Postbiotyki, czyli „życie po życiu”

07.02.2023
prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska
Klinika Pediatrii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Skróty: ISAPP – International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics

Wprowadzenie

Termin „postbiotyki” coraz częściej pojawia się zarówno w prasie naukowej, jak i popularnych mediach, o czym świadczą m.in. dane z wyszukiwarki Google. Tylko w ciągu ostatnich 2 lat zainteresowanie postbiotykami zwiększyło się o około 1300%.1 W związku z kontrowersjami wokół tego, co jest, a co nie jest postbiotykiem, w niniejszym artykule przedstawiono ich aktualną definicję opracowaną przez International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP). Definicja ta stanowi konsensus grupy ekspertów z różnych dziedzin nauki, w tym przedstawicieli nauk podstawowych oraz klinicznych. Dodatkowo w artykule podsumowano dane dotyczące skuteczności i bezpieczeństwa postbiotyków u dzieci oraz dorosłych, aby ułatwić podejmowanie decyzji klinicznych w codziennej praktyce.

Skąd zainteresowanie postbiotykami?

Zrównoważona mikrobiota przewodu pokarmowego ma kluczowe znaczenie dla zdrowia.2 Dysbioza, czyli zmiana składu i/lub aktywności mikrobioty, przyczynia się do rozwoju wielu chorób zarówno w obrębie przewodu pokarmowego (np. zespołu jelita drażliwego, nieswoistych chorób zapalnych jelit), jak i poza nim (np. nadwagi/otyłości, zaburzeń ze spektrum autyzmu, alergii).2 Uznanie wpływu mikrobioty na zdrowie wzbudziło zainteresowanie metodami jej modyfikacji, w tym stosowaniem „biotyków”: probiotyków,3 prebiotyków,4 synbiotyków5 oraz postbiotyków6. Ich aktualne definicje opracowane przez ISAPP przedstawiono w tabeli 1. Na stronie internetowej ISAPP (https://isappscience.org) dostępne są infografiki (niektóre także po polsku) dotyczące nie tylko wymienionych powyżej „biotyków”, ale również innych zagadnień (np. produktów fermentowanych, błonnika pokarmowego [włókien pokarmowych]), których nie uwzględniono w niniejszej publikacji.

Każdy „biotyk” ma swoiste mechanizmy działania. Wszystkie łączy konieczność udokumentowanego korzystnego wpływu na organizm gospodarza oraz potwierdzone bezpieczeństwo stosowania. Wprawdzie „biotyki” tradycyjnie odnoszą się do modyfikacji mikrobioty przewodu pokarmowego, ale mogą także wpływać na skórę, układ oddechowy i układ moczowo-płciowy.1-4 Chociaż definicje towarzystw naukowych, w tym zaproponowane przez ISAPP, nie mają mocy prawnej, mogą być popierane i zalecane przez odpowiednie instytucje (w całości lub po modyfikacji).6

Tabela 1. Definicje ISAPP
probiotyki żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystne działanie na organizm gospodarza3
prebiotyki substraty, które są wybiórczo wykorzystywane przez drobnoustroje gospodarza i w ten sposób korzystnie wpływają na jego zdrowie4
synbiotyki mieszanina składająca się z żywych drobnoustrojów i substratu/substratów wybiórczo wykorzystywanych przez drobnoustroje gospodarza i korzystnie oddziałujących na jego organizm; działanie to może być komplementarne lub synergistyczne5
postbiotyki preparat nieożywionych drobnoustrojów i/lub ich składników korzystnie wpływający na zdrowie docelowego gospodarza6

Definicja postbiotyków według ISAPP

Zgodnie z aktualną (2021) definicją ISAPP termin „postbiotyk” oznacza preparat nieożywionych drobnoustrojów i/lub ich składników korzystnie wpływających na zdrowie docelowego gospodarza.6 Zgodnie z intencją autorów definicji ISAPP ważne jest każde słowo.

