Nuvaxovid - nowa szczepionka przeciwko COVID-19

Skróty: EMA – Europejska Agencja Leków, UE – Unia Europejska, WHO – Światowa Organizacja Zdrowia

Komentowane 2 badania III fazy klinicznej (p. Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki NVX-CoV2373 (Nuvaxovid) przeciwko COVID-19 u osób w wieku 18–84 lat w Wielkiej Brytanii oraz Skuteczność kliniczna i bezpieczeństwo szczepionki NVX-CoV2373 (Nuvaxovid) przeciwko COVID-19 u osób w wieku ≥18 lat – badanie PREVENT-19), obejmujące w sumie populację ponad 45 136 osób dorosłych (w tym 27 558 zaszczepionych aktywnym preparatem), stanowiły główną podstawę oceny bezpieczeństwa i skuteczności nowej szczepionki Nuvaxovid firmy Novavax, na podstawie której Europejska Agencja Leków (EMA) zarejestrowała ją w Unii Europejskiej (UE) w drugiej połowie grudnia 2021 roku, jako 5. preparat szczepionkowy przeciwko COVID-19 do stosowania u osób dorosłych.^1,2 Do Polski ma trafić w sumie 6 milionów dawek tego preparatu, a pierwsze dostawy są zapowiedziane na koniec lutego 2022 roku.

Nuvaxovid jest szczepionką podjednostkową, rekombinowaną, którą otrzymano metodą wykorzystaną już wcześniej w produkcji kilku szczepionek stosowanych powszechnie od wielu lat przed pandemią SARS-CoV-2 (np. przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby [WZW] typu B lub ludzkiemu wirusowi brodawczaka [HPV]). Szczepionka zawiera gotowy antygen w postaci oczyszczonego, pełnej długości białka S (kolec) SARS-CoV-2, ustabilizowanego w konformacji przedfuzyjnej (bardziej wydajnej w stymulacji produkcji przeciwciał neutralizujących), które uzyskano drogą ekspresji białka w komórkach owadzich (bakulowirus).³ Cząstki białka S w szczepionce występują w postaci trimerów. Podobnie jak pozostałe zarejestrowane w UE preparaty przeciwko COVID-19 Nuvaxovid jest szczepionką „nieżywą”, nie zawiera zdolnych do replikacji wirusów SARS-CoV-2.

Istotnym składnikiem szczepionki Nuvaxovid jest również adiuwant Matrix-M oparty na naturalnych saponinach (uzyskany z mydłodrzewu właściwego [Quillaja saponaria Molina], drzewa pochodzącego z Ameryki Południowej), który ułatwia aktywację komórek wrodzonego układu odpornościowego (w tym prezentujących antygeny), co zwiększa swoistą odpowiedź immunologiczną przeciwko białku S – zarówno humoralną (limfocyty B), jak i komórkową (limfocyty T cytotoksyczne).^4,5 Matrix-M stosowano do tej pory we wczesnych badaniach przedrejestracyjnych kilku szczepionek eksperymentalnych.⁵ W skład szczepionki, podobnie jak w preparatach wektorowych przeciwko COVID-19 (Vaxzevria [AstraZeneca], Ad26.CoV2.S [Janssen/Johnson&Johnson]), wchodzi także polisorbat 80 jako stabilizator, o czym należy pamiętać w przypadku pacjentów uczulonych na ten związek.²

Oba komentowane badania III fazy przeprowadzono według podobnego protokołu jak badania innych zarejestrowanych do tej pory w UE szczepionek przeciwko COVID-19, a jakość uzyskanych wyników należy ocenić jako wysoką lub umiarkowaną (zależnie od punktu końcowego). Główny okres obserwacji w obu badaniach szczepionki Nuvaxovid przypadł na pierwszą połowę 2021 roku, kiedy dominował wariant Alfa SARS-CoV-2, a w Republice Południowej Afryki wariant Beta.^6,7,8

