Opracowała: mgr Małgorzata Ściubisz
Skróty: IChM – inwazyjna choroba meningokokowa, MenACWY – meningokoki typu A, C, W i Y, MenB – meningokoki typu BInwazyjna choroba meningokokowa (IChM) jest względnie rzadkim zakażeniem bakteryjnym, ale wiąże się z dużym ryzykiem trwałych powikłań i zgonu. W Polsce każdego roku notuje się około 200 przypadków IChM (dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego–Państwowego Zakładu Higieny z okresu przed pandemią COVID-19). Dane z nadzoru prowadzonego przez Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego (KOROUN) wskazują, że na IChM chorują osoby w każdym wieku, ale największą zapadalność obserwuje się u dzieci do 5. roku życia, a zwłaszcza u niemowląt w 1. roku życia. Największe znaczenie kliniczne (>90% zakażeń) odgrywają 4 grupy serologiczne meningokoków – B (MenB) oraz A, C, W i Y (MenACWY), przeciwko którym opracowano szczepionki (p. tab.). W Polsce najczęstszą przyczyną IChM są MenB, a także grupy C oraz W. Grupa polskich ekspertów opracowała zalecenia dotyczące szczepienia przeciwko meningokokom dzieci i dorosłych. W niniejszym artykule przedstawiono najważniejsze z nich.
| Tabela. Szczepionki przeciwko meningokokom dostępne w Polscea | ||
|---|---|---|
| Nazwa handlowa (typ szczepionki) | Wskazania wiekowe | Schemat szczepienia |
| meningokoki grupy B | ||
| Bexsero (rekombinowana białkowa) | ≥2 mies. | niemowlęta w wieku 2–5 mies. szczepienie pierwotne: 2 dawki w odstępie ≥2 mies. lub 3 dawki w odstępie ≥1 mies. uzupełniające: 1 dawka w wieku 12–15 mies. podana ≥6 mies. po schemacie pierwotnym |
| niemowlęta w wieku 6–11 mies. szczepienie pierwotne: 2 dawki w odstępie ≥2 mies. uzupełniające: 1 dawka w 2. rż., ≥2 mies. po schemacie pierwotnym | ||
| dzieci w wieku 12–23 mies. szczepienie pierwotne: 2 dawki w odstępie ≥2 mies. uzupełniające: 1 dawka 12–23 mies. po schemacie pierwotnym | ||
| dorośli i dzieci w wieku ≥11 lat szczepienie pierwotne: 2 dawki w odstępie ≥1 mies. dawka uzupełniająca: rozważyć u osób narażonych w sposób ciągły na IChM | ||
| Trumenba (rekombinowana białkowa) | ≥10 lat | szczepienie podstawowe: 2 dawki w odstępie ≥6 mies. lub 3 dawki w odstępie ≥1 mies., przy czym 3. dawka ≥4 mies. po 2. dawce dawka uzupełniająca: rozważyć u osób narażonych w sposób ciągły na IChM |
| meningokoki grupy A, C, W i Y | ||
| Nimenrix (skoniugowana 4-walentna) | ≥6 tyg. | niemowlęta w wieku od 6 tyg. do <6 mies. szczepienie podstawowe: 2 dawki w odstępie ≥2 mies. szczepienie przypominające (dot. niemowląt w wieku od 6 tyg. do <12 mies.): 1 dawka w wieku 12 mies., ≥2 mies. po schemacie podstawowym |
| dorośli i dzieci w wieku ≥6 mies. szczepienie podstawowe: 1 dawka | ||
| Menveo (skoniugowana 4-walentna) | ≥2 lat | szczepienie podstawowe: 1 dawka |
| meningokoki grupy C | ||
| NeisVac-C (skoniugowana monowalentna) | ≥2 mies. | niemowlęta w wieku od 2 do <4 mies. szczepienie podstawowe: 2 dawki w odstępie ≥2 mies. szczepienie przypominające (dot. niemowląt w wieku <12 mies.): 1 dawka ≥6 mies. po schemacie podstawowym |
| dorośli i dzieci w wieku ≥4 mies. szczepienie podstawowe: 1 dawka | ||
| a Zmodyfikowano na podstawie oryginału. Opracowano na podstawie ChPL dostępnych na stronie Europejskiej Agencji Leków lub Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych w Polsce (dostęp: 14.09.2023) – przyp. red. | ||
Zalecenia
Niemowlęta, w tym również urodzone przedwcześnie, obciążone są największym ryzykiem IChM. Dominują zachorowania wywołane przez meningokoki grupy B, a także C i W. Jeżeli nie można wykonać szczepienia z użyciem obu preparatów (np. z powodu zbyt dużych kosztów dla rodziców [zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych szczepienie należy do kategorii zalecanych i koszt zakupu preparatu ponoszą rodzice/opiekunowie, szczepionka jest też odpłatna dla dorosłych, w tym z grup ryzyka IChM – przyp. red.]), w pierwszej kolejności należy podać szczepionkę przeciwko MenB.
