Jakie niepożądane odczyny mogą wystąpić po podaniu całokomórkowej i bezkomórkowej szczepionki przeciwko krztuścowi? Które szczepionki są bezpieczniejsze i lepiej tolerowane?

Po podaniu szczepionki przeciwko krztuścowi (zarówno DTPw, jak i DTPa) najczęściej występują miejscowe NOP: zaczerwienienie, obrzęk, stwardnienie i bolesność w miejscu wstrzyknięcia. Objawom miejscowym mogą towarzyszyć łagodne objawy ogólne, takie jak dreszcze, rozdrażnienie, brak łaknienia, wymioty, niepokój i niewysoka gorączka. Objawy miejscowe mogą być bardziej nasilone po podaniu czwartej, a zwłaszcza piątej dawki DTPa, kiedy to obrzęk może objąć nawet całe ramię. Takie nasilenie objawów miejscowych obserwowano u 1–4% dzieci po podaniu piątej dawki DTPa.

Do ciężkich NOP po zastosowaniu szczepionek przeciwko krztuścowi zalicza się ciężkie reakcje alergiczne, przede wszystkim wstrząs anafilaktyczny, który jednak występuje bardzo rzadko (8,6/1 000 000 dawek). Przemijająca osutka 1–2 dni po szczepieniu rzadko jest związana z reakcją anafilaktyczną na szczepionkę (czyli zależną od IgE). Ciężkim NOP są drgawki pojawiające się w ciągu 48 godzin po szczepieniu (wg niektórych autorów w ciągu 72 h), wyłącznie o charakterze drgawek gorączkowych. Opublikowane w 2010 roku duże badanie obserwacyjne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych w ramach nadzoru nad NOP podczas realizacji rutynowych szczepień wykazało jednak, że u dzieci w pierwszych 2 latach życia DTPa stosowana w ramach cyklu podstawowego (4 dawki) nie wiąże się z występowaniem drgawek (gorączkowych lub bez gorączki). We wcześniejszej tego typu analizie wskazano natomiast, że DTPw nieco zwiększa ryzyko wystąpienia drgawek gorączkowych w ciągu pierwszych 24 godzin po szczepieniu u niemowląt w 1. roku życia, ale ryzyko bezwzględne jest bardzo małe (1 napad drgawek gorączkowych na 11 110–16 660 szczepionych dzieci). Szczepienie DTPw nie wiązało się natomiast z drgawkami bez gorączki ani z ryzykiem wystąpienia w przyszłości padaczki lub zaburzeń rozwoju neurologicznego. Podobne wnioski dotyczące szczepionki 5-składnikowej zawierającej DTPa (typu „5 w 1”) wyciągnęli badacze duńscy, z tym że bezwzględne ryzyko wystąpienia drgawek gorączkowych w dniu podania niemowlętom pierwszej lub drugiej dawki tego preparatu było mniejsze niż 1 na 25 000 zaszczepionych niemowląt.

Ponadto po DTP obserwuje się takie objawy, jak: epizod hipotoniczno-hiporeaktywny (HHE) (dziecko blade, wiotkie, „nieobecne”), który według różnych autorów występuje w bardzo szerokim zakresie, bo 3,5–291 przypadków na 100 000 podanych dawek; gorączkę >40,5°C oraz nieukojony płacz, a raczej krzyk dziecka. Wszystkie te objawy pojawiają się w ciągu 48 godzin po szczepieniu.

Szczepionki bezkomórkowe są znacznie lepiej tolerowane niż całokomórkowe – metaanaliza badań z randomizacją wykazała, że ryzyko wystąpienia gorączki po pierwszej dawce jest mniejsze o ponad 80% (RR: 0,17 [95% CI: 0,13–0,20]), dlatego o 53% zmniejsza się także ryzyko drgawek (RR: 0,47 [95% CI: 0,31–0,73]). Rzadziej stwierdza się również HHE (RR: 0,26 [95% CI: 0,08–0,81]), a ryzyko nieukojonego płaczu po pierwszej dawce jest mniejsze o 85% (RR: 0,15 [95% CI: 0,11–0,19]). Wystąpienie tych objawów w czasie i nasileniu spełniającym kryterium NOP po DTPw (w tym gorączki >40,5°C) uważa się za wskazanie do kontynuacji cyklu uodpornienia szczepionką bezkomórkową. Zalecenie to uwzględniono także w polskim PSO.