib i „6 w 1” DTaP-IPV-Hib-HBV) u dzieci >3. roku życia, mimo że takie rekomendacje wydali w minionych kilku latach eksperci w niektórych innych krajach oraz European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC).
| Tabela 1. Skład antygenowy szczepionek przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi dostępnych w Polscea | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rodzaj szczepionki | Nazwa handlowa | Zawartość składników aktywnych w 1 dawce | Wskazania wiekowe | ||||||||||
| Toksyna błonicza | Toksyna tężcowa | Antygeny krztuśca | Wirus polio | Hib | HBV | ||||||||
| Toksoid krztuścowy | FHA | PRN | FIM 2+3 | 1 | 2 | 3 | |||||||
| DTwP | DTP | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | ≥4 j.m. | ChPL: od >6. tż. do ukończenia 3. rż. | ||||||||
| DTaP | Infanrix-DTPa | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 8 µg | ChPL: od >6. tż. do 7. rż. | ||||||
| DTaP-IPV | Infanrix-IPV | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 8 µg | 40 j. | 8 j. | 32 j. | ChPL: dawka uzupełniająca i przypominająca w wieku od 16 mies. do 13 lat włącznie PTW: brak zaleceń; na podstawie porównania składu antygenowego z Infanrix-DTPa, jego rejestracji i zaleceń PTW dot. preparatu Tetraxim, można użyć w przypadku braku innych zarejestrowanych preparatów do szczepienia podstawowego u dzieci w wieku od 3 lat do ukończenia 6. rż. | |||
| Tetraxim | ≥20 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 29 j.b | 7 j.b | 26 j.b | ChPL: od >2. mż. do 13 lat, w tym szczepienie podstawowe w 1. i 2. rż., szczepienie przypominające w wieku do 13 lat PTW: szczepienie podstawowe do ukończenia 6. rż. | |||||
| DTaP-IPV-Hib | Infanrix-IPV-Hib | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 8 µg | 40 j. | 8 j. | 32 j. | 10 µg | ChPL: od >6. tż. do <3 lat zalecenia polskie: brak ECDC: do 6. rż. | ||
| Pentaxim | ≥20 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 29 j.b | 7 j.b | 26 j.b | 10 µg | ChPL: od >6. tż. do <2 lat zalecenia polskie: brak ECDC: do 6. rż. | ||||
| DTaP-IPV-Hib-HBV | Infenrix hexa | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 8 µg | 40 j. | 8 j. | 32 j. | 10 µg | 10 µg | ChPL: od >6. tż., nie określono górnej granicy (brak badań u dzieci >36. mż.) zalecenia polskie: brak ECDC: do 6 lat | |
| Hexacima | ≥20 j.m. | ≥40 j.m. | 25 µg | 25 µg | 29 j.b | 7 j.b | 26 j.b | 12 µg | 10 µg | ChPL: od >6. tż., nie określono
górnej granicy (brak badań u dzieci >24. mż.) zalecenia polskie: brak ECDC: do 6. rż. | |||
| Tdap | Boostrix | ≥2 j.m. | ≥20 j.m. | 8 µg | 8 µg | 2,5 µg | ChPL: dawka przypominająca u osób w wieku ≥4 lat | ||||||
| Adacel | ≥2 j.m. | ≥20 j.m. | 2,5 µg | 5 µg | 3 µg | 5 µg | ChPL: dawka przypominająca u osób w wieku ≥4 lat | ||||||
| Tdap-IPV | Boostrix polio | ≥2 j.m. | ≥20 j.m. | 8 µg | 8 µg | 2,5 µg | 40 j.b | 8 j.b | 32 j.b | ChPL: dawka przypominająca u osób w wieku ≥3 lat | |||