Każde wstrzyknięcie należy wykonać w inną okolicę anatomiczną ciała. W celu ułatwienia terminowej realizacji kalendarza szczepień obowiązkowych i zalecanych rodzicom można zaproponować użycie szczepionek wysoce skojarzonych typu „6 w 1” lub „5 w 1” (szczepionka typu „5 w 1” jest bezpłatna dla niemowląt urodzonych <37. tc., z masą ciała <2500 g lub z trwałymi przeciwwskazaniami do szczepienia preparatem z całokomórkową komponentą krztuścową – przyp. red.). Zmniejsza to również liczbę wkłuć.
Ramka. Grupy ryzyka inwazyjnej choroby meningokokowej
- osoby z anatomicznym lub czynnościowym brakiem śledziony (w tym osoby z niedokrwistością sierpowatokrwinkową – przyp. red.)
- osoby z niedoborem składowych układu dopełniacza (np. C3, C5–C9, properdyny, czynnika H, czynnika D), w tym przyjmujące ekulizumab lub rawulizumab (przeciwciała monoklonalne blokujące aktywację składowej C5)
- osoby zakażone HIV
- pracownicy laboratoriów narażeni na kontakt z Neisseria meningitidis
- osoby przebywające w zbiorowiskach (przedszkola, żłobki, domy dziecka, domy studenckie, koszary itp.)
- osoby podróżujące do regionów endemicznych
Wykazano, że immunogenność i skuteczność obu schematów szczepienia jest podobna. Schemat 2+1 można zastosować, jeżeli odstęp między pierwszą a drugą dawką wynosi ≥2 miesiące (jeżeli drugą dawkę podano przed upływem tego okresu, należy zastosować schemat 3+1). W obu schematach dawkę uzupełniającą należy podać w 2. roku życia, ≥6 miesięcy po zakończenia schematu pierwotnego (p. tab.).
W tej grupie wiekowej stwierdza się znaczny odsetek nosicielstwa meningokoków na błonie śluzowej nosa i gardła (25% populacji). Stanowi to czynnik ryzyka rozprzestrzeniania się meningokoków i zachorowania. Dobrą okazją do realizacji szczepienia przeciwko meningokokom są wizyty bilansowe w 10., 14. i 19. roku życia.
Zgodnie z zaleceniami amerykańskiego Advisory Committee on Immunization Practices dawkę przypominającą należy rozważyć u osób narażonych na ciągłe ryzyko IChM. U pacjentów z niedoborem składowych układu dopełniacza, w tym przyjmujących ekulizumab, z anatomicznym lub czynnościowym brakiem śledziony, pojedynczą dawkę szczepionki przeciwko MenB należy podać rok po zakończeniu schematu podstawowego, a kolejne dawki powtarzać co 2–3 lata. Z kolei dawki przypominające szczepionki przeciwko MenACWY podaje się co 5 lat (p. Jakie szczepienia powinno się wykonać u osób leczonych ekulizumabem?) – przyp. red.
Dostępne dane wskazują, że u niemowląt do 6. miesiąca życia po szczepieniu przeciwko MenB gorączka (>38°C) występuje częściej niż po innych szczepieniach, zwłaszcza jeśli podczas tej samej wizyty podaje się inne szczepionki. Paracetamol zmniejsza ryzyko gorączki oraz jej nasilenie, natomiast nie ma negatywnego wpływu na immunogenność szczepionki. Lek profilaktycznie w standardowej dawce przeciwgorączkowej zaleca się podać jednorazowo 30 min przed pierwszą dawką szczepionki lub w trakcie szczepienia oraz 4–6 h po drugiej i trzeciej dawce. Jeżeli mimo profilaktyki gorączka wystąpi, w celu jej obniżenia można zastosować paracetamol lub ibuprofen (w odpowiedniej dawce zalecanej w celu leczenia gorączki – przyp. red.).
W Polsce wiedza na temat ryzyka związanego z IChM oraz jej profilaktyki jest bardzo mała. Dobrą okazją do szczepienia przeciwko meningokokom mogą być także coroczne szczepienia przeciwko grypie i COVID-19, a w przypadku nastolatków również szczepienie przeciwko HPV lub przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Istotną rolę w promowaniu szczepień dzieci w pierwszych miesiącach życia odgrywają również położne opiekujące się kobietami w czasie ciąży i połogu.
Zniesienie bariery finansowej zwiększy dostępność szczepień dla pacjentów i pozwoli zwiększyć odsetek zaszczepionych w grupach ryzyka IChM (p. ramka).
Wprowadzenie częściowej lub pełnej refundacji szczepionek przeciwko meningokokom dla dzieci do 2. roku życia (przeciwko MenB i MenACWY) i nastolatków (przeciwko MenACWY) zwiększy dostęp do tej formy profilaktyki i przyniesie korzyści indywidualne oraz populacyjne. Należy także rozważyć refundację szczepionek przeciwko meningokokom dla dzieci przebywających w domach dziecka lub innych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (wskazania indywidualne i epidemiologiczne).
(W oryginale 53 pozycje piśmiennictwa.)
