Problematyka izolacji i kwarantanny w dobie epidemii COVID-19 okiem lekarza i prawnika. Cz. 1. Obowiązkowa izolacja i hospitalizacja

21.05.2020
dr n. med., mgr prawa Marta Rorat1-3, dr n. prawn. Marcin Śliwka4
1 Zakład Prawa Medycznego, Katedra Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im. Piastow Śląskich we Wrocławiu, 2 I Oddział Zakaźny Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. J. Gromkowskiego we Wrocławiu, 3 Klinika Pediatrii i Chorób Infekcyjnych, Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu, 4 Centrum Zarządzania Ryzykiem Medycznym MedRisk

Jak cytować: Rorat M., Śliwka M.: Problematyka izolacji i kwarantanny w dobie epidemii COVID-19 okiem lekarza i prawnika. Med. Prakt., 2020; 5: 163–169

Skróty: COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, SARS-CoV-2 – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, u.z.z.z. – ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r.

Problematyka izolacji, kwarantanny oraz innych obowiązków spoczywających na osobach przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej została uregulowana w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz.U. 2019, poz. 1239; dalej jako: u.z.z.z.) oraz licznych aktach wykonawczych. W związku z bieżącą sytuacją epidemiologiczną wiosną br. zarówno sama ustawa, jak i rozporządzenia wydawane przez Ministra Zdrowia poddano intensywnym nowelizacjom. Zgodnie z art. 3 u.z.z.z. przepisy ustawy stosuje się do:
1) zakażeń i chorób zakaźnych określonych w załączniku do ustawy oraz biologicznych czynników chorobotwórczych wywołujących wspomniane zakażenia i choroby zakaźne
2) zakażeń lub chorób zakaźnych oraz, o ile są znane, biologicznych czynników chorobotwórczych, które nie zostały ujęte w załączniku do ustawy, lecz zostały ogłoszone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia ze względu na niebezpieczeństwo szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej.
W odpowiedzi na zwiększającą się liczbę przypadków COVID-19 28 lutego br. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2020 roku (Dz.U. 2020, poz. 325) w sprawie zakażenia SARS-CoV-2, w którym zakażenie to objęto przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. W zaistniałej sytuacji wydanie cytowanego rozporządzenia niewątpliwie było w pełni uzasadnione i mieściło się w zakresie delegacji ustawowej. Nie należy jednak zapominać, że art. 3 ust. 2 u.z.z.z. pozwala na nadzwyczajne poszerzenie zakresu stosowania ustawy, w szczególności w razie wystąpienia zakażeń lub chorób zakaźnych nieznanych ustawodawcy na etapie uchwalania ustawy. Względy prawidłowej techniki legislacyjnej nakazywałyby mimo to docelowo uwzględnić zakażenie SARS-CoV-2 w rejestrze stanowiącym załącznik do ustawy.1
Co istotne, do dnia zakończenia pracy nad niniejszym artykułem (30 kwietnia br.) nie ujednolicono ani przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 27 lutego 2020 roku, ani u.z.z.z. (załącznik), ani rozporządzenia Ministra Zdrowia z 10 grudnia 2019 roku w sprawie zgłaszania podejrzeń i rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu (Dz.U. 2019, poz. 2430). Dwa ostatnie akty prawne wymieniają jedynie „zespoły ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARI) lub innej niewydolności narządowej o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej”, co – rzecz jasna – nie obejmuje przypadków o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu, jaki się obserwuje u większości chorych na COVID-19.