| Adacel polio | ≥2 j.m. | ≥20 j.m. | 2,5 µg | 5 µg | 3 µg | 5 µg | 29 j.b | 7 j.b | 26 j.b | ChPL: dawka przypominająca u osób w wieku ≥3 lat | |||
| DT | DT | ≥30 j.m. | ≥40 j.m. | ChPL: do ukończenia 7. rż. | |||||||||
| Td | Clodivac | ≥5 j.m. | ≥40 j.m. | ChPL: ≥7 lat | |||||||||
| a Opracowano na podstawie ChPL poszczególnych szczepionek. b Ilość antygenu odpowiadająca 40, 8, 32 j. antygenu D wirusa polio typu 1, 2 i 3 określona inną metodą immunochemiczną. ChPL – Charakterystyka Produktu Leczniczego, DT – stosowana u dzieci szczepionka błoniczo-tężcowa adsorbowana, DTaP-IPV-Hib – szczepionka wysoce skojarzona typu „5 w 1”, DTaP-IPV-Hib-HBV – szczepionka wysoce skojarzona typu „6 w 1”, DTP – szczepionka błoniczo- tężcowo- krztuścowa, adsorbowana, ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control, FHA – hemaglutynina włókienkowa, FIM – fimbrie, HBV – wirus zapalenia wątroby typu B, Hib – Haemophilus influenzae typu b, PRN – pertaktyna, PTW – Polskie Towarzystwo Wakcynologii, Td – szczepionka tężcowo-błonicza adsorbowana stosowana u młodzieży i dorosłych, Tdap – szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowe komponenty krztuśca, Tdap-IPV – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowe komponenty krztuśca | |||||||||||||
Schematy szczepienia w zależności od wieku dziecka
Zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych (PSO) schemat podstawowy szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi składa się z 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz 1 dawki szczepienia uzupełniającego (3+1) – p. rycina 1A.
Ryc. Schematy szczepienia przeciwko, błonicy, tężcowi i krztuścowi w zależności od wieku dziecka w momencie rozpoczęcia szczepienia: (A) wzorcowy schemat zgodnie z PSO u dzieci bez opóźnień w realizacji szczepienia, (B) IKSz dla dzieci rozpoczynających szczepienie z opóźnieniem >3. rż., pod warunkiem zakończenia schematu do ukończenia 6. rż., (C) IKSz dla dzieci rozpoczynających szczepienie z opóźnieniem ≥7. rż.
Minimalny zalecany odstęp między dawkami szczepienia pierwotnego wynosi 4 tygodnie w przypadku DTaP lub 6 tygodni (zgodnie z Charakterystyką Produktu Leczniczego [ChPL]) w przypadku szczepionki z całokomórkową komponentą krztuścową (DTwP). Minimalny odstęp między dawką 3. i 4. wynosi 6 miesięcy (p. tab. 2).
Zgodnie z ChPL szczepionek dostępnych w Polsce oraz zaleceniami ekspertów 4-dawkowy schemat podstawowy szczepienia (3+1) można zrealizować do ukończenia 6. roku życia. U starszych dzieci (≥7. rż.) i dorosłych, zgodnie z ChPL, można zastosować 1 dawkę szczepionki z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (zalecenia ECDC oraz kanadyjskie dopuszczają użycie szczepionek ze zmniejszoną dawką antygenów krztuśca również w realizacji schematu podstawowego), a następnie schemat szczepienia podstawowego kontynuować już tylko w zakresie uodpornienia przeciwko błonicy i tężcowi. Wówczas cały schemat obejmuje 3 dawki (2+1). Szczegółowy sposób realizacji szczepień w zależności od wieku pacjenta przedstawiono na rycinie.
