Czy rodzic może nie wyrazić zgody na to, aby lekarskie badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem dziecka przeprowadził konkretny lekarz pracujący w danej przychodni? Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny wezwał na szczepienie rodziców uchylających się od tego obowiązku, a rodzice nie chcą, aby kolejną kwalifikację przeprowadził ten sam lekarz, który badał dziecko wcześniej.
Przepisy gwarantują rodzicowi dziecka objętego obowiązkiem szczepienia ochronnego prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec orzeczenia lekarskiego o kwalifikacji lub dyskwalifikacji dziecka do szczepienia w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta. Zagadnienie to uregulowano w art. 31 ust. 1 oraz 25 ust. 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 849 z późn. zm.). Rodzic dziecka, jako jego przedstawiciel ustawowy, ma prawo wnieść do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta sprzeciw od orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonania szczepienia u dziecka.1 W dokumentacji medycznej lekarz zamieszcza informację o wydaniu opinii albo orzeczenia, od których można wnieść taki sprzeciw.
Zgodnie z wykładnią dokonaną przez Naczelny Sąd Administracyjny, przepisy dotyczące obowiązkowych szczepień ochronnych są przepisami szczególnymi w stosunku do tych wszystkich przepisów, które udzielenie świadczeń zdrowotnych uzależniają od zgody pacjenta (jego przedstawiciela ustawowego).2 Obowiązek poddania się szczepieniu ochronnemu wynika bezpośrednio z przepisów prawa.3 Oznacza to, że nie jest wymagana formalna zgoda żadnego z rodziców na wykonanie u dziecka badania kwalifikacyjnego poprzedzającego wykonanie szczepienia obowiązkowego – sprzeciw rodzica dziecka nie ma więc znaczenia prawnego.4
Jeśli sprzeciw rodzica dziecka ma wymiar personalny, tzn. dotyczy tylko oporu przed wykonaniem badania kwalifikacyjnego przez konkretnego lekarza w przychodni, to wówczas można skierować pacjenta na konsultację do innego lekarza i zastosować art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 849 z późn. zm.). Formalnie rodzic dziecka ma prawo zażądać, aby lekarz udzielający dziecku świadczeń zdrowotnych zasięgnął opinii innego lekarza. Lekarz może jednak odmówić zasięgnięcia opinii innego lekarza, jeżeli uzna, że żądanie rodzica jest bezzasadne. Żądanie konsultacji oraz jej odmowę odnotowuje się w dokumentacji medycznej pacjenta.
Niezależnie od powyższych rozwiązań związanych z realizacją praw pacjenta, to lekarz może nie podjąć się orzekania o stanie zdrowia pacjenta lub odstąpić od jego dalszego leczenia na podstawie art. 38 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2021.790, tekst jedn. z późn. zm.). Jeżeli lekarz ten wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego może nie podjąć się orzekania lub odstąpić od leczenia dziecka, jeżeli istnieją ku temu poważne powody (np. konflikt personalny). Każdy lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować fakt odstąpienia od leczenia w dokumentacji medycznej pacjenta oraz dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym rodzica dziecka i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. Dodatkowo, w przypadku udzielania świadczeń na podstawie kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia, obowiązkiem kontraktowym lekarza podstawowej opieki zdrowotnej jest uprzedzenie o tej decyzji pacjenta ze wskazaniem możliwości opieki innego lekarza, uzasadnienie i odnotowanie faktu odstąpienia od leczenia na egzemplarzu złożonej do niego deklaracji wyboru oraz zgłoszenie przypadku wraz z uzasadnieniem właściwemu ze względu na zawartą umowę oddziałowi funduszu.5
Przypisy:
1. Wzór zaświadczenia lekarskiego określa zał. nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r., poz. 753 z późn. zm.). Zob. także Sprawozdanie Rzecznika Praw Pacjenta dotyczące przestrzegania praw pacjenta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, s. 36 (dostęp: www.gov.pl/attachment/642419e0-e24d-4969-9d95-84e7c72afd20). Spośród sprzeciwów rozpatrywanych przez Komisję Lekarską w 2020 r. uznano za zasadne dwa sprzeciwy dotyczące realizacji obowiązkowego szczepienia ochronnego.2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r., sygn. akt II OSK 1499/16, dostęp: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/9846407B4A
3. Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r., poz. 1845 z późn. zm.).
4. Zob. także uwagi M. Boratyńskiej (W:) Wolny wybór. Gwarancje i granice prawa pacjenta do samodecydowania. Instytut Problemów Ochrony Zdrowia, Warszawa, 2012, s. 711–717.
5. § 4 ust. 9 i 10 wzoru umowy w POZ – załącznika nr 2 do zarządzenia Nr 177/2019/ DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 30 grudnia 2019 r. w sprawie warunków zawarcia i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej.
