Opracowała mgr Małgorzata Ściubisz
Skróty: CI (confidence interval) – przedział ufności, COVID-19 (coronavirus disease) – choroba spowodowana przez SARS-CoV-2, ECMO (extra corporeal membrane oxygenation) – pozaustrojowa oksygenacja przezbłonowa, NAAT (nucleic acid amplification test) – test amplifikacji kwasów nukleinowych, NOP – niepożądany odczyn poszczepienny, OIT – oddział intensywnej terapii, RCT (randomized clinical trial) – badanie z randomizacją, RPA – Republika Południowej Afryki, SARS-CoV-2 (severe acute respiratory syndrome coronavirus 2) – koronawirus zespołu ostrej niewydolności oddechowej 2, SpO2 (oxygen saturation by pulse oximetry) – wysycenie hemoglobiny krwi tętniczej tlenem, USA (United States of America) – Stany Zjednoczone Ameryki
* Kryteria wyboru badań, opis procesu kwalifikacji oraz słownik podstawowych pojęć używanych w opisie badań klinicznych znajdują się na stronie internetowej Medycyny Praktycznej w zakładce Artykuły (www.mp.pl/artykuly/slownik).
Metodyka: RCT przeprowadzone w USA, Brazylii
oraz RPA, podwójnie ślepa próba, analiza per
protocol, mediana okresu obserwacji wyniosła
2,5 miesiąca po podaniu trzeciej dawki (zakres:
0,3–3,5 mies.)
Populacja: 10 136 osób (50,9% kobiet) w wieku
≥16 lat (mediana: 53 lata, zakres: 16–87 lat), ogólnie
zdrowych lub z chorobami współistniejącymi w stabilnym stanie, które nie wymagały istotnej
zmiany leczenia ani hospitalizacji z powodu zaostrzenia
chorób przewlekłych w ciągu ostatnich 6 tygodni przed kwalifikacją do badania i które
uprzednio otrzymały 2 dawki (każda po 30 µg)
szczepionki BNT162b2 w odstępie 19–42 dni
(druga dawka podana ≥6 mies. przed kwalifikacją);
kryteria wykluczające m.in. dodatni wynik
testu NAAT w kierunku zakażenia SARS-CoV-2
lub COVID-19 rozpoznana na podstawie objawów
klinicznych w przeszłości (uwzględniono 5,4%
uczestników wyjściowo zakażonych SARS-CoV-2),
niedobór odporności, choroba autoimmunizacyjna,
istotne zaburzenia krzepnięcia
Interwencja: 1 dawka przypominająca (trzecia)
szczepionki BNT162b2 (30 µg o objętości 0,3 ml)
podawana i.m. – 5088 osób (grupa eksperymentalna)
Kontrola: placebo – 5048 osób (grupa kontrolna)
Wyniki: Skuteczność kliniczną trzeciej dawki
szczepionki BNT162b2 w zapobieganiu zachorowaniom
na objawową COVID-19 potwierdzoną
laboratoryjnie (obecność ≥1 z następujących
objawów: gorączka, pojawienie się lub nasilenie
już istniejącego kaszlu, duszności, ból mięśni,
dreszcze, utrata węchu lub smaku o nagłym początku,
ból gardła, biegunka lub wymioty + dodatni
wynik badania metodą NAAT w kierunku
zakażenia SARS-CoV-2 w próbce materiału pobranego z dróg oddechowych w objawowym okresie
choroby lub 4 dni przed wystąpieniem objawów,
lub do 4 dni po ich ustąpieniu) oraz COVID-19 o ciężkim przebiegu (definicja jw. + ≥1 z następujących
kryteriów: objawy ciężkiej, ogólnoustrojowej
choroby [częstotliwość oddechów >30/min,
częstotliwość rytmu serca >125/min, SpO2 ≤93%
podczas oddychania powietrzem atmosferycznym
lub PaO2/FiO2 <300 mm Hg], niewydolność oddechowa
[konieczność zastosowania tlenoterapii
wysokoprzepływowej, nieinwazyjnego wspomagania
oddychania, mechanicznego wspomagania oddychania
lub ECMO], wstrząs [ciśnienie tętnicze
skurczowe <90 mm Hg, ciśnienie tętnicze rozkurczowe
<60 mm Hg lub konieczność podania leków o działaniu wazopresyjnym], lub istotne zaburzenie
czynności nerek, wątroby, lub powikłania neurologiczne,
lub konieczność hospitalizacji na OIT,
lub zgon) oceniono w 2 głównych podgrupach:
- 9945 osób w wieku ≥16 lat, które otrzymały zgodnie z protokołem trzecią dawkę szczepionki BNT162b2 (1 dawkę przypominającą [schemat 2+1]) lub placebo,
- 10 075 osób w wieku ≥16 lat niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki lub placebo.