| Tabela 2. Zalecany optymalny i minimalny wiek oraz zalecane i minimalne odstępy czasu między kolejnymi dawkami rutynowo stosowanych szczepioneka,b | ||||
|---|---|---|---|---|
| Szczepionka i numer dawki | Zalecany wiek dla podania tej dawki | Minimalny wiek dla podania tej dawki | Zalecany odstęp do podania kolejnej dawki | Minimalny odstęp do podania kolejnej dawki |
| HepB-1c | w ciągu 24 h po urodzeniu | w ciągu 24 h po urodzeniu | od 4 tyg. do 4 mies. | 4 tyg. |
| HepB-2 | 1–2 mies. | 4 tyg. | od 8 tyg. do 17 mies. | 8 tyg. |
| HepB-3d | 6–18 mies. | 24 tyg. | – | – |
| (DTaP, DTwP)-1 | 2 mies. | 6 tyg. | 8 tyg. | 4 tyg. |
| (DTaP, DTwP)-2 | 4 mies. | 10 tyg. | 8 tyg. | 4 tyg. |
| (DTaP, DTwP)-3 | 6 mies. | 14 tyg. | 6–12 mies. | 6 mies.e |
| (DTaP, DTwP)-4 | 15–18 mies. | 15 mies.e | 3 lata | 6 mies. |
| DTaP-5f | 4–6 lat | 4 lata | – | – |
| Hib-1b,g | 2 mies. | 6 tyg. | 8 tyg. | 4 tyg. |
| Hib-2 | 4 mies. | 10 tyg. | 8 tyg. | 4 tyg. |
| Hib-3 | 6 mies. | 14 tyg. | 6–9 mies. | 8 tyg. |
| Hib-4 | 12–15 mies. | 12 mies. | – | – |
| IPV-1c | 2 mies. | 6 tyg. | 8 tyg. | 4 tyg. |
| IPV-2 | 4 mies. | 10 tyg. | od 8 tyg. do 14 mies. | 4 tyg. |
| IPV-3 | 6–18 mies. | 14 tyg. | 3–5 lat | 6 mies. |
| IPV-4h | 4–6 lat | 4 lata | – | – |
| Tdi | 19. rż. | 7 lat | 5–10 lat | 5 lat |
| Tdapi,j | 14. rż. | 4 lata | – | – |
| a Opracowano na podstawie 7. pozycji piśmiennictwa, dostosowując informacje do polskiego PSO oraz szczepionek dostępnych w Polsce. b Dostępne są szczepionki wysoce skojarzone. W miarę możliwości zaleca się stosowanie zarejestrowanych szczepionek wysoce skojarzonych zamiast oddzielnych wstrzyknięć szczepionek zawierających ich poszczególne składniki. Stosując szczepionkę wysoce skojarzoną, należy pamiętać, że można ją podać, dopiero gdy minie minimalny wiek dla podania każdego składnika tej szczepionki; między kolejnymi dawkami należy zachować odstęp równy najdłuższemu odstępowi czasu wymaganemu dla każdego składnika tej szczepionki. c Dostępne są szczepionki skojarzone zawierające składnik przeciwko WZW typu B (np. DTaP-IPV-Hib-HepB). Nie należy ich podawać dzieciom przed ukończeniem 6. tż. z uwagi na ich pozostałe składniki (czyli: Hib, DTaP, HepA i IPV [należy je stosować zgodnie z zarejestrowanymi wskazaniami; p. ChPL]). d Trzecią dawkę nieskojarzonej szczepionki HepB należy podać ≥8 tyg. po podaniu drugiej dawki oraz ≥16 tyg. po podaniu pierwszej dawki HepB, ponadto nie należy jej podawać przed ukończeniem 24. tż. e Minimalny zalecany wiek dla DTaP-4 to 15 mies., a zalecany odstęp miedzy DTaP-3 a DTaP-4 to 6 mies. Niemniej jednak nie ma potrzeby powtarzania dawki DTP-4, jeżeli podano ją po ukończeniu 12. mż. i ≥4 mies. po DTP-3. Zasadę 4 dni można zastosować, ustalając ważność wcześniej otrzymanych dawek w odniesieniu do minimalnego wieku 12 mies. i minimalnego odstępu 4 mies. między DTaP-3 a DTaP-4. Zasadę 4 dni można wykorzystać przy planowaniu kolejnych dawek, jednak należy ją wtedy stosować w odniesieniu do minimalnego wieku 15 mies. i minimalnego odstępu 6 mies. między DTaP-3 a DTaP-4. f Jeżeli czwartą dawkę DTaP podano w wieku ≥4 lat, szczepienie piątą dawką nie jest konieczne, pod warunkiem że między trzecią a czwartą dawką zachowano odstęp ≥6 mies. g Dzieci, które pierwszą dawkę szczepionki przeciwko Hib oraz PCV otrzymały w wieku ≥7 mies., wymagają mniej dawek do zakończenia schematu szczepień. h Podanie czwartej dawki nie jest konieczne, jeśli trzecią dawkę podano w wieku ≥4 lat, zachowując ≥6 mies. odstępu od wcześniejszej dawki. i W przypadku