  • post-biotyk – post, czyli po, bio-, czyli odnoszący się do żywych organizmów lub z nich wynikający; stąd obrazowo można powiedzieć, że postbiotyk to „życie po życiu”
  • preparat – ponieważ istotna może być matryca i/lub metoda inaktywacji drobnoustroju
  • nieożywiony (inanimate), czyli niebędący organizmem żywym – wybór tego przymiotnika był w znacznej mierze podyktowany faktem, że inne rozważane terminy (np. „zabity”, „martwy”, „nieaktywny”) mogłyby sugerować brak aktywności biologicznej, a obecność nieożywionych, ale aktywnych biologicznie drobnoustrojów jest kluczowym elementem postbiotyku
  • składniki – w tym fragmenty komórek i metabolity (np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, enzymy, bakteriocyny, peptydy, kwasy tejchojowe, polisacharydy), o ile są obecne w nieożywionym preparacie mikrobiologicznym
  • korzyści dla zdrowia – powinny być udokumentowane wynikami wiarygodnych badań klinicznych

Autorom definicji zaproponowanej przez ISAPP przyświecała chęć uporządkowania terminologii oraz nadzieja, że zastąpi ona wiele innych (takich jak paraprobiotyki, parapsychobiotyki, ghostbiotyki, metabiotyki, tyndalizowane probiotyki), które można znaleźć w piśmiennictwie, a które nie zostały zdefiniowane w drodze konsensusu.

Czy postbiotyk musi być wcześniej uznanym probiotykiem?

Postbiotyk może, ale nie musi pochodzić z drobnoustroju wcześniej uznanego za probiotyk. Przykładem drobnoustroju, który ma udokumentowane działanie zarówno jako żywy drobnoustrój (probiotyk), jak i po inaktywacji termicznej wysoką temperaturą (postbiotyk) jest Bifidobacterium bifidum MiMBb75 w leczeniu zespołu jelita drażliwego.7,8 Znacznie częściej jednak drobnoustroje są dostępne tylko w jednej postaci (żywej lub inaktywowanej).

Metody pozyskiwania postbiotyków

Procesy technologiczne wykorzystywane do wytwarzania postbiotyków to m.in.:4
  • inaktywacja termiczna (pasteryzacja, tyndalizacja [wielokrotna pasteryzacja], autoklawowanie)
  • inaktywacja ultrafioletem
  • obróbka chemiczna (np. formaliną)
  • promieniowanie gamma
  • sonikacja (rozbicie komórek wibracjami o wysokiej częstotliwości [1520 kHz] wywoływanymi przez ultradźwięki).

Proces inaktywacji prowadzi do powstawania różnych składowych postbiotyków (p. ryc.).


Ryc. Składowe postbiotyku Na podstawie infografiki ISAPP (za zgodą).

Mechanizm działania postbiotyków

Postulowanych jest kilka mechanizmów działania postbiotyków, w tym:

  • modulowanie mikrobioty (wynikające z działania kwasu mlekowego oraz krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych); bakteriocyn; quorum sensing (nie ma powszechnie akceptowanej polskiej nazwy, ale można je zdefiniować jako sposób chemicznego porozumienia się między sobą drobnoustrojów, „wyczuwania liczebności”); cross-feeding (wytwarzanie substancji odżywczych wykorzystywanych przez inne drobnoustroje do swojego rozwoju) oraz adhezyn pochodzących z drobnoustrojów
  • wzmocnienie bariery błony śluzowej (wynikające z działania krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, egzopolisacharydów oraz białek, takich jak pochodzące z L. rhamnosus GG, niedawno opisane białko HM0539)
  • modulowanie mechanizmów odporności miejscowej wynikające z interakcji między receptorami rozpoznającymi wzorce (pattern-recognising receptors – PRR) a wzorcami molekularnymi patogenów (microbe-associated molecular pattern – MAMP); do tych ostatnich należą na przykład lipopolisacharydy ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych i kwas tejchojowy w błonie komórkowej bakterii Gram-dodatnich
  • modulowanie mechanizmów odporności ogólnej (wynika z działania pochodnych indolu, histaminy, ketokwasów, rozgałęzionych i/lub krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych)
  • modulacja ogólnoustrojowej odpowiedzi metabolicznej (m.in. wynikająca z aktywności hydrolazy soli żółciowych – enzymu bakteryjnego, który hydrolizuje sole żółciowe w jelitach, a więc bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie układu pokarmowego), bursztynianu, witamin oraz krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych
  • sygnalizacja ogólnoustrojowa za pośrednictwem układu nerwowego (cząsteczkami efektorowymi umożliwiającymi takie działanie są m.in.: serotonina, dopamina, acetylocholina, kwas γ-aminomasłowy oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe).