Obowiązkowa izolacja i hospitalizacja

Pierwszy przypadek zakażenia SARS-CoV-2 w Polsce potwierdzono 4 marca br. w województwie lubuskim. Już 3 dni później, tj. 7 marca, na podstawie art. 34 ust. 4 u.z.z.z. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji (Dz.U. 2020, poz. 375), w którym do grupy podlegających obowiązkowej hospitalizacji zakwalifikowano osoby chore na COVID-19 lub z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2 (nie dotyczy to zatem osób zdrowych, tj. bez objawów klinicznych; vide art. 2 pkt 3 i 20 u.z.z.z.). Powyższy przepis wywołał duże poruszenie w środowisku lekarskim. Oznaczał bowiem, że każdy pacjent, niezależnie od stanu zdrowia, z objawami zakażenia SARS-CoV-2, a przynajmniej z podejrzeniem zakażenia, czyli taki, który zgłosił się z objawami gorączki, kaszlu lub duszności, miał być hospitalizowany – i tak też przez krótki czas postępowano. W dniu 14 marca ww. rozporządzenie zostało zmienione.2 Określono w nim, że obowiązkowej hospitalizacji mają podlegać osoby, u których stwierdzono zachorowanie na COVID-19, jeżeli lekarz nie skierował ich na leczenie w ramach izolacji w warunkach domowych.
Przytoczone rozporządzenie wprowadziło na grunt prawa polskiego pojęcie izolacji domowej. W opinii autorów wykraczało to poza zakres delegacji ustawowej, przyznanej w art. 34 ust. 4 ministrowi właściwemu do spraw zdrowia. Ograniczenia praw człowieka, nawet jeśli jest łagodniejsze od środków już przewidzianych w ustawie, powinno się dokonać w akcie prawnym rangi ustawowej.3
W takim przypadku każda osoba chora z potwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2 miała być hospitalizowana, o ile lekarz nie skierował jej do izolacji w warunkach domowych. Taki zapis nie był jednak optymalny, gdyż do czasu potwierdzenia infekcji nie można było zastosować przymusu hospitalizacji; w oczekiwaniu na wynik badania chory mógł zatem stanowić zagrożenie dla innych osób.
W drugiej zmianie rozporządzenia, wprowadzonej 23 marca br.,4 uwzględniono, że obowiązek hospitalizacji dotyczy nie tylko osób z potwierdzonym zakażeniem, ale także tych z podejrzeniem zakażenia, o ile lekarz nie skierował ich na leczenie lub diagnostykę laboratoryjną w kierunku SARS-CoV-2 w ramach izolacji poza szpitalem. Wyraźnie wskazano również na możliwość izolacji oraz diagnostyki poza domem i szpitalem, w przeznaczonych do tego izolatoriach.
W dniu 7 kwietnia br. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 roku w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych oraz obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (Dz.U. 2020, poz. 607), które zastąpiło dwa rozporządzenia z dnia 7 marca 2020 roku: w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji (Dz.U. 2020, poz. 375) oraz w sprawie wykazu chorób powodujących powstanie obowiązku kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego oraz okresu obowiązkowej kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (Dz.U. 2020, poz. 376). Tym razem obowiązek hospitalizacji rozszerzono na osoby, u których stwierdzono SARS-CoV-2 lub wobec których wysunięto podejrzenie tego zakażenia.
Co ważne, wyraźnie wskazano, że obowiązkowej izolacji, w tym izolacji w warunkach domowych, podlegają osoby z podejrzeniem lub rozpoznaniem zakażenia lub choroby spowodowanej SARS-CoV-2, wobec których lekarz nie zastosował obowiązkowej hospitalizacji. Oznacza to, że każda osoba zakażona (bezobjawowa) lub chora na COVID-19 obligatoryjnie podlega jednej z form izolacji: w warunkach szpitalnych, domowych lub w innym wyznaczonym miejscu (przede wszystkim izolatorium).
Ostatecznie dzięki przeprowadzonym zmianom legislacyjnym u.z.z.z. zawiera definicje prawne:
1) izolacji, przez którą rozumie się „odosobnienie osoby lub grupy osób chorych na chorobę zakaźną albo osoby lub grupy osób podejrzanych o chorobę zakaźną w celu uniemożliwienia przeniesienia biologicznego czynnika chorobotwórczego na inne osoby”
2) izolacji w warunkach domowych, która oznacza „odosobnienie osoby chorej na chorobę zakaźną, której przebieg nie wymaga bezwzględnie hospitalizacji ze względów medycznych, w jej miejscu zamieszkania lub pobytu w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych”.

Warunki skierowania na izolację

Standard organizacyjny opieki nad pacjentem w izolatorium określono w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2020 roku, wydanym na podstawie art. 22 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej.5 Kilka dni po jego wejściu w życie rozporządzenie zmieniono. Według stanu na 28 kwietnia br. do izolatorium mają być przyjmowane osoby skierowane na izolację przez lekarza, u których stwierdzono zachorowanie lub podejrzenie zachorowania (oczekujące na wynik badania) na chorobę wywołaną SARS-CoV-2 i od których pobrano materiał biologiczny w celu wykonania testu na obecność tego wirusa. Izolatorium służy do izolacji, a nie kwarantanny. Po raz kolejny uwagę zwraca niespójność aktów prawnych. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 6 kwietnia 2020 roku obowiązek hospitalizacji, a co za tym idzie – izolacji obejmuje również osoby ze stwierdzonym zakażeniem SARS-CoV-2, a nie tylko z zachorowaniem. Rozporządzenie o izolatoriach nie przewiduje jednak możliwości przyjęcia do izolatorium osoby z podejrzeniem zakażenia, a nie choroby. Nie wzięto pod uwagę, że osoba bezobjawowa także stanowi źródło zakażenia. Do izolatorium można skierować osoby, które nie wymagały lub już nie wymagają hospitalizacji i nie mają możliwości izolacji w warunkach domowych z uwagi na ryzyko zakażenia współmieszkańców, zwłaszcza jeśli ci ostatni zaliczają się do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na COVID-19. W pierwotnej wersji rozporządzenia wpisano, że do izolatorium kieruje „lekarz szpitala zakaźnego lub szpitala z oddziałem zakaźnym”. Wobec stosunkowo małej liczby oddziałów zakaźnych w kraju i zwiększającej się liczby chorych wymagających izolacji zapis ten okazał się całkowicie niefunkcjonalny. Szczęśliwie w porę dostrzeżono błąd i niefortunny wpis zamieniono na „lekarz szpitala”.