osób, które otrzymały podstawową serię szczepień przeciwko tężcowi, w razie zaopatrywania ran potencjalnie zanieczyszczonych laseczką tężca należy pamiętać, że minimalny odstęp od podania ostatniej dawki dowolnej szczepionki przeciwko tężcowi wynosi 5 lat. j Zaleca się podanie 1 dawki Tdap. Kolejne szczepienia wykonuje się preparatem Td lub Tdap. DTaP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (bezkomórkowa), DTwP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (całokomórkowa), HepB – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, Hib – Haemophilus influenzae typu b, IPV – inaktywowana szczepionka przeciwko poliomyelitis, Td – adsorbowana szczepionka tężcowo-błonicza przeznaczona dla młodzieży i dorosłych, Tdap – skojarzona szczepionka zawierająca toksoid tężcowy, zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów krztuśca, Var – szczepionka przeciwko ospie wietrznej | ||||
Uzupełnianie zaległego szczepienia DTP – analiza problemu
Dostępne szczepionki
Trudności w realizacji schematów podstawowych szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi u dzieci >3. roku życia wynikają z rejestracyjnych ograniczeń wiekowych szczepionek i zapisów w ChPL. Szczepionki skojarzone, zawierające bezkomórkowy składnik krztuścowy, posiadają różne zapisy dotyczące górnej granicy wieku, do którego producent zaleca podawanie preparatu lub wieku, do którego został on przebadany. Wynika to ze sposobu prowadzenia przedrejestracyjnych badań z randomizacją (RCT). Konieczne do zarejestrowania szczepionki RCT II i III fazy prowadzi się w populacji, w której preparat będzie szeroko stosowany. Zatem, patrząc na optymalny sposób realizacji szczepienia podstawowego przeciwko krztuścowi, najczęściej będzie to populacja dzieci w wieku do 2 lat.
Tylko szczepionki DTaP (w Polsce Infanrix-DTPa, dostępna okresowo) zarejestrowano do realizacji szczepienia podstawowego do ukończenia 7. roku życia. Jak wynika z zapisów w ChPL: „Szczepionka Infanrix-DTPa nie powinna być stosowana >7. roku życia, ponieważ w tym wieku zaleca się podanie mniejszej dawki toksoidu błoniczego.”
Szczepionki „5 w 1” i „6 w 1” są stosowane w Polsce do ukończenia 3. roku życia. Jednak zapisy w ChPL są niejednoznaczne i różnią się nawet w obrębie preparatów tego samego producenta. W ChPL szczepionki Infanrix hexa producent umieścił informację, że: „Nie oceniano bezpieczeństwa i skuteczności stosowania szczepionki Infanrix hexa u dzieci w wieku >36 miesięcy”, natomiast szczepionki Infanrix-IPV-Hib, że: „…szczepionka nie jest przeznaczona dla dzieci >36. miesiąca życia”. W ChPL preparatu Hexacima również nie ma górnej granicy wieku dla jego stosowania, a producent umieścił informację, że: „Bezpieczeństwo i immunogenność stosowania szczepionki Hexacima u dzieci w wieku >24 miesięcy nie były oceniane w badaniach klinicznych”. Producenci wszystkich wymienionych szczepionek zastrzegają, że należy je stosować zgodnie z oficjalnymi zaleceniami. W ChPL szczepionki Pentaxim producent uwzględnił schemat podstawowy składający się z 3 dawek szczepienia pierwotnego w 1. roku życia i 1 dawki uzupełniającej w 2. roku życia. Analizując skład antygenowy preparatów „6 w 1” i „5 w 1” (p. tab. 1), widać, że wszystkie czynne składniki tych szczepionek przebadano i dopuszczono do podawania również starszym dzieciom: antygeny krztuścowe do 7. roku życia, Haemophilus influenzae typu b do 5 lat, poliomyelitis bez ograniczeń wiekowych, a inne szczepionki z taką samą dawką toksyny błoniczej można stosować do ukończenia 7. roku życia.