Hipotetycznie efekt postbiotyków powinien być lepszy, gdy ściana komórkowa pozostaje nienaruszona w procesie inaktywacji (podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosowania zabitych szczepionek), ale hipoteza ta wymaga potwierdzenia.6

Postbiotyki mogą działać immunomodulująco (np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe), przeciwdrobnoustrojowo (np. bakteriocyny, enzymy) i przeciwzapalnie (np. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe), a także wpływać na nastrój (np. kwas γ-aminomasłowy).

Skuteczność kliniczna postbiotyków

Dane dotyczące stosowania postbiotyków u dzieci oraz dorosłych podsumowano w tabeli 2 i 3. Każdy postbiotyk wymaga oddzielnych badań w celu oceny jego skuteczności i bezpieczeństwa w określonej sytuacji klinicznej. Podobnie jak ma to miejsce w odniesieniu do probiotyków, skuteczności i bezpieczeństwa danego postbiotyku nie należy przewidywać na podstawie danych dotyczących innych preparatów postbiotycznych.

Tabela 2. Dane dotyczące stosowania postbiotyków u dziecia
Postbiotyk/metoda inaktywacji Efekt
mleka modyfikowane z postbiotykami Bifidobacterium breve C50 i Streptococcus thermophilus 065 (mleko modyfikowane dla niemowląt; fermentacja) przegląd systematyczny badań z randomizacją (11 badań, n = 2890), bezpieczeństwo i tolerancja zbliżona do standardowego mleka modyfikowanego; możliwy korzystny wpływ na niektóre objawy ze strony przewodu pokarmowego14
B. breve C50 i Str. thermophilus 065 (mleko modyfikowane dla niemowląt; fermentacja) + GOS/FOS (plus ew. 3-galaktozylolaktoza [3-GL] plus ew. 2’-fukozylolaktoza [2’-FL])
L. paracasei CBA L74 (mleko modyfikowane dla niemowląt; fermentacja)
B. breve C50 i Str. thermophilus 065 (mleko modyfikowane dla wcześniaków; fermentacja) rzadsze występowanie wzdęcia brzucha15
L. acidophilus LB (inaktywacja wysoką temperaturą) metaanaliza (4 badania z randomizacją; n = 304, 1.–48. mż.): w grupie otrzymującej L. acidophilus LB, w porównaniu z grupą placebo, skrócenie czasu trwania biegunki u dzieci hospitalizowanych, ale nieleczonych ambulatoryjnie; podobna szansa na wyleczenie w 3. dniu interwencji, ale większa w 4. dniu interwencji;16 można rozważyć zastosowanie w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej jako uzupełnienie nawadniania doustnego17
L. paracasei CBA L74 (inaktywacja wysoką temperaturą) metaanaliza (2 badania, n = 537): w grupie otrzymującej L. paracasei CBA L74, w porównaniu z grupą placebo, zmniejszenie ryzyka biegunki (RR: 0,5 [95% CI: 0,4–0,7]), zapalenia gardła (RR: 0,3 [95% CI: 0,1–0,8]), zapalenia krtani (RR: 0,4 [95% CI 0,3–0,7])18
L. acidophilus (inaktywacja wysoką temperaturą) + mikroelementy dzieci z grupy ryzyka biegunki, n = 75, 6.–12. mż., Pakistan; nie wpływa na ryzyko biegunki19
LGG (hydrolizat o znacznym stopniu hydrolizy białka; inaktywacja wysoką temperaturą) dzieci chore na AZS i z alergią na BMK, n = 35, śr. wieku 5,5 mies., Finlandia; złagodzenie objawów AZS i alergii na BMK, ale tylko w przypadku stosowania żywych szczepów LGG20
L. paracasei 33 (inaktywacja wysoką temperaturą) alergiczny nieżyt nosa, n = 90, >5. rż., Tajwan; w porównaniu z placebo poprawa objawów (podobna jak w grupie otrzymującej żywy L. paracasei 33)21
L. helveticus R-52 i L. rhamnosus R-11 (zabite) nietolerancja laktozy, n = 86, 10.–12. rż., Indonezja; zmniejszenie wartości wodorowego testu oddechowego22
lizaty bakteryjne (mieszanina kilku gatunków zabitych bakterii, które najczęściej wywołują infekcyjne zapalenia dróg oddechowych) nieswoiste działanie immunomodulujące; wg European Medicines Agency23 można rozważyć ich stosowanie w profilaktyce nawracających zakażeń dróg oddechowych, z wyjątkiem zapalenia płuc; ze względu na brak danych nie należy ich stosować w leczeniu istniejącego zakażenia lub w zapobieganiu zachorowaniom na zapalenie płuc