Wykazano, że u osób w wieku ≥16 lat trzecia (przypominająca) dawka szczepionki BNT162b2, w porównaniu z dwiema dawkami, dodatkowo znacznie zmniejszyła ryzyko zachorowania na objawową COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie (p. tab.). Skuteczność szczepionki była podobna niezależnie od wieku, płci, rasy, obecności chorób współistniejących oraz odstępu między pierwszą a drugą dawką szczepionki. COVID-19 o ciężkim przebiegu rozpoznano u 2 osób z grupy kontrolnej i żadnej osoby z grupy zaszczepionej trzecią dawką BNT162b2.
| Tabela. Skuteczność kliniczna trzeciej dawki szczepionki BNT162b2 (Comirnaty), w porównaniu ze szczepieniem 2 dawkami, w zapobieganiu zachorowaniom na objawową COVID-19 potwierdzoną laboratoryjnie u osób w wieku ≥16 lat | |||
|---|---|---|---|
| Punkt końcowy | Grupa szczepionaa | Grupa kontrolnaa | Skuteczność kliniczna (95% CI) |
| COVID-19 potwierdzona laboratoryjnie ≥7 dni po trzeciej dawceb | |||
| u osób bez zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłościc | 6 | 123 | 95,3% (89,5–98,3) |
| niezależnie od wyjściowego statusu zakażenia SARS-CoV-2d | 7 | 124 | 94,6% (88,5–97,9) |
| COVID-19 potwierdzona laboratoryjnie po trzeciej dawcee | |||
| w dowolnym czasie po trzeciej dawce | 15 | 141 | 89,8% (82,6–94,4) |
| do <7 dni po trzeciej dawce | 8 | 15 | 47,3% (od -32,3 do 80,7) |
| od ≥7 dni do <≥2 mies. po trzeciej dawce | 6 | 112 | 94,8% (88,4–98,1) |
| od ≥2 do <4 mies. po trzeciej dawce | 1 | 14 | 93,3% (56,1–99,8) |
| a Liczba osób, u których rozpoznano dany punkt końcowy (definicje – p. tekst). b Uwzględniono osoby w wieku ≥16 lat, które otrzymały zgodnie z protokołem trzecią dawkę szczepionki BNT162b2 (1 dawkę przypominającą [schemat 2+1]) lub placebo. c Uwzględniono osoby bez zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości (do 7 dni po podaniu szczepionki lub placebo). d Uwzględniono osoby niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości (uwzględniono zachorowania na COVID-19, które wystąpiły ≥7 dni po podaniu szczepionki lub placebo). e Uwzględniono osoby niezależnie od statusu zakażenia SARS-CoV-2 wyjściowo lub w przeszłości, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki lub placebo. | |||
Tolerancję i bezpieczeństwo szczepionki oceniono w populacji osób w wieku ≥16 lat, które otrzymały ≥1 dawkę szczepionki BNT162b2 lub placebo. Zdarzenia niepożądane spontanicznie zgłaszane przez uczestników badania, w tym reaktogenność szczepionki, oceniono w okresie do miesiąca po podaniu trzeciej dawki lub placebo. Ogółem jakiekolwiek zdarzenia niepożądane występowały częściej w grupie szczepionej niż placebo (25 vs 6,5%), z czego większość stanowiły typowe miejscowe i ogólnoustrojowe NOP (21 vs 3,1%). Najczęściej zgłaszano ból w miejscu wstrzyknięcia (12,9 vs 1,6%), rzadziej zmęczenie (7,2 vs 1,2%), ból mięśni (4,7 vs 0,4%), gorączkę (4,8 vs 0,1%), dreszcze (4,6 vs 0,2%), uogólniony ból (2,7 vs 0,3%) oraz objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty lub biegunka (1,6 vs 0,8%). U osób szczepionych częściej zgłaszano także powiększenie lokalnych węzłów chłonnych (2,7 vs <0,1%). Ciężkie zdarzenia niepożądane oceniono w okresie 6 miesięcy po podaniu trzeciej dawki. Ogółem zgłaszano je rzadko, nieco częściej w grupie szczepionej niż placebo – odpowiednio u 16 (0,5%) i 24 (0,3%) osób. Za prawdopodobnie związane ze stosowaną interwencją uznano zdarzenia niepożądane, które wystąpiły u 3 uczestników z grupy szczepionej (1 przypadek tachykardii, 2 przypadki zwiększenia stężenia enzymów wątrobowych, u 1 osoby stwierdzono zespół Gilbert w wywiadzie, natomiast obie zgłosiły przyjmowanie w tym okresie leków zawierających paracetamol, atorwastatynę lub butalbital) i 2 z grupy placebo (<0,1 vs 0,1%). Nie zgłoszono żadnego przypadku zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia. W grupie szczepionej zgłoszono 1 zgon z powodu zatorowości płucnej, która wystąpiła 57 dni po szczepieniu u 51-letniego mężczyzny (zdarzenie to uznano za niezwiązane z podaną szczepionką).