W 2017 roku, na podstawie analizy składu antygenowego szczepionek, Polskie Towarzystwo Wakcynologii (PTW) opublikowało stanowisko, zgodnie z którym szczepionkę Tetraxim (DTaP-IPV) można stosować do realizacji szczepienia podstawowego u dzieci do ukończenia 6. roku życia, jeśli preparat DTaP jest niedostępny (określając górną granicę wieku na podstawie zapisów w ChPL preparatu Infanrix-DTPa, w którym wskazano, że dawkę przypominającą należy podać w 6. rż.). W momencie opracowywania tego stanowiska w Polsce nie był dostępny preparat Infanrix-IPV. Jednak biorąc pod uwagę skład antygenowy szczepionki Infanrix-IPV (p. tab. 1), rekomendacje PTW dotyczące stosowania preparatu Tetraxim i rejestrację wiekową Infanrix-DTPa, można założyć, że drugą szczepionkę „4 w 1” (w Polsce jest dostępna okresowo) także można wykorzystać do realizacji schematu 3+1 u dzieci do ukończenia 6. roku życia, mimo że producent zaleca ją jako dawkę uzupełniającą lub przypominającą. Producent zawarł w ChPL następujący zapis: „Stosowanie szczepionki Infanrix-IPV powinno być zgodne z oficjalnie obowiązującymi zaleceniami”.
Zalecenia ekspertów w innych krajach
Warto również się odnieść do zaleceń ekspertów z innych krajów, bo wielu z nich zaleca, aby szczepionki typu „5 w 1” i „6 w 1” stosować w ramach szczepienia podstawowego również u dzieci >3. roku życia. Stanowisko w tej sprawie wydało także ECDC, które swoje wskazówki kieruje do krajów Unii Europejskiej (UE).
Według obowiązujących w Kanadzie wytycznych National Advisory Committee on Immunization (NACI):
- u nieszczepionych dzieci do 7. roku życia w razie potrzeby do realizacji schematu podstawowego można stosować szczepionki DTaP-IPV-Hib-HBV mimo rejestracji do 23. miesiąca życia;
- nieszczepionym dzieciom w wieku ≥7 lat należy podać 3 dawki szczepionki Tdap-IPV + 1 dawkę przypominającą po 10 latach;
- nieszczepionym dorosłym należy podać 3 dawki preparatów zawierających Td, w tym 1 dawkę należy zrealizować preparatem Tdap-IPV.
W Wielkiej Brytanii Joint Committee on Vaccination and Immunisation (JCVI) uwzględnia możliwość stosowania szczepionek typu „6 w 1” do realizacji schematu podstawowego u niekompletnie zaszczepionych dzieci w wieku do 10 lat.
Stosowanie preparatów typu „6 w 1” u dzieci do 7. roku życia zaakceptowało również grono włoskich ekspertów w publikacji z 2018 roku.
W Polsce aktualnie nie ma stanowiska ekspertów na temat stosowania szczepionek „5 w 1” i „6 w 1” u dzieci >3. roku życia. Natomiast ECDC w stanowisku wydanym w 2015 roku w celu ułatwienia optymalnego uzupełniania szczepień u osób nieszczepionych i bez dokumentacji szczepień, które swoje wskazówki kieruje do krajów UE, akceptuje stosowanie szczepionek typu „5 w 1” i „6 w 1” do realizacji szczepienia podstawowego u dzieci do 6. roku życia. Z kolei dorosłym zaleca 3 dawki preparatu Tdap-IPV, a w razie jego ograniczonej dostępności ≥1 dawkę w ramach 3-dawkowego schematu podstawowego z użyciem szczepionki Td.