a dane wyłącznie z badań z randomizacją
AZS – atopowe zapalenie skóry, BMK – białka mleka krowiego, CI (confidence interval) – przedział ufności, LGG – L. rhamnosus GG, RR (relative risk) – ryzyko względne
Tabela 3. Dane dotyczące stosowania postbiotyków u dorosłycha
Postbiotyk/metoda inaktywacji Efekt
B. bifidum MiMBb75 (inaktywacja wysoką temperaturą) chorzy z zespołem jelita drażliwego (n = 443, Niemcy); istotna redukcja objawów, w tym bólu (34% w grupie otrzymującej inaktywowany B. bifidum MiMBb75 i 19% w grupie placebo)8
L. acidophilus (liofilizacja i inaktywacja) chorzy z zakażeniem Helicobacter pylori (n = 120, Włochy); wpływ na eradykację (terapia trójlekowa [rabeprazol, klarytromycyna, amoksycylina przez 7 dni] + L. acidophilus vs terapia trójlekowa – odpowiednio 87 vs 72% [p = 0,02])24
L. acidophilus LB (inaktywacja wysoką temperaturą) chorzy z przewlekłą biegunką o niewyjaśnionej etiologii (n = 137, Chiny); redukcja liczby stolców po 2 i 4 tyg. stosowania L. acidophilus LB; ogólna poprawa objawów po 4 tyg.25
L. gasseri CP2305 (inaktywacja wysoką temperaturą) przewlekle zmęczeni studenci medycyny (n = 60, Japonia); zmniejszenie niepokoju oraz zaburzeń snu (p <0,05)26
L. pentosus b240 (inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (n = 280; >65. rż., Japonia); przyjmowanie przez 20 tyg. L. pentosus b240 w dawkach 2 × 109 lub 2 × 1010 w porównaniu z placebo – zmniejszenie skumulowanej częstości przeziębienia – odpowiednio 29,0 vs 34,8 vs 47,3% (p dla trendu = 0,012); polepszenie jakości (p dla trendu = 0,016)27
L. gasseri CP2305 (fermentacja; inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (20.–70. rż., Japonia), z tendencją do zaparcia (n = 20) lub częstych wypróżnień (n = 19) – spożywanie przez 3 tyg. L. gasseri CP2305: poprawa w bristolskiej skali stolców (p <0,05)28
L. gasseri CP2305 (fermentacja; inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (n = 118, Japonia) z tendencją do zaparcia lub częstych wypróżnień; 3-tygodniowa interwencja; poprawa liczby i zapachu stolców (odpowiednio: p = 0,035 i p = 0,04)29
LGG (inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (n = 59, 18.–65. rż., Finlandia); przyjmowanie przez 6 tyg. soku zawierającego żywy lub inaktywowany LGG, w porównaniu z sokiem bez żywego lub inaktywowanego LGG – brak wpływu na ilość wykrywanego rynowirusa (HRV) (p = 0,57); dodatnia korelacja między liczbą HRV a objawami w 2. i 6. dniu choroby (odpowiednio p <0,001 i p = 0,034)30
L. brevis KB290 (inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (n = 2200, 20.–59. rż.; Japonia); przyjmowanie przez 12 tyg. Levilactobacillus brevis KB290 z β-karotenem bez wpływu na częstość grypy, gorączki, występowanie i stopień nasilenia objawów klinicznych; w podgrupie osób <40. rż. (n = 1077) mniejsze ryzyko grypy31
L. gasseri TMC0356 (inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (n = 28, 50.–70. rż., Japonia); wpływ na niektóre parametry odporności komórkowej32
L. plantarum L-137 (inaktywacja wysoką temperaturą) zdrowi dorośli (Japonia); wpływ na wybrane parametry immunologiczne związane z odpornością wrodzoną (wytwarzanie interferonów typu I); n = 1633 oraz odporność nabytą (odpowiedź typu Th1); n = 60, śr. wieku 56 lat;34 poprawa wskaźników metabolizmu lipidów oraz mediatorów zapalnych u zdrowych dorosłych z nadwagą (n = 100; śr. wieku 41 lat; BMI 23–29,9)35
a dane wyłącznie z badań z randomizacją

