Opracowała Małgorzata Ściubisz
Realizacja masowych szczepień przeciwko COVID-19 wymagała zaangażowania ogromnych zasobów, zarówno infrastrukturalnych, jak i kadrowych. W wielu krajach do wykonywania szczepień zatrudniono personel medyczny, który mógł nie mieć wystarczającego doświadczenia w wykonywaniu wstrzyknięć w mięsień naramienny. Nieprawidłowa technika wykonania wkłucia lub wybór nieprawidłowego miejsca wkłucia może być przyczyną urazu barku związanego z podaniem szczepionki (shoulder injury related to vaccine administration – SIRVA).
W czasopiśmie „Vaccine” opublikowano wyniki badania obserwacyjnego, w którym oceniono częstość i charakterystykę SIRVA w okresie pandemii COVID-19, bazując na zgłoszeniach do amerykańskiego systemu biernego nadzoru nad niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (VAERS) oraz danych z piśmiennictwa.
W okresie od stycznia do września 2021 roku do systemu VAERS zgłoszono łącznie 545 110 przypadków podejrzenia NOP, w tym 305 przypadków SIRVA związanego z podaniem szczepionki przeciwko COVID-19 potwierdzonego przez lekarza. Przegląd systematyczny piśmiennictwa przeprowadzono za okres do kwietnia 2022 roku i zidentyfikowano 18 opisów przypadków lub serii przypadków, z których w analizie uwzględniono 28 przypadków SIRVA związanych z podaniem szczepionki przeciwko COVID-19. Wszystkie przypadki SIRVA dotyczyły dorosłych (wiek śr. 52 lata, zakres: 19–90 lat), częściej kobiet (76%). Większość osób otrzymała preparat mRNA (90%).
U 95 osób (wiek. śr. 53,5 roku, 73,6% kobiet) SIRVA potwierdzono w badaniu obrazowym (ultrasonograficznym lub metodą rezonansu magnetycznego). U 36 osób (38%) rozpoznano zarostowe zapalenie torebki stawowej, u 33 osób (35%) rozpoznano zapalenie kaletki, natomiast u 19 (20%) – zapalenie ścięgna. Rzadziej stwierdzano uszkodzenie nerwu (4%), septyczne zapalenie stawów (1%). U niektórych osób stwierdzono współwystępowanie ≥2 stanów. W pozostałych 24 przypadkach rozpoznano inne nieokreślone SIRVA.
Informacje dotyczące czasu, w jakim po szczepieniu pojawiły się objawy SIRVA, uzyskano dla 62 przypadków. Większość osób zgłosiła, że pierwsze objawy uszkodzenia wystąpiły w ciągu pierwszych 72 godzin po szczepieniu (74%), w tym głównie w pierwszej dobie po szczepieniu (89%). U 1/3 pacjentów objawy SIRA wystąpiły natychmiast po podaniu szczepionki. Informacje dotyczące charakteru tych objawów uzyskano dla 88 przypadków. Najczęściej zgłaszanymi objawami był ból barku (98%) i ograniczenie ruchomości (68%). Rzadziej pacjenci odczuwali sztywność (20%), zaburzenia czucia (8%), osłabienie siły mięśniowej (5%). Niemal 70% pacjentów zgłaszało współwystępowanie kilku objawów.
Informacje dotyczące zastosowanej terapii dostępne były dla 64 pacjentów, przy czym u ponad połowy z nich zastosowano kilka różnych metod leczenia. Najczęściej była to fizykoterapia (56%), glikokortykosteroidy we wstrzyknięciu dostawowym (34%), niesteroidowe leki przeciwzapalne (30%) oraz doustne glikokortykosteroidy (20%). U 2 osób konieczne było przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego.
Autorzy badania zwrócili uwagę, że jest to pierwszy tak duży przegląd danych dotyczących SIRVA zgłaszanego w okresie realizacji masowych szczepień przeciwko COVID-19, a jego wyniki są generalnie spójne z wynikami wcześniejszych badań. Podkreślają, że prawidłowa technika wykonania wstrzyknięcia domięśniowego, obejmująca m.in. dobór igły o długości odpowiedniej dla płci i masy ciała oraz wybór właściwego miejsca wkłucia, jest kluczowa dla zapobiegania SIRVA. W dyskusji autorzy odnieśli się również do obserwowanej konsekwentnie w różnych badaniach większej częstości SIRVA u kobiet niż u mężczyzn. Przypuszczają, że może to być związane z różnicami anatomicznymi. Wyjaśnili, że kaletka podnaramienna znajduje się około 0,8–1,6 cm poniżej powierzchni skóry, czyli w zasięgu standardowej igły o długości 25 mm. Wiadomo, że kobiety generalnie mają mniejsza masę mięśniową i większą grubość tkanki tłuszczowej w okolicy mięśnia naramiennego, co zwiększa ryzyko urazu. Dlatego przy doborze długości igły należy kierować się wiekiem, płcią i masą ciała.
Wskazówki dla personelu medycznego dotyczące prawidłowej techniki wstrzyknięć i zapobiegania SIRVA – p. Uraz barku związany z podaniem szczepionki i inne odczyny w miejscu wkłucia.
Dobór odpowiedniej długości igły do wstrzyknięcia domięśniowego w zależności od płci i masy ciała pacjenta – p. Jak prawidłowo wykonać szczepienie i.m. przeciwko COVID-19 preparatem Comirnaty lub szczepionką mRNA Moderny?.