Zasady uzupełniania zaległego szczepienia DTP
W związku z powyższym zaległe dawki szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi można uzupełnić według następujących zasad:
- do ukończenia 3. roku życia można stosować szczepionkę DTwP oraz preparaty wysoce skojarzone typu „5 w 1” i „6 w 1”;
- u dzieci w wieku od 3 lat do ukończenia 6. roku życia można stosować szczepionkę DTaP (Infanrix- DTPa), a jeśli jest niedostępna – preparat DTaP-IPV (Tetraxim [na podstawie stanowiska PTW i zapisów ChPL Infanrix-DTPa]); w razie ograniczonego dostępu szczepionki Tetraxim, aby nie pozbawiać możliwości ochrony przed krztuścem dzieci do 6.–7. roku życia, warto rozważyć podanie szczepionki Infanrix-IPV lub szczepionek wysoce skojarzonych typu „5 w 1” i „6 w 1” (na podstawie stanowiska ECDC i zaleceń ekspertów w innych krajach);
- u dzieci w wieku ≥7 lat stosuje się 1 dawkę szczepionki DTaP-IPV lub dTap (w zależności od wieku), a kolejne dawki z użyciem Td.
Uzupełniając zaległe szczepienia, należy zachować minimalne odstępy między kolejnymi dawkami tego samego preparatu określone przez producenta w ChPL (p. tab. 2.). Schematy podstawowe mogą się różnić w poszczególnych grupach wiekowych (p. ryc.).
Wydłużanie odstępów między dawkami najczęściej nie wpływa negatywnie na odpowiedź immunologiczną, ale opóźnia moment uzyskania ochrony. Wszystkie dawki szczepienia DTP, nawet podane po upływie zalecanych odstępów, liczy się przy planowaniu dalszej realizacji szczepień (zasada „każda dawka się liczy”). Natomiast skracanie minimalnych odstępów może wpłynąć negatywnie na uzyskaną ochronę. Jeśli omyłkowo podano za wcześnie kolejną dawkę szczepionki, nie należy jej wliczać do schematu, a kolejną dawkę podać po upływie minimalnego, zalecanego czasu, licząc od daty błędnie podanej dawki. Wyjątek stanowią dawki podane maksymalnie o 4 dni za wcześnie, które uznaje się za prawidłowe.
Ustalone odstępy między dawkami przypominającymi (tab. 2) można skrócić w indywidualnych przypadkach. Jeśli na przykład w ramach profilaktyki poekspozycyjnej tężca podano jedynie anatoksynę tężcową, to zgodnie z PSO preparat Tdap można podać w dowolnym odstępie. Jeżeli z powodu opóźnień w realizacji szczepień preparat DTaP-IPV zamiast w 6. roku życia lub Tdap zamiast w 14. roku życia podano później, uzasadnione jest podanie kolejnej dawki po upływie 5 lat. Jeśli jednak dalsze przesuwanie należnych dawek skutkowałoby niezrealizowaniem PSO, który obejmuje bezpłatnym szczepieniem tylko osoby do 19. roku życia, nie jest błędem podanie kolejnej dawki przed upływem 5 lat. W takich sytuacjach optymalny odstęp między dawkami należy ustalić indywidualnie. Dobrym przykładem dla lepszego zobrazowania indywidualnych sytuacji są zalecenia dotyczące szczepienia kobiet ciężarnych, które mówią, że kolejne dawki preparatu Tdap należy podawać w każdej ciąży, niezależnie od tego, jak szybko one następują po sobie (w celu uzyskania dużego stężenia swoistych przeciwciał w II trymestrze ciąży, aby transfer przez łożysko zapewnił jak największe stężenie przeciwciał u noworodka). Jednak w pewnych sytuacjach rezygnujemy z podania kolejnej dawki szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Dotyczy to realizacji opóźnionego schematu podstawowego tego szczepienia, gdy ostatnią dawkę w tym cyklu podano po ukończeniu 4 lat. Wówczas rezygnuje się z dawki w 6. roku życia.
Przykładowe Indywidualne Kalendarze Szczepień
Przykład 1. Dziecko 2,5-letnie, które otrzymało 1 dawkę szczepionki DTwP w 1. roku życia
Dziecko wymaga dokończenia schematu podstawowego. Aby to zrobić, należy podać 2 dawki szczepionki DTwP w odstępie 6 tygodni (ostatnia dawka przed ukończeniem 3 lat) – zakończenie schematu pierwotnego, a następnie po 6 miesiącach 1 dawkę szczepienia uzupełniającego, ale ze względu na wiek dziecka (>3 lat) należy zamienić szczepionkę i w ramach szczepień bezpłatnych podać preparat DTaP-IPV (zakończenie schematu podstawowego).