Wszystkie celowo stosowane drobnoustroje muszą być zidentyfikowane (gatunek, rodzaj, szczep), w tym muszą mieć nadany numer zbioru kultur (np. typu amerykańskiego, ATCC) oraz należeć do zbioru międzynarodowego organu depozytowego lub też ich DNA musi być zidentyfikowane zgodnie z protokołem identyfikacji szczepu (przy użyciu sekwencjonowania rybosomalnego DNA 16S lub równoważnej metody).

Dawkowanie

Nie ma jednego dawkowania odnoszącego się do wszystkich postbiotyków. W praktyce należy stosować dawki, których skuteczność potwierdzono w badaniu przeprowadzonym u ludzi, z określonym postbiotykiem i w konkretnym wskazaniu.

Bezpieczeństwo postbiotyków

Postbiotyki są uważane za bezpieczne6 mimo głosów wskazujących na niewystarczające raportowanie działań niepożądanych w badaniach dotyczących preparatów modyfikujących mikrobiotę.9 W odróżnieniu od drobnoustrojów probiotycznych, postbiotyki nie mają zdolności do replikacji, a zatem nie mogą powodować bakteriemii lub fungemii, co jest istotne zwłaszcza w grupach ryzyka (np. wcześniaki, osoby z upośledzoną odpornością). Z tego względu wydaje się, że ryzyko wystąpienia działań niepożądanych powinno być jeszcze mniejsze niż w przypadku stosowania probiotyków, które również są uważane za bezpieczne. Istnieje jednak potencjalne ryzyko takiego działania (np. w wyniku niekorzystnego działania immunomodulującego). Najmniej wątpliwości wzbudzają postbiotyki pochodzące z drobnoustrojów o udokumentowanym profilu bezpieczeństwa i uwzględnione w wykazie dotyczącym uznanego domniemania bezpieczeństwa (qualified presumption of safety – QPS) sporządzonym przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa żywności (European Food Safety Authority – EFSA).10 Oznacza to, że w odniesieniu do jednostki taksonomicznej na poziomie gatunku dostępna jest wystarczająca ilość informacji na temat historii bezpiecznego stosowania, a obecność preparatu w żywności jest bezpieczna dla ludzi, przy założeniu odpowiedniego profilu oporności na antybiotyki.

Co nie jest postbiotykiem?

Zgodnie ze stanowiskiem ISAPP6 postbiotykiem nie są wyizolowane, oczyszczone metabolity (np. kwas masłowy lub maślan, witaminy). W odniesieniu do nich należy używać właściwej nazwy chemicznej. Postbiotykami nie są również: bakteriofagi, oczyszczone szczepionki, zasadniczo oczyszczone komponenty i produkty, takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, filtraty bez składników komórkowych i związki syntetyzowane chemicznie.

