Jakie są aktualne zalecane populacyjne strategie kontroli zachorowań na krztusiec i jaki jest ich główny cel?

Skróty: DTP – szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi (bezkomórkowa), dTpa – skojarzona szczepionka zawierająca toksoid tężcowy oraz zmniejszoną dawkę toksoidu błoniczego i bezkomórkowych antygenów krztuśca, PSO – Program Szczepień Ochronnych

Zachorowania na krztusiec u młodzieży oraz dorosłych, które zazwyczaj przebiegają łagodnie lub bezobjawowo, stanowią ważny czynnik transmisji zakażenia do nieuodpornionych lub nie w pełni uodpornionych niemowląt, które są najbardziej narażone na ciężką postać choroby lub powikłania w przebiegu krztuśca.

Szczepienie przeciwko krztuścowi zapobiega chorobie, ale nie zapobiega zakażeniu. U osób zaszczepionych następuje stopniowe zanikanie swoistej ochrony poszczepiennej i osoby te stanowią istotny czynnik transmisji zakażeń. Ostatecznym celem wszystkich strategii szczepień przeciwko krztuścowi jest zapewnienie bezpośredniej i pośredniej ochrony najmłodszym dzieciom, zwłaszcza niemowlętom w pierwszych miesiącach życia (optymalnie do czasu zakończenia szczepienia pierwotnego 3 dawkami DTP).

Badania amerykańskie obejmujące łącznie dane z nadzoru epidemiologicznego w latach 2006–2013 wskazują, że w początkowych latach najczęstszym źródłem zakażenia B. pertussis niemowląt były matki (32–37% przypadków), ale w późniejszym okresie palmę pierwszeństwa przejęło już rodzeństwo (35,5%), a w dalszej kolejności matki (20,6%), ojcowie (10,0%) i dziadkowie (7,6%). Ogółem członkowie najbliższej rodziny z uwzględnieniem dalszych krewnych byli źródłem zakażenia 85,2% niemowląt. Z badań przeprowadzonych w Niemczech wynika, że źródłem zakażenia niemowląt w wieku <6. miesiąca życia byli dorośli i młodzież oraz dzieci w wieku 1,5–13 lat. We Francji wskazano, że w 88% rejestrowanych przypadków zachorowań na krztusiec niemowląt źródłem zakażenia byli dorośli i nastolatki, a w Australii dominowały matki.

Najskuteczniejszą strategią profilaktyki krztuśca są szczepienia w grupach wieku o narastającym ryzyku zachorowania – w aktualnej sytuacji epidemiologicznej obejmują one: niemowlęta, nastolatki oraz osoby starsze.

Jeszcze kilka lat temu podkreślano znaczenie szczepień „kokonowych”, ale strategia ta nie zawsze przynosiła oczekiwane rezultaty. Obecnie wskazuje się, że efektywniejsze działania powinny obejmować szczepienia kobiet w ciąży i nastolatków oraz regularne szczepienia przypominające dorosłych, zwłaszcza >65. roku życia.

Dodatkowo wskazuje się na zalecanie szczepień przypominających w określonych grupach zawodowych, takich jak: personel medyczny mający kontakt z noworodkami i niemowlętami, osoby mające zawodowy kontakt z dziećmi (np. personel żłobków, przedszkoli i nauczyciele) i osoby starsze opiekujące się małymi dziećmi.

Żadna pojedyncza strategia nie zapewnia zadowalającej kontroli zachorowań na krztusiec, dlatego konieczna jest ich równoległa realizacja w istotnych epidemiologicznie populacjach. Nadal najskuteczniejszą strategią zapobiegania zachorowaniom pozostaje realizacja szczepień zgodnie z obowiązującym PSO oraz zaleceniami ekspertów. Szczepienie dorosłych realizuje się szczepionką z bezkomórkowym składnikiem krztuścowym (dTpa) i powtarza co 10 lat.

Bardzo ważna jest również poprawa realizacji i/lub udoskonalanie obecnych programów szczepień niemowląt i małych dzieci, sprawna realizacja szczepień przypominających w wieku 6 lat oraz powszechnych szczepień młodzieży.