Jeżeli ostatnią dawkę schematu podstawowego dziecko otrzyma przed ukończeniem 4 lat, szczepienie przypominające w 6. roku życia należy zrealizować zgodnie z PSO. Jeśli jednak ostatnią dawkę podano po ukończeniu 4 lat, nie trzeba podawać kolejnej dawki szczepionki DTaP-IPV w 6. roku życia.
Przykład 2. Dziecko 6-letnie, za 2 miesiące kończy 7 lat. Do tej pory otrzymało 2 dawki DTP w wieku niemowlęcym
Dziecko wymaga dokończenia schematu podstawowego. W takiej sytuacji optymalnym rozwiązaniem jest podanie 2 dawek preparatu DTaP-IPV (Tetraxim, Infanrix-IPV) w odstępie 6 miesięcy. Nie ma potrzeby podawania kolejnej dawki szczepionki DTaP-IPV. Dawkę przypominającą należy podać zgodnie z PSO w 14. roku życia z użyciem preparatu Tdap.
Przykład 3. Dziecko w 13. roku życia, do tej pory dostało 3 dawki DTP, ostatnią w 6. roku życia
U dziecka prawdopodobnie zrealizowano schemat 2+1 szczepienia podstawowego, niezbędny do uzyskania prawidłowego uodpornienia przeciwko tężcowi. Zgodnie z ChPL w 13. roku życia dziecku można podać oba zarejestrowane preparaty DTaP-IPV. Nie będzie wskazań do podania dawki w 14. roku życia, ponieważ żaden antygen nie wymaga kolejnej dawki przypominającej po kilku miesiącach. Kolejne szczepienie należy wykonać zgodnie z PSO w 19. roku życia, optymalnie z użyciem szczepionki Tdap zamiast Td.
Piśmiennictwo:
1. Charakterystyka Produktu Leczniczego2. Diphtheria toxoid: Canadian Immunization Guide. www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/canadian-immunization-guide-part-4-active-vaccines/page-4-diphtheria-toxoid.html#p4c3a6b (dostęp: 28.12.2023)
3. Orsi A., Azzari C., Bozzola E. i wsp.: Hexavalent vaccines: characteristics of available products and practical considerations from a panel of Italian experts. J. Prev. Med. Hyg., 2018; 59: E107-E119
4. European Centre for Disease Prevention and Control: Infectious diseases of specific relevance to newlyarrived migrants in the EU/EEA – 19 November 2015. ECDC, Stockholm, 2015. www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/infectious-diseases-specific-relevance-newly-arrived-migrants-eueea (dostęp: 28.12.2023)
5. UK Health Security Agency. The hexavalent DTaP/IPV/Hib/HepB combination vaccine Information for healthcare practitioners. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/6465e071e14070000cb6e16e/Hexavalent-information-for-HCP.pdf (dostęp: 28.12.2023)
6. Summary of recommendations for tetanus toxoid, reduced diphtheria toxoid and acellular pertussis vaccine (Tdap) and tetanus and diphtheria toxoids (Td) use among adolescents aged 11–18 years. MMWR, 2006; 55 (RR03): 37–38. www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5503a4.htm (dostęp: 28.12.2023)
7. Stanowisko Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologii z dnia 10 marca 2017 roku w sprawie stosowania szczepionki Tetraxim w szczepieniu podstawowym przeciwko krztuścowi u dzieci po 3. roku życia. https://ptwakc.org.pl/wytyczne-i-stanowiska/ (dostęp: 28.12.2023)
8. Kroger A., Bahta L., Long S., Sanchez P.: General Best Practice Guidelines for Immunization. www.cdc.gov/vaccines/hcp/acip-recs/general- recs/downloads/general-recs.pdf (dostęp: 28.12.2023)