Inne definicje postbiotyków

W piśmiennictwie dostępnych jest kilka różnych definicji postbiotyków, w tym zaproponowana w 2013 roku przez Tsilingiri i Rescigno11 i preferowana przez niektórych badaczy.12 Zgodnie z nią postbiotykiem jest: „każdy czynnik wynikający z aktywności metabolicznej probiotyku lub dowolnej uwolnionej cząsteczki zdolnej do wywierania korzystnych skutków na gospodarza w sposób bezpośredni lub pośredni”. Definicja ta budzi szereg wątpliwości.13 Po pierwsze, zgodnie z nią postbiotyk musi pochodzić z probiotyku o udokumentowanym działaniu, co w przypadku nowych postbiotyków wydłużałoby proces ich pozyskiwania i niepotrzebnie ograniczało ich rozwój. Po drugie, sformułowanie „bezpośrednie i pośrednie korzyści zdrowotne” jest nieprecyzyjne. Czy należą do nich korzyści ekonomiczne? Po trzecie, problematycznym aspektem definicji jest to, że obejmuje ona substancje wytwarzane in situ. Na przykład maślan wytwarzany przez drobnoustroje jest związany ze zdrowym jelitem. Tak więc definicja odnosiłaby się również m.in. do maślanu wytwarzanego przez drobnoustroje obecne w jelitach. Ponadto definicja odnosi się do „dowolnej uwolnionej cząsteczki”. Nie jest określone, z czego te cząsteczki są uwalniane. Nie ulega wątpliwości, że rozumienie koncepcji postbiotyków będzie ewoluować wraz z rozwojem badań, które pozwolą doprecyzować ich definicję (tak jak miało to miejsce w odniesieniu do prebiotyków).4

Zalety postbiotyków

Za koncepcją postbiotyków przemawiają m.in.:6

  • stabilność – utrzymanie stabilności żywych drobnoustrojów (probiotyków) jest wyzwaniem technologicznym (szczególnie w krajach o skrajnych temperaturach)
  • bezpieczeństwo stosowania (p. wyżej).

Podsumowanie

  • Postbiotyki są znane od lat jako preparaty zabitych, inaktywowanych drobnoustrojów, ale odkrywane na nowo pod nowymi nazwami – często mylącymi, dlatego zasadne jest uporządkowanie definicji postbiotyku.
  • Zgodnie z definicją ISAPP skuteczny postbiotyk musi zawierać inaktywowane komórki drobnoustrojów lub ich składowe, z metabolitami lub bez nich, a także korzystnie wpływać na zdrowie gospodarza.
  • Pacjentom (lub ich opiekunom/rodzicom w przypadku dzieci), którzy są zainteresowani preparatami modyfikującymi mikrobiotę, można zaproponować zastosowanie postbiotyku o udokumentowanym działaniu (wg schematu jak w badaniach potwierdzających jego skuteczność), informując ich o przewidywanym efekcie.
  • Stosując postbiotyki, należy mieć wobec nich realne oczekiwania. Żaden postbiotyk, nawet najlepszy, nie stanowi panaceum na wszystkie problemy zdrowotne. Na zdrowie i ryzyko wystąpienia chorób wpływa wiele czynników, w tym m.in. geny, czynniki środowiskowe, dieta i aktywność fizyczna.
  • Wyizolowany, oczyszczony metabolit (np. kwas masłowy lub maślan, witaminy) nie jest postbiotykiem. W odniesieniu do nich należy używać odpowiedniej nazwy chemicznej.

Deklaracja potencjalnego konfliktu interesów: Hanna Szajewska – brała udział jako badacz i/lub konsultant i/lub prelegent Arla, Bayer, Biogaia, Biocodex, Cargill, Chr. Hansen, Danone, Hipp, Nestle, Nestle Nutrition Institute, Nutricia, Winclove. Jest członkiem Zarządu ISAPP.