Skuteczność

Skuteczność szczepionki Nuvaxovid oceniono w zróżnicowanych populacjach w kilku krajach, także w grupach ryzyka ciężkiej COVID-19.^6,7,8 Wartości uzyskane w okresie przeciętnie do 3 miesięcy po podstawowym schemacie szczepienia (2 dawki w odstępie 3–4 tyg.) są podobne do otrzymanych dla szczepionek mRNA przeciwko COVID-19.^9,10 W badaniu brytyjskim Heath i wsp. wykazali, że skuteczność szczepienia wobec objawowej COVID-19 u osób w wieku ≥65 lat (88,9%; 95% CI: 20,2–99,7%) jest podobna do tej u młodszych dorosłych (89,8%; 95% CI: 79,7–95,5%), choć przedział ufności oszacowania efektu dla najstarszych uczestników badania był bardzo szeroki.⁷ Niestety w badaniu PREVENT-19 grupa osób po 65. roku życia była zbyt mała, co uniemożliwiło wyliczenie skuteczności szczepienia w tej podgrupie,⁶ niemniej na podstawie ogółu danych o tym preparacie można przypuszczać, że szczepionka Nuvaxovid będzie wysoce skuteczna także u osób w wieku ≥65 lat, co uwzględniono już w aktualnych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Australian Technical Advisory Group on Immunisation (ATAGI).^11,12

Podobnie jak w przypadku oceny krótkoterminowej ochrony po innych dostępnych w UE szczepionkach przeciwko COVID-19, także po szczepieniu preparatem Nuvaxovid zachorowania na COVID-19 zdarzały się głównie w ciągu pierwszych 14 dni od podania pierwszej dawki, a pełną ochronę uzyskano 7 dni po drugiej dawce.^6,7 Dalsze informacje dotyczące czasu utrzymywania się poziomu ochrony przed zachorowaniem lub hospitalizacją z powodu COVID-19 będą pochodziły z badań obserwacyjnych, gdyż ze względów etycznych duża grupa pacjentów, którym w komentowanych badaniach podano placebo, po kilku miesiącach zaszczepiono przeciwko COVID-19. Możemy się jednak spodziewać, że podobnie jak w przypadku preparatów mRNA i wektorowych, także szczepionka Nuvaxovid będzie wymagała podania dawki przypominającej po 5–6 miesiącach, choć na razie dawka przypominająca nie jest ani zalecana, ani zarejestrowana.^2,11,12 W niewielkim przeprowadzonym dotąd badaniu wykazano natomiast, że dawka przypominająca tego preparatu podana po kilku miesiącach od szczepienia podstawowego była dobrze tolerowana i wzbudzała silną immunologiczną odpowiedź anamnestyczną.¹³

W przedrejestracyjnych badaniach klinicznych szczepionki Nuvaxovid nie brały udziału osoby z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności, jednak na podstawie dotychczasowego doświadczenia z innymi preparatami przeciwko COVID-19 szczepionka jest zalecana na ogólnych zasadach także dla tych grup ryzyka.^2,11,12 Opierając się na pośrednich danych naukowych dotyczących szczepionek mRNA przeciwko COVID-19 i mniejszej skuteczności szczepienia takich pacjentów, WHO i ATAGI w swoich najnowszych wytycznych zaleciły podane dodatkowej, trzeciej dawki szczepionki Nuvaxovid w ramach schematu podstawowego 1–3 miesiące po dawce drugiej osobom z ciężkim lub umiarkowanym niedoborem odporności,^11,12 choć na razie taki schemat nie został oficjalnie zarejestrowany (postępowanie off-label).²

W obu komentowanych badaniach wykazano, że szczepionka jest wysoce skuteczna w profilaktyce objawowej COVID-19 wywołanej nie tylko przez oryginalny wariant SARS-CoV-2 (Wuhan D641G), ale także bardziej zakaźny wariant Alfa (VOC) lub inne warianty budzące zainteresowanie (VOI).^6,7 W mniejszym badaniu z randomizacją przeprowadzonym w Republice Południowej Afryki potwierdzono jej skuteczność u osób bez niedoboru odporności także wobec objawowej COVID-19 o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu w okresie zdecydowanej dominacji wariantu Beta SARS-CoV-2 (skuteczność: 60,1%; 95% CI: 19,9–80,1%; nie odnotowano wystarczającej liczby przypadków o ciężkim przebiegu, aby oszacować skuteczność w profilaktyce hospitalizacji).⁸ Nie dysponujemy na razie danymi dotyczącymi skuteczności szczepionki Nuvaxovid wobec wariantu Omikron SARS-CoV-2, ale można przypuszczać, że będzie ona podobna do skuteczności szczepionek mRNA.¹¹

