Opracowała: mgr Małgorzata Ściubisz
W badaniu z randomizacją przeprowadzonym w Holandii oceniono bezpieczeństwo i skuteczność kliniczną szczepionki przeciwko gruźlicy (BCG) zawierającej prątki z podszczepu duńskiego (1331) w zapobieganiu zakażeniom układu oddechowego wywołanym patogenami innymi niż prątki, w tym SARS-CoV-2, u osób starszych.
Do badania kwalifikowano dorosłych w wieku ≥60 lat. Kryteria wykluczające obejmowały: podejrzenie aktywnej infekcji, gorączka w ciągu 24 h przed kwalifikacją, szczepienia zaplanowane na pierwsze 3 miesiące trwania badania, niedobór odporności, choroba nowotworowa w ciągu ostatnich 2 lat przed kwalifikacją. Badanie przeprowadzono w kraju, w którym nigdy nie realizowano populacyjnych szczepień przeciwko gruźlicy (w badaniu mogły wziąć udział osoby zaszczepione BCG w okresie dorosłości ze wskazań zawodowych).
Populację badania utworzyło 2013 osób (53% mężczyźni) w wieku ≥60 lat (mediana wieku: 67 lat; 64% w wieku 60–69 lat, 30% w wieku 70–79 lat), również z przewlekłymi chorobami współistniejącymi, m.in. układu sercowo-naczyniowego (18%), nadciśnieniem tętniczym (31%), cukrzycą (7%), astmą lub innymi chorobami układu oddechowego (9%), a także z chorobami nerek (2%). U 19% uczestników status szczepienia BCG był nieznany, ponad połowa (59%) była nieszczepiona, a 27% otrzymało dawkę BCG w przeszłości. Uczestników badania przydzielono losowo do jednej z 2 grup, w których otrzymali: 1 dawkę BCG (grupa eksperymentalna) lub placebo (grupa kontrolna). Głównym punktem końcowym było zakażenie dróg oddechowych wywołane patogenami innymi niż prątki, które wymagało porady medycznej. Dodatkowe punkty końcowe obejmowały: zakażenia SARS-CoV-2 potwierdzone laboratoryjnie (metodą RT-PCR) oraz wpływ BCG na komórkową i humoralną odpowiedź immunologiczną na zakażenie patogenami oddechowymi. Okres obserwacji w badaniu wynosił 12 miesięcy.
U osób szczepionych BCG, w porównaniu z osobami z grupy kontrolnej, stwierdzono podobne ryzyko zakażenia dróg oddechowych wywołanego patogenami innymi niż prątki, które wymagało porady medycznej (HR: 1,26 [98,2% CI: 0,65–2,44]). W obu grupach stwierdzono również podobne ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 (HR: 1,053 [95% CI: 0,71–1,56]).
Wykazano natomiast, że u osób zaszczepionych BCG komórkowa odpowiedź immunologiczna (wydzielanie cytokin prozapalnych przez jednojądrzaste komórki krwi obwodowej) na zakażenie SARS-CoV-2 była silniejsza niż w grupie kontrolnej w zakresie wydzielania interleukiny (IL) 6 (IL-6), IL-1 oraz czynnika martwicy nowotworów (TNF). Po zakażeniu SARS-CoV-2 silniejszą komórkową odpowiedź immunologiczną obserwowano tylko w odniesieniu do wydzielania IL-6. U osób szczepionych BCG stwierdzono również większe stężenie przeciwciał w klasie IgG przeciwko białku S oraz przeciwko domenie wiążącej receptor, ale nie przeciwko białku N nukleokapsydu, a także większe stężenie przeciwciał w klasie IgM przeciwko białku S nukleokapsydu.
Miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), a także zmęczenie, ból mięśni i gorączkę częściej obserwowano w grupie szczepionej BCG niż w kontrolnej. Ciężkie NOP obserwowano z podobną częstością w obu grupach i żadnego z nich nie uznano za związany ze szczepionką.
Autorzy badania wyciągnęli wniosek, że w okresie 12 miesięcy obserwacji szczepienie BCG, w porównaniu z placebo, nie zmniejszało ryzyka zakażenia dróg oddechowych wywołanego przez patogeny inne niż prątki u osób w wieku ≥60 lat mieszkających w krajach Europy Zachodniej. Stwierdzono natomiast, że podanie BCG stymulowało produkcję IL-6 oraz humoralną odpowiedź immunologiczną w odpowiedzi na zakażenie SARS-CoV-2.