Piśmiennictwo:

1. www.nutraingredient s.com/Article/2021/08/02/Postbiotics-see-1-300-increase-in-Google-searches
2. Fan Y., Pedersen O.: Gut microbiota in human metabolic health and disease. Nat. Rev. Microbiol., 2021; 19 (1): 55–71
3. Hill C., Guarner F., Reid G. i wsp.: Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2014; 11 (8): 506–514
4. Gibson G.R., Hutkins R., Sanders M.E. i wsp.: Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of prebiotics. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2017; 14 (8): 491–502
5. Swanson K.S., Gibson G.R., Hutkins R. i wsp.: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of synbiotics. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2020; 17 (11): 687–701
6. Salminen S., Collado M.C., Endo A. i wsp.: The International Scientific Association of Probiotics and Prebiotics (ISAPP) consensus statement on the definition and scope of postbiotics. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2021; 18 (9): 649–667
7. Guglielmetti S., Mora D., Gschwender M., Popp K.: Randomised clinical trial: Bifidobacterium bifidum MIMBb75 significantly alleviates irritable bowel syndrome and improves quality of life – a double-blind, placebo-controlled study. Aliment. Pharmacol. Ther., 2011; 33: 1123–1132
8. Andresen V., Gschossmann J., Layer P.: Heat-inactivated Bifidobacterium bifidum MIMBb75 (SYN-HI-001) in the treatment of irritable bowel syndrome: a multicentre, randomised, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Lancet Gastroenterol. Hepatol., 2020; 5 (7): 658–666
9. Bafeta A., Koh M., Riveros C., Ravaud P.: Harms reporting in randomized controlled trials of interventions aimed at modifying microbiota. Ann. Intern. Med., 2019; 170 (2): 143–144
10. https://zenodo.org/record/5905365#.YtD5Gy1Gk1I (dostęp 15.07.2022)
11. Tsilingiri K., Rescigno M.: Postbiotics: what else? Benef. Microbes, 2013; 4 (1): 101–107
12. Aguilar-Toalá J.E., Arioli S., Behare P. i wsp.: Postbiotics – when simplification fails to clarify. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2021; 18 (11): 825–826
13. Salminen S., Collado M.C., Endo A. i wsp.: Reply to: postbiotics – when simplification fails to clarify. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2021; 18 (11): 827–828. Errata: Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol., 2022; 19 (4): 275
14. Szajewska H., Kołodziej M., Skórka A., Pieścik-Lech M.: Infant formulas with postbiotics: an updated systematic review. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2022; 74: 823–829
15. Campeotto F., Suau A., Kapel N. i wsp.: A fermented formula in pre-term infants: clinical tolerance, gut microbiota, down-regulation of faecal calprotectin and up-regulation of faecal secretory IgA. Br. J. Nutr., 2011; 105 (12): 1843–1851
16. Szajewska H., Ruszczyński M., Kolaček S.: Meta-analysis shows limited evidence for using Lactobacillus acidophilus LB to treat acute gastroenteritis in children. Acta Paediatr., 2014; 103 (3): 249–255
17. Guarino A., Albano F., Ashkenazi S., Gendrel D., Hoekstra J.H., Shamir R., Szajewska H.; ESPGHAN/ESPID Evidence-Based Guidelines for the Management of Acute Gastroenteritis in Children in Europe Expert Working Group: European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Paediatric Infectious Diseases evidence-based guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe: executive summary. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2008; 46 (5): 619–621
18. Malagón-Rojas J.N., Mantziari A., Salminen S., Szajewska H.: Postbiotics for preventing and treating common infectious diseases in children: a systematic review. Nutrients, 2020; 12 (2): 389
19. Sharieff W., Bhutta Z., Schauer C., Tomlinson G., Zlotkin S.: Micronutrients (including zinc) reduce diarrhoea in children: the Pakistan Sprinkles Diarrhoea Study. Arch. Dis. Child., 2006; 91 (7): 573–579