Według omawianego rozporządzenia izolacji podlega pacjent z:
1) podejrzeniem zachorowania do czasu otrzymania ujemnego wyniku testu na obecność SARS-CoV-2
2) wyjściowo dodatnim wynikiem testu na obecność SARS-CoV-2 do ustąpienia objawów i uzyskania kolejno 2 ujemnych wyników testów kontrolnych (pierwsze badanie należy przeprowadzić 10–12 dni po pierwszym wymazie, u dzieci po 14 dniach; kolejne badanie kontrolne należy wykonać co najmniej 24 h po pierwszym badaniu kontrolnym, o ile wynik był ujemny).
Uzyskanie wyniku ujemnego i ustąpienie objawów kończy izolację, nie oznacza jednak zwolnienia z kwarantanny. To kolejny zapis budzący wątpliwości. Co do zasady osoba izolowana nie podlega kwarantannie i odwrotnie. Izolacja dotyczy bowiem osoby chorej, a kwarantanna – osoby zdrowej narażonej na zakażenie. Co więcej, izolacja, w przeciwieństwie do kwarantanny, nie jest ograniczona czasowo. O ile zalecenie zachowania ostrożności, przestrzegania zasad higieny rąk, a nawet przedłużonej izolacji po wypisaniu mają pełne uzasadnienie medyczne, o tyle trudno wyjaśnić konieczność stosowania dalszej kwarantanny (co do zasady trwającej 14 dni), o której mowa w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Obok izolacji realizowanej w szpitalu i izolatorium lekarz może skierować pacjenta na izolację domową, o czym musi go poinformować (najlepiej na piśmie, choć nie zostało to określone), dokonując odpowiedniego wpisu w dokumentacji medycznej. Takie postępowanie jest w pełni uzasadnione zwiększającą się liczbą przypadków zakażeń oraz ograniczoną liczbą miejsc w podmiotach leczniczych. Na izolację domową kieruje się osoby z łagodnym oraz umiarkowanym przebiegiem choroby, które mieszkają same lub z innymi zakażonymi osobami albo mają możliwość odizolowania się od zdrowych członków rodziny, nie narażając ich na zachorowanie.
Przymusowa izolacja może zostać przeprowadzona na podstawie decyzji administracyjnej państwowego powiatowego inspektora sanitarnego lub inspektora granicznego w trybie określonym w art. 33 ust. 1 u.z.z.z. Warto w tym miejscu wskazać na art. 33 ust. 3a, który przewiduje, że decyzje wydawane w przypadku podejrzenia zakażenia lub choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, mogą być przekazywane w każdy możliwy sposób zapewniający dotarcie do adresata, w tym ustnie, i nie wymagają uzasadnienia. Takie decyzje powinno się następnie – po ustaniu przyczyn uniemożliwiających doręczenie w tradycyjny sposób – doręczyć na piśmie.
Alternatywnie w razie podejrzenia lub rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i wysoce zakaźnej – kryterium to spełnia COVID-19 – przymusową izolację można przeprowadzić bez decyzji sanepidu, na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.z.z. W takim przypadku o nałożeniu izolacji lekarz przyjmujący jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić państwowego powiatowego inspektora sanitarnego właściwego dla szpitala lub innego miejsca izolacji. Przepisy nie precyzują formy, w jakiej ma to nastąpić, nie ma też specjalnego formularza, lecz najpewniejsza jest forma pisemna. Wobec braku oczekiwanej regulacji w art. 35 u.z.z.z. problem ten mógłby zostać rozwiązany przez odpowiednie stosowanie art. 27 u.z.z.z., który reguluje instytucję obowiązku zgłoszenia podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z tych powodów. W takiej sytuacji należałoby również odpowiednio stosować zapisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 grudnia 2019 roku w sprawie zgłaszania podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu. Aktualne pozostają jednak uwagi poczynione we wstępie niniejszego opracowania.

strona 1 z 2

Czytaj następny:

Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta
  • Test combo – grypa, COVID-19, RSV
  • Przeziębienie, grypa czy COVID-19?
  • Koronawirus (COVID-19) a grypa sezonowa - różnice i podobieństwa
Aktualna sytuacja epidemiologiczna w Polsce Covid - aktualne dane

COVID-19 - zapytaj eksperta

Masz pytanie dotyczące zakażenia SARS-CoV-2 (COVID-19)?
Zadaj pytanie ekspertowi!