Tolerancja i bezpieczeństwo

Oba komentowane badania, obejmujące dużą populację osób zaszczepionych, nie wykazały żadnych niepokojących sygnałów dotyczących bezpieczeństwa szczepionki Nuvaxovid, a jej tolerancja była podobna do preparatów mRNA przeciwko COVID-19. Częstość typowych, przemijających samoistnie miejscowych lub ogólnoustrojowych odczynów poszczepiennych była większa w młodszych grupach wiekowych (w wieku 18–65 lat vs >65 lat) oraz po podaniu dawki drugiej niż pierwszej.^6,7 Obserwowano także powiększenie okolicznych węzłów chłonnych (<1%).²

Okres obserwacji w ocenie cięższych zdarzeń niepożądanych wyniósł przeciętnie 70 dni po każdej z dawek, co w przypadku szczepionek „nieżywych” w zupełności wystarcza do ujawnienia zdarzeń niepożądanych przyczynowo związanych ze szczepieniem. Populacja osób zaszczepionych preparatem Nuvaxoid w ramach wszystkich badań klinicznych II i III fazy objęła w sumie grupę 34 000, wystarczającą do ujawnienia zdarzeń niepożądanych występujących z częstością większą niż 1/2000–3000 dawek, a więc znacznie rzadziej niż ryzyko zgonu, a zwłaszcza hospitalizacji z powodu COVID-19 u podatnych na zakażenie osób dorosłych.^11,12,14 Rzadsze zdarzenia niepożądane mogą się ewentualnie ujawnić w czasie stosowania szczepionki w ramach szczepień powszechnych, podobnie jak to miało miejsce w przypadku stosowanych dotąd preparatów przeciwko COVID-19.

W badaniach klinicznych obserwowano nieco większą częstość nadciśnienia tętniczego w ciągu 3 dni po szczepieniu szczepionką Nuvaxovid osób w podeszłym wieku w porównaniu z placebo (1 vs 0,6%).² Nie odnotowano natomiast przypadków ciężkich reakcji alergicznych (w tym wstrząsu anafilaktycznego), zespołu Guillaina i Barrégo lub zespołu małopłytkowości z zakrzepicą (TTS). W obu komentowanych badaniach zgłoszono 3 przypadki zapalenia mięśnia sercowego, w tym 2 (po 1 w każdym badaniu) u osób zaszczepionych preparatem Nuvaxovid – jeden u osoby po 65. roku życia, a drugi u młodego mężczyzny (3 dni po drugiej dawce), który zespół ekspertów uznał za związany z zakażeniem wirusowym (objawy całkowicie ustąpiły po standardowym leczeniu w szpitalu przez 2 dni).^2,6,7,12,13 Zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia w okresie po szczepieniu szczepionkami mRNA (Comirnaty [Pfizer/BioNTech] lub Spikevax [Moderna]) są bardzo rzadkimi zdarzeniami niepożądanymi (<0,007%) zgłaszanymi głównie u młodych mężczyzn, a ich ujawnienie możliwe było dopiero podczas monitorowania bezpieczeństwa w czasie powszechnych programów szczepień.¹⁵ W porównaniu ze znacznie większym ryzykiem zgonu lub hospitalizacji z powodu COVID-19 te zdarzenia niepożądane nie zmieniają jednak dodatniego bilansu korzyści i ryzyka szczepień przeciwko COVID-19 w żadnej z grup wiekowych.^11,12,16-19

Stosowanie szczepionki Nuvaxovid w praktyce

WHO i ATAGI opublikowały wytyczne dotyczące stosowania szczepionki Nuvaxovid u osób dorosłych, które zawierają zasadniczo podobne zalecenia jak w przypadku szczepionek mRNA przeciwko COVID-19.^11,12 Z uwagi na „tradycyjną” metodę produkcji szczepionka Nuvaxovid może być alternatywą dla osób, które do tej pory nie zaszczepiły się przeciwko COVID-19 z powodu obaw związanych z dotychczas dostępnymi szczepionkami nowej generacji (mRNA, wektorowymi) lub u których stwierdzono przeciwwskazania do podania kolejnych dawek tych preparatów. Wstępne badania kliniczne wykazały, że szczepionka Nuvaxovid stosowana w ramach schematów heterologicznych (jako druga dawka w schemacie podstawowym lub jako dawka przypominająca) po szczepionce wektorowej Vaxzevria (AstraZeneca) skutkuje silniejszą immunologiczną odpowiedzią neutralizacyjną i komórkową w porównaniu ze schematem homologicznym, przy korzystniejszym profilu tolerancji i bezpieczeństwa.^13,20 W porównaniu ze szczepionkami mRNA łatwiejsze są również dystrybucja i przechowywanie tego preparatu (9 mies. w temperaturze 2–8°C).^2,11