20. Kirjavainen P.V., Salminen S.J., Isolauri E.: Probiotic bacteria in the management of atopic disease: underscoring the importance of viability. J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 2003; 36 (2): 223–227
21. Peng G.C., Hsu C.H.: The efficacy and safety of heat-killed Lactobacillus paracasei for treatment of perennial allergic rhinitis induced by house-dust mite. Pediatr. Allergy Immunol., 2005; 16 (5): 433–438
22. Rampengan N.H., Manoppo J., Warouw S.M.: Comparison of efficacies between live and killed probiotics in children with lactose malabsorption. Southeast Asian J. Trop. Med. Public Health, 2010; 41 (2): 474–481
23. www.ema.europa.eu/en/medicines/human/referrals/bacterial-lysates-containing-medicinal-products-indicated-respiratory-conditions
24. Canducci F., Armuzzi A., Cremonini F. i wsp.: A lyophilized and inactivated culture of Lactobacillus acidophilus increases Helicobacter pylori eradication rates. Aliment. Pharmacol. Ther., 2000; 14 (12): 1625–1629
25. Xiao S.D., Zhang D.Z., Lu H. i wsp.: Multicenter, randomized, controlled trial of heat-killed Lactobacillus acidophilus LB in patients with chronic diarrhea. Adv. Ther., 2003; 20 (5): 253–260
26. Nishida K., Sawada D., Kuwano Y., Tanaka H., Rokutan K.: Health Benefits of Lactobacillus gasseri CP2305 tablets in young adults exposed to chronic stress: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Nutrients, 2019; 11 (8): 1859
27. Shinkai S., Toba M., Saito T. i wsp.: Immunoprotective effects of oral intake of heat-killed Lactobacillus pentosus strain b240 in elderly adults: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Br. J. Nutr., 2013; 109 (10): 1856–1865. Errata: Br. J. Nutr., 2016; 116 (6): 1138–1140
28. Sawada D., Sugawara T., Ishida Y. i wsp.: Effect of continuous ingestion of a beverage prepared with lactobacillus gasseri cp2305 inactivated by heat treatment on the regulation of intestinal function. Food Res. Int., 2016; 79: 33–39
29. Sugawara T., Sawada D., Ishida Y. i wsp.: Regulatory effect of paraprobiotic Lactobacillus gasseri CP2305 on gut environment and function. Microb. Ecol. Health Dis., 2016; 27: 30 259
30. Tapiovaara L., Kumpu M., Mäkivuokko H. i wsp.: Human rhinovirus in experimental infection after peroral Lactobacillus rhamnosus GG consumption, a pilot study. Int. Forum Allergy Rhinol., 2016; 6 (8): 848–853
31. Satomi S., Waki N., Arakawa C., Fujisawa K., Suzuki S., Suganuma H.: Effects of heat-killed Levilactobacillus brevis KB290 in combination with ß-carotene on influenza virus infection in healthy adults: a randomized controlled trial. Nutrients, 2021; 13 (9): 3039
32. Miyazawa K., Kawase M., Kubota A. i wsp.: Heat-killed Lactobacillus gasseri can enhance immunity in the elderly in a double-blind, placebo-controlled clinical study. Benef. Microbes, 2015; 6 (4): 441–449
33. Arimori Y., Nakamura R., Hirose Y. i wsp.: Daily intake of heat-killed Lactobacillus plantarum L-137 enhances type I interferon production in healthy humans and pigs. Immunopharmacol. Immunotoxicol., 2012; 34 (6): 937–943
34. Hirose Y., Murosaki S., Yamamoto Y., Yoshikai Y., Tsuru T.: Daily intake of heat-killed Lactobacillus plantarum L-137 augments acquired immunity in healthy adults. J. Nutr., 2006; 136 (12): 3069–3073
35. Tanaka Y., Hirose Y., Yamamoto Y., Yoshikai Y., Murosaki S.: Daily intake of heat-killed Lactobacillus plantarum L-137 improves inflammation and lipid metabolism in overweight healthy adults: a randomized-controlled trial. Eur. J. Nutr., 2020; 59 (6): 2641–2649
Zobacz także
Wybrane treści dla pacjenta

Napisz do nas

Zadaj pytanie ekspertowi, przyślij ciekawy przypadek, zgłoś absurd, zaproponuj temat dziennikarzom.
Pomóż redagować portal.
Pomóż usprawnić system ochrony zdrowia.

Placówki

Szukasz poradni, oddziału lub SOR w swoim województwie? Chętnie pomożemy. Skorzystaj z naszej wyszukiwarki placówek.

Doradca medyczny

Twój pacjent ma wątpliwości, kiedy powinien zgłosić się do lekarza? Potrzebuje adresu przychodni, szpitala, apteki? Poinformuj go o Doradcy Medycznym Medycyny Praktycznej